التَّمكينُ للأمَّةِ الإسلاميَّةِ في ضوءِ القرآنِ الكريمِ so lalan ko kapakandato o pagtaw a islam sii ko Sindaw o Qur’an a Sasakawn Mohd as Sayed Mohd. Yusuf

So Tioba na Sosonan o Allāh  sii ko Manga Sogo ago so Manga Sogoan:
So pphamimikiran ko Qur’an na khatoon iyan a so Allāh  na piakasangor iyan so manga pamikiran sii ko kadaklan ko manga ayat iyan sii ko mataan a so tioba na sosonan a matatankd a pnggolalan sa langowan a pagtaw sii ko thotolan ko kamamanosiyai, pitharoo Allāh  a: Go daa siogo ami sa isa a lipongan a pd sa nabi inonta a siksaan ami so manga taw ron sa manga rrgn ago manga pipitl ka kalokalo o makapananankopan siran (ko Allah) (al A’raf 94).
Kna o ba pantag sa daa bali niyan na pziksaan o Allāh  so manga oripn iyan sa manga babasng sii ko manga ginawa iran ago so manga lawas iran ago so manga tamok iran.. aya mataan na pziksaan o Allāh  so manga oripn iyan sa manga rrgn ago manga lilting, ka kagiya pd ko rarad o tioba a margn so kapphokawa niyan ko waraan a so tatap dn a katatagoan sa mapiya a aarapn, ago an iyan mapakananaw so manga poso so liagadayan o masa sa miathay, ago an iyan misangor so manga taw a manga llmk i tindg sii ko miadn kiran a so Mabagr a di ndaagn, ka an siran on makapangangarapan, sa mapangni ran on so rila iyan ago so limo iyan, sa mapakalankap iran misabap sankoto a kathapapay so kapzimbaa iran on sa tolabos.
Datar oto a tiankd o Allāh  ankai a maana sii ko poonan o surah al Ankabut gowani a tharoon iyan a: Sabnar a tinioba ami so siran oto a miaonaan iran…. so Allāh  ko gii niyan kapakanggolalana sankai a sosonan sii ko ummah a Islam, na skaniyan oto a ummah na kna o ba mibibida ko manga pagtaw a miangaoona, aya mataan na skaniyan na pd ko manga pagtaw sa pnggolalan on so datar o minggolalan kiran a pd sa tpng ago tioba.
Pzankaan o Allāh  sii ko ummah a Islam oba niyan antapa sa aya kakhakowaa niyan ko matatago rkaniyan a Allāh  a pd sa kapakataban ago kapakandato sii ko doniya ago so balas sii sa alongan a maori na ba khaadn sa apiya antaon on a lompokan a da pn mapagiyasa ko kapharoliya sankai a manga pankatan ago da pn matioba sa malompiyo, sa mialawang iyan so manga baya a ginawa, ago da pn kazonosonoi a phizoson a tioba ago so manga rrgn ago manga pipitl a btad, pitharoo Allāh  a: Ba niyo initong a zold kano ko sorga a da rkano pn makaoma so datar o miaipos ko siran oto a miaonaan iyo, a miasogat sran o manga rrgn ago so manga pipitl ago lininog siran (o manga tioba) sa taman sa giimatharoo sogo ago so siran oto a miaratiaya a pd iyan a andai kaphakaoma o tabang o Allāh, tanodan a so tabang o Allah na marani dn (al Baqarah 214).
Sa datar anan a inimbitiarai o Allāh  so lompokan o Muslim a paganay, ago datar anan a piakasangor iyan sii ko manga tpng o manga lompokan a miaratiaya ko onaan iyan ago sii ko sosonan iyan sii ko kapzinanada ko manga oripn iyan a miangapipili a so izana niyan kiran so kapagawidi ko pandi iyan, ago izambir iyan kiran so sarig iyan ko lopa. A skaniyan na katharo a mamantk sii ko langowan a taw a philiin sa nkai a mala a sangan.
Mataan a skaniyan na tpng a kiazinagadan a madalm a ipkhalk a kaphakambowat ankai a pangni a phoon ko sogo a so mitotompok ko Allāh  ago so siran oto a miaratiaya a pd iyan! Mataan a skaniyan na pangni a iphropa niyan so kablang o tioba a so phlinogn iyan so datar ankai a manga poso a mitotompok ko Allāh . (Sayed Qutb).
So Tioba o Rasūlullāh :
Miatankd sa miaona a so tioba na pd ko sosonan o Allāh  a lankap sii ko kaoyagoyag ago sii ko manga oyagoyag, ago so sosonan iyan sii ko manga sogo ago so manga sogoan. Sa so Rasūlullāh  na kna o ba bidai ko manga sogo, na miaadn a pnggolalan on dn so sosonan a tioba sa datar o kianggolalan iyan ko manga pagari niyan a manga sogo.
Na sii ko rk iyan a pd sa kala a pankatan ago bantogan, na miakakhipantag skaniyan ko tioba sa awid a mapnd ago karomasayan a malndo. Sa diarktan ankanan a tioba ipoon dn ko paganay a gawii a piakalankap iyan on so panolon iyan, sa tinindgan skaniyan o bapa iyan aso Abu Lahab a so Abduluzza bin Abdil Muttalib, sa pitharo iyan on a: Kiamorkaan ka, ba pantag san na tinimo kami nka? Na piakatoron on o Allāh  so surah al Masad.
Pitharoo Ibn Hisham a pianothol rakn o sabaad ko manga taw o katao a aya lbi a mabasng a miatmo o Rasūlullāh  a phoon ko Quraysh na lominiyo sa isa a gawii na daa miakabalak on a isa bo a pd ko manga taw maradika antaa ka oripn inontaa piakambokhag iran sakaniyan ago riningasa iran, na mialing so Rasūlullāh  sii ko walay niyan na mithanggob sabap ko kasakit o minisogat on, na piakatoron o Allāh  so: Hay thatanggob * tindg ka na pamarinta ka.
Pianothol o Ibn Mas’ud a: Miaadn kami a pd o Rasūlullāh  sii sa masjid a skaniyan na giizambayang, na pitharoo Abu Jahl a: Ba ana mama a kowaa niyan a tinai a onta i mbawataan i polan na ilbad iyan ko Mohammad a skaniyan na somosojud? Na tominindg so ridoay o Allāh  a so Uqbah bin Abi Mauyt na inilbad iyan sa likod o Rasūlullāh  sa daa miakagaga a isa bo ko manga Muslim a matatago sa masjid oba niyan on mapokas sabap ko kalobay ran ko kaatowi ran ko ridoay ran. Sa miatatap dn so Nabi  a makasosojud sa taman sa da makaoma so Fatimah sa kinowa niyan on so marzik sa inilbad iyan. (pianothol o al Bukhari).
Go phoon ko Urwah bin az Zubayr a: Pitharo akn ko Abdullah bin Amr bin al As a: Panothol anka rakn so mabasng a pinggolawla o manga mushrik ko Rasūlullāh . Na pitharo iyan a: Sii ko masa a so Nabi  na giizambayang ko kalamalama a al Ka’bah na minitkaw a miakaoma so Uqbah bin Abi Muayt na kiaptan iyan a waga o Rasūlullāh  na inikibd iyan on so nditarn iyan sii ko lig iyan na pikl iyan sa pkl a mabagr, na miakaoma so Abu Bakr na kiaptan iyan sa waga na inisonggod iyan so Rasūlullāh  sa lininding iyan sa gii niyan tharoon a: Mbonoon iyo a mama sa gii niyan katharoa sa aya Kadnan akn na so Allāh , a sabnar a minioma niyan rkano so manga rarayag a tanda a phoon ko kadnan iyo… (pianothol o al Bukhari).
Go taman ko kiatogalin iyan sa Madinah na da dn kababasi so kabasng o tioba ago so ringasa, ogaid na kominowa sa bago a lalan, sabap ko kiapayag a manga ridoay a bago.. sii ko oriyan o kaaadn o ridoay a matitins ko Quraysh sa Makkah, na roo sa Madinah na adn a manga ridoay niyan on a pd ko manga munafiq a mipag’pda iyan sa Madinah, ago so manga Yahudi ago so Furs ago giya Rum, ago so manga tabanga iran..go sii sa Makkah na matitins so siksa sa kapamaninta ago kapagizawizaw ago kataronko ago kapran’g, na sii sa Madinah na mimbaloy a kaprompaka a sondaro a gomaan, a mayaw i kadg a adn a kathidawa on. Sa miaadn oto a tioba sii ko manga tamok ago so manga ginawa sa mlagid on.
Sii ko kiathidawa sa Uhud na miasogat so Nabi  a nm a angl iyan. Sa kiaspoan ko sinogi niyan a kawanan sa baba, ago kiapalian so modol iyan sa baba, ago kiapalian a paras iyan, ago miatidaw skaniyan o Ibn Qami’ah sa kiapalian iyan so pamayabasn iyan, ago miakmi so hilmit iyan sii ko pangitgan iyan ago miaolog ko kalot a inmbaalan o Abu Amr al Fasiq, ka an on maolog so manga Muslim. Sa miaadn so Rasul  sii sankoto a pphanizingn iyan so rogo ko paras iyan a gii niyan tharoon a: Andamanaya i kaphakadaag a isa ka kawm a piakaphirogo iran so paras o nabi ran, a pndolonn iyan siran ko Kadnan iran.
Gianan langon na salakaw ko miaadn a gii niyan miprgo a pd sa sakit ago kaligt a kapagintaw ago kakrang a kapphango-ngoyagan.
Miaadn skaniyan a pkhasakitan sa timbang a dowa kataw a mama, sa datar o kiapanothola on o Abudullah ibn Mas’ud a: Somiold ako ko Rasūlullāh  a skaniyan na masasakit sa mayaw na pitharo akn a: Hay Rasūlullāh  mataan a khakayaw ka sa mabagr, na pitharo iyan a: Oway khakayaw ako sa datar o mayaw a dowa a mama rkano, na pitharo iyan a pitharo akn a: Gioto na kagiya adn a rk ka a dowa a balas? Na pitharoo Rasūlullāh  a: Oway. Sa datar oto a pphakatorog sa manga kagagawii a madakl ago so pamiliya niyan a milalampiyak a tiyan iran ka daa minigabi ran a pangnnkn, ago aya kalilid a roti ran na so roti a phoon sa shair (bantad).
Go phoon ko Abu Talhah a: Miphanon kami ko Rasūlullāh  ko kaor sa iniporo ami so nditarn ami ka an iyan mailay a ator a ititilang ami ko tiyan ami, na iniporo o Rasūlullāh  so nditarn iyan na miailay ami a dowa a ator a ititilang iyan sa tiyan iyan ko kapkhaor iyan. (pianothol o at Tirmidi).
Sa datar anan a miaadn so masa a kiasogoa on ago so kaoyagoyag iyan a maririnkit a pd sa manga tioba ago tpng, na da dn kalmki ko minisogat on ko kaphagawidi niyan ko agama o Allāh . Sa mizabar ago mimbts ko Allāh  sa taman sa gianatan iyan so doniya sa tomiaalok ko inampda a maporo, sa bialasan skaniyan o Allāh  sa mala a balas.
So Tioba ko Manga Sahabah:
So pman so manga sahabah a inikalimo siran o Allāh  na sabnar a miakatanggong siran ko tioba sa dianka a di khakna o manga ala a palaw, sa inibgay ran a sanang a maliwanag so manga tamok iran ago so manga rogo iran ago so manga ginawa iran sa lalan ko Allāh , sa inisampay kiran so marasay a btad ko dianka a kabaya o Allāh  a khasampayan on. Pitharoo ibn Hisham, a siniksa o Quraysh so taw a miagislam ago inonotan iyan so Rasūlullāh  a pd ko manga sahabah, sa siangan o oman i isa ka loks so kapziksaa niyan ko pd iyan a miagislam sa nggolalan sa kataronko, ago kapran’g, ago kapagongos ago kawaw, ago phagagagn so sabaad kiran ko manga ator sii sa Makkah igira mianagompot so mayaw.
Sa miaadn so Umayyah bin Khalaf a iphliyo niyan so Bilal igira mikhayaw so alongan a iiktan iyan sa lig, sa pakaigaan iyan sa likod ko manga balintad sa Makkah, oriyan iyan na isogo iyan so mala a ator na ibtad sa rarb iyan, sa gii niyan on tharoon a: Ibt ko Allah ka tatap ka san dn sa taman sa di ka matay, odi na sankaan ka so Mohammad sa simbaan ka so al Lat ago so al Uzza, na tharoon o Bilal sii sankoto a kasasagad o masakit a siksa so: ahadun ahadun, aya maana niyan na isaiasa so Allāh , sa miaadn so Khabbab bin al Aratt a pmbiyagan skaniyan sa apoy sa phagiyawn skaniyan na aya dn a pphakapatay ko apoy na so lana o miatotong ko likod iyan.
Go da makalidas so manga ala ko manga Muslim sii sankai a tioba, ka sabnar a siniksa so Abu Bakr, ago inododan so olo niyan sa bayank, ago piran’g sa al Masjid al Haram sa piamntol a manga bakiya taman sa di khakilala so paras iyan ko ngirong iyan, sa miadalagan ko walay niyan a da dn a tatanod iyan.
Amay ka giyai na kilangan a magaan ko sabaad a ibarat o manga sahabah na mataan a so kokoman na lankap sii ko kalangowan, a minisogat kiran so kiabintad ko ingd iran ago inibowang siran ago inipothola siran sa monpaat, sa kiaawaan iran so ingd iran ago so pamiliya iran ago so manga tonganay sa miakaprompaka siran sa garangan a gomaan, sa langon dn anan na so sagorompong a manga oripn o Allāh  na phapantang siran sa thatakna siran ko pananarig ko Allāh  ago sii ko agama Islam, sa pthnkayos siran ko lalan a aya tanda iran na so katharoo Allāh  a: giyai so inibgay rkami a pasad o Allah ago so sogo iyan sa bnar so Allah ago so sogo iyan go daa minioman iyan kiran a rowar sa paratiaya ago kambayorantang (al Ahzab 22).
So Ongangn ko Katiobaa ko Taw:
Pd sa patoray a katokawi o ummah a Islam ko ongangn o Allāh  ko kapthiobaa niyan kiran, ka an makanggona ko manga tpng ago so manga rrgn a pkhasagadan iyan, ago phagalang ko lalan iyan.
Go so mu’min na thankdn iyan a mataan a so Allāh  sii ko lagowan a btad a pd ko manga btad iyan na adn a hikmah niyan on ago antap. Sa sopak oto ko kafir odi na munafiq a so munafiq na igira miasakit na go mapiya na datar skaniyan o onta a siokong o khirk on oriyan iyan na biokaan iyan na di niyan katawan o ino to zokonga ago ino to mbokai?
Sa alowin tano sa phakatondog so manga gona o tioba, mlagid sii ko pankat a tinanggisa antaa ka sii ko pankat a diamong.
Paganay ron: sii ko pankat a tinanggisa:

1. 
   So kiporo o pankatan sii ko Allāh , phoon ko ina o miamaratiaya a so bai a Aishah a pitharoo o Rasūlullāh  a: Da a makasogat ko mu’min a pd sa sorok ago so onaan iyan sa kala inonta a iporo on o Allāh  misabap on sa pankatan, ago iroro niyan oto sa dosa niyan (pianothol i Muslim). Sa khaadn a rk o oripn a pankatan a di ron khisampay sa ba sabap ko amal iyan na thiobaan skaniyan o Allāh  sa taman sa miporo iyan skaniyan on.
   

2. 
   So kapkhasapngi ko manga dosa niyan, pitharoo o Rasūlullāh  a: Daa makasogat ko Muslim a pd sa dokaw go da pn a sakit ago da pn a awid a akal ago da pn a boko ago da pn a ringasa, taman ko sorok a khisorok on inonta a isapng oto o Allāh  ko manga dosa niyan (panothol i Muslim ko sahih iyan).
   

3. 
   So kabonayon o manga ginawa sa mangontarm ko Allāh , sa kapokasan sa langowan a marata a khalbogan iyan so kalingaw o paratiaya niyan – ka kagiya so tioba na pd sa btad iyan so kakhalompiowa niyan ko manga ginawa phoon ko manga boring, ago so poso na khasoti niyan ko kapakiilaylayin, ago so galbk na kalompiyo niyan ko kapanakoto.
   

4. 
   So kapayag o manga taw ko thito a btad iran.. ka kagiya tanto a malbod so katontota ko kapaparatiaya, ago so kazabar ago so kathigri ko mapiya, ago so salakaw roo, ogaid na misabap ko tioba na pkhapayag so kamamataani sankai a manga panontot, sa khalikasawan so kamataani ko manga ginawa.
   

5. 
   So kakhatokawi o taw a tinioba ko pankatan iyan sii ko Allāh  ago so kabagr o agama niyan, sa miaaloy ko hadith a: a aya taralo i tioba ko manga taw na so manga nabi, oriyan iyan na so manga salih, oriyan iyan na so makadadatar on, na go bo so makadadatar on, sa thiobaan so mama ko dianka o kabagr o agama niyan, sa amay ka adn ko agama niyan a katgas na omanan on sa tioba.
   

6. 
   So kaphagiyasaa ko mu’min ago so kazinanada on ka an maadn a sondaro sii ko panolon ko Allāh , sa giankai a sinanad na di khaadn inonta o makang-golalan sa karomasayan a pagokit sa galbk.
   

7. 
   So kakhamataani ko thito a kathaoripn sii ko Allāh , ko masa a kapakadadaya ago sii ko masa a kamotowan. Sii ko kapakadadaya na khaadn on so kapanalamat ko limo o Allāh , na sii ko kamotowan na khaadn on so kazabar, sa gianan i btad o mu’min a so pianothol skaniyan o Nabi  sa pitharo iyan a: Piakammasa so btad o mu’min a so btad iyan na palaya dn mapiya, o masogat skaniyan a mapiya na manalamat na maadn oto a mapiya on, na o masogat skaniyan a kamotowan na phantang na maadn oto a mapiya on (pianothol i Muslim ko sahih iyan).
   

8. 
   so tioba na khasabapan ko balas sii ko doniya ago so kaphakasold ko sorga sii sa akhirat. Gioto igira mithakna so taw ago miphantang ago inimbts iyan oto sii ko Allāh , pitharoo Allāh  a: Ba niyo initong a zold kano ko sorga a da pn katokawi o Allah so siran oto a miphrang siran a pd rkano ago katokawan iyan so manga barasabar (Ali Imran 142). Aya maana oto na da pn matioba o Allāh  so manga taw sa kanjihad ago kazabar.
   

Ika dowa: Sii ko Pankat a Sagorompong:

1. 
   So kakhalompiyo o saaf o Muslim phoon ko manga ridoay niyan a manga sosoln, go so kakhatokawi ko mapiya a taw san ko marata, pitharoo Allāh  a: Da maadn so Allah i ba niyan bagakn so miamaratiaya sii ko nganin a kaaadnan rkano sabtaman sa di niyan misibay so marata phoon ko mapiya (Ali Imran 179).
   

2. 
   So kaphakadalm o giikanggiginawai o pizakatawan ko lompokan a miaratiaya.. so tioba na gii niyan mapakanggiginawai so manga ginawa o manga taw a somasagad sa tioba, ago khaomanan iyan so tali o kangginawai sa kazozophon ago kalamit.
   

3. 
   So kapakapngganiya niyan ko manga ridoay o Islam amay ka mailay ran a so gii ran nggalbkn sa pantag sa kabinasai ran ko ummah Islamiyyah na phagonot sa sambr ko kabagr o gii ran kazabar ago so kathatana iran ago so kabagr o paratiaya iran.
   

4. 
   So kaphakabagr o saaf o Muslim ago miphakawatan iyan so gpikan a magbo a malbod maropt phoon ko taragombaly ran.
   

5. 
   So tioba na maphakambowat iyan a sarapiyag a tolangd a pd o Kadnan iyan ago tolangd ko ginawa niyan ago tolangd a pd iyan so manga taw a magiikhlas a malolompiyo a maprs a di pmbasowi ago di khalmkan.
   

Sa datar anan a pphakarayag so hikmah o Allāh  sii ko kapthiobaa niyan ko manga oripn iyan a miamaratiaya ago pphakarayag a so Allāh  na da maadn i ba niyan ziksaa so miamaratiaya sa nggolalan sa tioba, ogaid na pantag oto sa kapagiyasa iran sa mapiya ko kapagawidi ran ko sarig, a skaniyan na makapangingindaw sa kapagiyasa a mattndo a di khatarotop inonta o nggolalan sa kapromasay a kanggalbk ko manga pipitl a btad, ago si oto khaadn o di pakawatani so kadarkt ko manga baya a ginawa, ago di pn inonta o misabap ko kazabar a thito phoon ko manga sasakit, ago di pn odi nggolalan ko thito a sarig ko kaphakaoma o panabang o Allāh  ago so balas iyan minsan pn matas so kasasagad o tioba ago so kabasng iyan.

Na amay ka so ummah Islamiyyah na mangingindaw imanto sii ko kapakandatoa on o Allāh  sa datar o kiapakandatoa niyan ko manga apo iran sii ko poonan ankai a pagtaw, na mataan a paliogat on a kapagiyasaa niyan sa ginawa niyan sa pantag sa kazinba niyan ko manga kalodan o tioba a da dn a ba roo phalagowi.
Go daa sankaan a mataan a so ummah Islamiyyah ko ropaan iyan a lankap, ago so manga taw a giinggalbk ko Islam ko ropaan iran a mattndo na makababalak siran imanto sa ropaan a madakl a pd sa manga tioba ago manga tpng, a di mamiminos sa kabagr sii ko kiarompakan o manga Muslim sii ko poonan iran a paganay.. sa giankai a manga tioba ago so manga ringasa a misosogat ko giinggagalbk ko Islam sii sankai a manga masa a kapapantagan na phizoson so manga ropaan iyan ago so manga bontal iyan, ko pagltan o kabono ago kataronko ago kabowang ago kapangangalk ogaid na mapiya pn i kiazosonan ankai a manga bontal iyan ko kambidabida o manga masa ago so darpa, na mataan a so onayan na tatap dn a satiman a so katharoo Allāh  a: Tankd a thiobaan kano sii ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo (Ali Imran 186).
Go patoray ko manga taw a pipikirn iran a malombat so kapakapndato a kaknala iran sa oman dn mamagoman so tioba ago lomankap so margn ago makasimpit so btad na mataan a dalil oto sii ko kapphakarani o kapakandato. Pitharoo Allāh  a: Taman sa amay ka idaplak so manga sogo ago tankdn iran (a manga taw a siogoan) a mataan a piamrakan siran, na maoma siran o panabang ami na pakalidasn ami so taw a khabayaan ami, sa di dn kharn so siksa ami ko pagtaw a baradosa (Yusuf 110).
Sa patoray ko taw o bnar a pd ko pagtaw o ummah Islamiyyah a katankda iran sa mataan a siran na saglang a di khapokas ko salakaw ron a pd ko manga glangan o maririnkit a giikaplotng a matas o bnar ago so batal, na so massmpang iran on a pd sa manga tioba na skaniyan na sosonan a kanggalbk a pd ko manga sosonan o Allāh  sii sankai a giikaplotng. Sa gianan i lalan o ummah Islamiyyah sa datar o kiniropaan on o Allāh  a: Paratiaya ago jihad ago tioba ago kazabar ago kathakna ago kasangor ko Allāh  a isaisa skaniyan. Oriyan iyan na phakaoma so kapakataban ago so kapakandato sii ko doniya, oriyan iyan na so limo a mapiya sii ko manga kasorgaan o Allāh  sii sa akhirat.
Sa daa patoray kiran a rowar sa kapakabagra iran ko manga ginawa iran sa katharimaa ko pphakatana kiran o manga tioba sa rarb a maolad ago kazabar a mapiya ago kambts sa balas sii ko Allāh  a Kadnan o manga kaadn.
Na amay ka mailay o Allāh  a so manga poso - sabap ko kiasagd on o tioba - na mialompiyo ago so niyat na miakambalantan ago mimbonayon ago so ummah na mimbaloy a patot so kapagawidi niyan ko sarig ago so kaphaliharaa ko sogoan, na mataan a so talad o Allāh  ko kapakapndatoa niyan on na di dn phliwag .. antai a makalawan ko Allah i kabbnar i thotol?
* * *

Bandingan a ika Lima
So Sosonan a Kakowaa ko

Manga Sabap
Pd ko di mipndaraynon a manga sosonan o Allāh  a so wajib ko Ummah Islamiyyah a kakowaa niyan on, na so sosonan ko kakowaa ko manga sabap.
Pitharoo ar Razi a: Aya pakaasal o katharo a sabap (sabab) na skaniyan so tali sii ko basa. Pitharo iran a: Di mbthowan so tali sa sabap taman sa di mabaloy a ipthpad ago ipphamanik, pitharoo Allāh  a: Na tayothon sa tali sii sa kawang oriyan iyan na thphd (maana a ikti niyan a lig iyan na thayothon on ka an mathphd so kaoyagoyag iyan)… (al Hajj 15). Oriyan iyan na pimbasa so “sabab” sa langowan a shayi a mimbaloy a sabap ko kinisampay sii sa isa a darpa odi na pangindaw a khabayaan iyan, go inibtho ko lalan so sabap ka kagiya so kakdga on na khisampay niyan so taw ko bantak iyan a zongowan iyan.
Pitharoo Allāh  a: Na komidg sa lalan (al Kahf 85).
So sabap ko maana niyan ko kitab na so nganin a phakasampay sii ko shayi a di ron makaphrarad, ka datar o waqto sii ko sambayang, go simbayan so katharo a sabap sii ko langowan a nganin a khisampay sii sa btad a pd ko manga btad.
So sosonan o kakowaa ko manga sabap na matatankd sii ko doniya o Allāh  sa ropaan a mapayag. Sabnar a inadn o Allāh  ankai a doniya sa minggolalan ko gaga niyan, ago piondowan iyan sa manga bitikan ago manga sosonan a phakaako ko kapthakna iyan ago so kakhatatap iyan, sa bialoy niyan so manga misasabap a mitotompok ko manga sabap iyan ko oriyan o kabaya o Allāh . Sa bialoy niyan so panggaw (arsh) iyan a aawidan a manga malaikat, sa piakabkn iyan so lopa ago so manga palaw, ago piakatho iyan so manga mangngtho sa inisabap iyan ko ig… ago so salakaw roo.
O kiabayai o Allāh  a Kadnan o manga kaadn na balowin iyan ankai a manga shayi ago so salakaw ron – a nggolalan ko gaga niyan a mamantk – a di makapangingindaw sa sabap, ogaid na datar anan a inikokom o kabaya iyan ago so ongangn iyan, a so khabayaan iyan a kapakasangora niyan ko kaadn iyan sii ko kipapatoray o kasiyapa sankai a manga sosonan ka an makathito so lalakaw o kaoyagoyag sii ko katampar a khabayaan iyan.
Amay ka miaadn so kakowaa ko manga sabap a mapapayag sii ko doniya o Allāh , sa ropaan a mapayag, na datar oto a matatankd sii ko kitab o Allāh  sa maggtas. Sabnar a piakasangor o Allāh  so manga oripn iyan a miamaratiaya sii ko kawawajib o kasiyapa sankai a sosonan sii ko langowan a manga btad iran a kadodoniyai ago kaaakhirati sa mlagid.
Pitharoo Allāh  a: Go tharo anka a nggalbk kano ka tankd a pagilayin o Allah so galbk iyo, ago so sogo iyan ago so miamaratiaya… (at Tawbah 105). Go pitharo iyan a: Skaniyan so inadn iyan rkano so lopa a maonotn a manganga-limbabaan na lalakaw kano ko pirikharikhaban iyan ago kan kano ko pd o rizki niyan… (al Mulk 15).
Sabnar a pianothol rki tano o Qur’an a so Allāh  na piangni niyan ko Maryam a kaosara niyan ko manga sabap a skaniyan na sii ko btad a inisampay ko sindadan o kalobay niyan gowani a imbawata iyan so Isa, pitharoo Allāh  a: Khokhog anka so itado o kayo a korma, ka kaologan ka niyan sa onga a kalolotoan (Maryam 23).
Sa datar anan a pmbagrn o Allāh  so kipapatoray o kanggalbka ko manga sabap sii ko langowan a manga btad , sa inokor o Allāh  ko agama niyan a kaphakataban iyan, ago sii ko manga Muslim so kapakandato iran, ago sii ko manga pananakoto so kadaaga kiran, na sii sankoto na ba pitharoo Allāh  ko manga Muslim a: A so kiabaloy akn a inokor akn rkano so kapakataban ago so kapakandato na oontod kano sa nanayawa niyo so kanggolalan o okoran akn, a so matatankd a pnggolalan? Da, da niyan oto tharoa, ogaid na aya pitharo iyan kiran na: Pagiyasai niyo siran sa miagaga niyo a pd sa bagr, ago so kambarasa ko kakhoda a iphangangalk iyo skaniyan ko ridoay o Allah ago ridoay niyo… (al Anfal 60).
Go pitharoo Allāh  a: Gioto, a o kiabayai o Allah na disomalaa a daagn iyan siran (ko bagr iyan a manardas) ogaid na kagiya adn a ithioba iyan ko sabaad rkano a sabagi (a pagtaw) (Mohammad 4).
Go pitharoo Allāh  a: … amay ka tabangan iyo so Allah (so agama niyan) na thabangan kano niyan… (Mohammad 7).
Di dn dowa dowa so kakhowaa ko manga sabap sa pantag sa kapakataban ago kapakandato apiya pn miaadn oto a okoran a madidianka sii ko Allāh  (Mohd Qutb).
Kna o ba so Allāh  na ba niyan di khagaga so katabangi niyan ko bnar sa di nggolalan ko manga kasankapan a manosiya. Ka skaniyan so gii niyan tharoon ko nganin a “adn ka na khaadn”, ogaid na datar anan a inikokom o kabaya iyan ago datar anan na giinggolalan ko sosonan iyan (Mohd. Qutb).
So Rasūlullāh  a skaniyan i lbi ko langowan a barasarakan na miaadn a lbi a somasabot ko manga taw sii sankai a sosoan o Allāh , sa miaadn skaniyan a gii niyan mbalayin so taragombalay o parinta a Islam sa pkhowaan iyan sa nggolalan ko langowan a gaga niyan so manga sabap, sa daa imbagak iyan a shayi a phagokit sa da sa itongan. So phangdg ko thtotolan ko Nabi  na khagdam iyan oto sa tarotop.. si ko kiatogalin iyan (hijrah) ko kiibaratn on na daa inibagak o Rasūlullāh  a btad a pd ko manga btad inonta a piagiyasa iyan, ago piamagitong iyan, ago initolad iyan pn so goris iyan sa bontal a kharankom iyan so langowan a gaga ago so manga okit.
Piagiyasa o Nabi  so pagdaan a binatang ago so tagotao ko lalan, ago minili sa inampda iyan ago so darpa a pthapokan iyan ago so pd iyan - sa taman sa lomintad so gii kiran kaplobaa o ridoay, sa ikopay so panamar iran. Sa liniyot iyan oto ko langowan a khaparo ko manosiya a pd sa kakowaa ko manga sabap ago so sanggila, ago so kapagma, ago so manga okit o kapagiktiyar.
Sa inibagak iyan ko kabaya o Allāh  – ko oriyan oto – so nganin a daa gaga niyan on ago daa akal iyan on (Yusuf al Qaradhawi).
Go datar oto so btad ko kiathidawa sa Badr, ago sa Uhud, ago so al Ahzab… ago so langowan a kathidawa o Nabi  ago so langowan o manga btad iyan.
Miaadn so Rasūlullāh  a pphakasangorn iyan so manga sahabah niyan lalayon sii ko kasiyapa ko kakowaa sankai a sosonan o Allāh  sii ko manga btad iran a kadodoniyai ago so kaaakhirati sa mlagid.
Sii ko manga btad iran a kadodoniyai na miaadn so Nabi  a pthoroon iyan siran lalayon sii ko kakowaa ko langowan a khaparo a pd sa manga sabap sa pantag sa kisampay sa kaoyagoyag a mapiya a mawatan ko karondanan o kapamangni ago so kargn o kamrmr ago so kapakapago-ongaya.
Pianothol o Abu Daud ago so at Tirmidi a phoon ko Anas a adn a sakataw a mama a pd ko manga ansar a miakaoma ko Rasulullah na miamangni ron sa pammgayan, na pitharoo Rasul  a: Ba adn sii ko walay nka a nganin (a tamok) na pitharo iyan a: And, nditarn a gii ami nditarn so sabagi on na pndmpasn ami so sabaad on, ago sakdo a phaginoman ami. Na pitharo iyan a wita nka rakn, na inwit iyan on, na kinowa skaniyan o Rasulullah sa so dn so lima niyan, sa pitharo iyan a: antai phamasa rakn sankai a dowa a tamok? Na pitharo a isa a mama a kinowa ko skaniyan a salad a dirham. Na pitharoo Rasulullah a: antaa i mlawan on? Sa miakadowa odi na miakatlo niyan oto matharo, na pitharo a isa a mama a: kinowa ko siran a dowa lad a dirham.
Na inibgay niyan on sa kinowa niyan so dowa lad a dirham sa inibgay niyan ko mama a ansari sa pitharo iyan on a: Pamasaan ka so salad on sa pangnnkn na bgan ka ko karoma nka, na pamasaan ka so salad on sa badi na wit anka rakn, na miamasa skaniyan na inwit iyan ko Nabi  na giakotan o Nabi  ankoto a ktb sa sapak a kayo a kapta iyan (sioong iyan), na pitharo iyan a: lalakaw ka na pangintagon ka na phasa anka, sa oba ko ska mailay sa sapolo ago lima gawii.. na kagiya maipos so masa na miakaoma so mama a miakasokat sa sawati a dirham, sa minipamasa niyan so sabagi on sa nditarn na so sabaad on na minipamasa niyan sa pangnnkn na pitharoon o Rasulullah a: Gianan i mapiya rka a di so katagoi o kapamalad ko paras ka sa balng a maitm ko alongan a Qiamah (Abu Daud).
Gianan dn so maana a so initoro skaniyan o Umar bin al Khattab a Amirul Mu’minin gowani a tharoon iyan ko manga boklo a khidadarkt sa masjid a nomanayaw siran sa rizki a: Di pagontod so isa rkano sa bobokln zokat sa pagpr sa gii niyan tharoon a: Ya Allah  rizkhii ako nka, a sabnar a kiatokawan iyan a so langit na di magoran sa bolawan ago di pn sa pirak, a mataan a so Allāh  na pitharo iyan a: igira miapasad so sambayang na pharaparak kano ko lopa ago plolobaa niyo so kalbihan o Allah… (al jumuah 10).
Oway, patoray dn so kaosara ko panamar, ka kagiya so kakowaa ko manga sabap ago so kapromasay sa kaparoliya ko pkhababayaan o manosiya so kakowaa on na skaniyan ko lawas iyan na pd ko manga sosonan o Allāh . (Mohd Qutb).
Datar oto so kasaromag iyan ko maori a alongan, a patoray dn so kakowaa ko manga sabap iyan, sa taman sa misampay so manosiya sii ko aarapn iyan a pd ko limo o Allāh  ago so sorga iyan. Pitharoo Allāh  a: Sa taw a kabayaan iyan so akhirat sa pinggalbk iyan so romasay ron a skaniyan na miaratiaya, na siran oto na miaadn so panamar iran a kapphanalamatan (al Isra’ 19).
Go sii ko paganay a gawii o Rasūlullāh  na piakalankap iyan ko pagtaw niyan ago sii ko pamiliya niyan ago so manga taw ko walay niyan a mataan a patoray kiran so kanggalbk iran sa pantag sa kasabta iran ko manga ginawa iran phoon ko naraka. Phoon ko Abu Hurayrah a: Tominindg so Rasulullah gowani a itoron on so katharoo Allāh  a: go lalang inka so manga dadazg ka (as Shu’ara 214) na pitharo iyan a: Hay langowan a Quraysh, pamasaa niyo so manga ginawa niyo, daa khilinding akn rkano ko Allāh  a mlk bo.. hay mbawataan a Abdul Muttalib! Da a khilinding akn rkano ko Allāh  a mlk bo.. hay Abbas bin Abdil Mittalib daa khilinding akn rka ko Allāh  a mlk bo, hay Safiyyah a babo o Rasulullah daa khilinding akn rka ko Allāh  a mlk bo.. hay Fatimah a wata a babay o Rasulullah pamangni anka rakn so khabayaan ka a pd ko tamok akn, sa daa khilinding akn rka ko Allāh  a mlk bo (pianothol i al Bukhari).
Sabnar a miaadn ko kagdam o ummah a Islam sii ko paganay a masa niyan a mabagombar a so paratiaya niyan ko okoran o Allāh  a mamantk, ago so gtas iyan a kokoman na di dn makapzopaka ago so kakowaa ko manga sabap.
Miaadn siran a sasabotn iran a mataan a so Allāh  na adn a manga sosonan iyan sii sankai a kibabatog ago sii ko kaoyagoyag o manosiya a di tharima sa kapagalin. Na minsan pn adn a manga sosonan o Allāh  a pzopakn iyan so manga sabap a mamimilk iyan a kaadna niyan sa langowan a shayi sa daa phakaalang on a nganin, ogaid na so Allāh  na inikokom iyan so kabaloy o manga sosonan iyan a nggogolalan a tatap sii sankai a kaoyagoyag ko doniya, ago so manga sosonan iyan a daa sabap iyan na pkhaadn ko sabaad a masa a matatabiya, a langowan ankoto a dowa a sosonan na misasankot ko kabaya o Allāh .
Sabap roo na miaadn sii ko kagdam iran a di dn dowadowa so kipagonotaan ko manga sosonan o Allāh  a nggogolalan sa pantag sa kisampay sa onga a mattndo sii ko btad o kaoyagoyag iran. Aya maana oto na patoray dn a kakowaa ko manga sabap a phakatonay ko onga sa makaayon sankoto a manga sosonan a nggogolalan (Mohd. Qutb).
Sabnar a miasogat a margn so manga Muslim ko kiathidawa sa Uhud.. ka kagiya da iran madianka so manga pangonaan a pangali a so maphakambowat iyan so kapakataban, sa da maadn so manga pananakoto a iba siran i mapiya sii ko Allāh  a di siran a manga Muslim. Ogaid na giyai i sosonan o Allāh , a so Allāh  na mitad sa manga sabap a madakl a rk o kapakataban na inwajib iyan ko manga oripn iyan so kasiyapa on, na sa taw a somianka na daa kaphaninditan iyan a rowar sa ginawa niyan. (Mhmd. al Gazali).
Amay ka biogaw so manga Muslim imanto ko manga darpa a kapagolowan sii sa doniya na da oto maadn a lalim a tomiomparak kiran, ogaid na gioto so kaontol o Allāh  ko pagtaw a kialipatan iran so mala a galbk iran, ago inibaba iran so pankatan iyan, ago siaogan iran so mina niyan sa tangis a mala a pd sa manga baya a ginawa ago manga antaan a pamikiran sii ko blangan o katao ago so kanggalbk, sa inipanalipndaan iran so manga sosonan o Allāh  sa pinikir iran aso kapakandato na khaparoli sa nggolalan sa kandingandingan ago kathataginp, ogaid na mawatan adi patot. Pitharoo a Allāh  a: Gioto (so kiaola iran) na sabap ko inidawag o manga lima niyo go mataan a so Allah na kna o ba palalalim ko manga oripn iyan (Ali Imran 182).
Ogaid na amay ka miaadn anan a siksa o Allāh  ko miamaratiaya a so siopak iran skaniyan, na antoaa i btad o manga kafir a so sianka iran so Allāh  sa taplk, na mapiya gioto dn na mataan a siran indadato ko lopa – ko kasaromag iyan ko barandiya – sa pithamanan a kapakakhapaar?
Mataan a giankai a manga kafir na da siran misampay ko kiasampayan kiran sa ba kagiya siran i marani ko Allāh  ago lbi a masosot kiran, go da siran misampay ko kiaraotan kiran sa ba minggolalan sa salamankiro odi na mujizah odi na kagiya kaadn siran a salakaw a mibibida ko manga Muslim, go da iran mapakatindg so manga kapandayan ago so manga panaktan, odi na so kiaktasa iran ko manga ragat ago so kialithowas iran ko kawang sa ba kagiya so paratiaya iran na bnar, odi na so pamikiran iran na mapiya.. mataan a minisampay siran sankoto ka kagiya so lalan sii sankoto a kapakaozor na okit a kallkaan sii ko langowan a kaadn o Allāh  so miaratiaya on ago so kafir on, so mapiya on ago so darowaka on. pitharoo Allāh  a: Sa taw a kabayaan iyan so kaoyagoyag ko doniya ago so parayasan iyan na itoman ami kiran so manga balas o galbk iran on sa siran on na di siran khakorangan (Hud 15).
Mataan a so Allāh  na bialoy niyan so kapakandato sii ko kaoyagoyag a pthnkayos sa nggolalan ko panagontaman a kamamanosiyai, ago sii ko gaga o manosiya sa nggolalan ko sosonan o Allāh  a tatap, ago manga bitikan a di pmbaropa ago di khaalin. Na sa taw a imbgay niyan so panamar a thito ago pthapapay ko manga sosonan o kaoyagoyag na khisampay ko dianka o panamar iyan, sa sii khailay ko dianka o panizakay niyan ago so khibgay niyan.
Mataan skaniyan na sosonan a so kiabayan skaniyan o Allāh  sii sankai a kaoyagoyag, ago gioto na kabaya iyan ago sosonan iyan.. bnar a giankai a kiapakaozor langon na di niyan khalkaan ko manga kafir so manga pinto o sorga ago daa khibgay niyan kiran a mlk bo, ogaid na so kinindaray-nonn on ko katampar o Muslim na dosa a izomariya on (Adnan Ali Ridha an Nahwi).