التَّمكينُ للأمَّةِ الإسلاميَّةِ في ضوءِ القرآنِ الكريمِ so lalan ko kapakandato o pagtaw a islam sii ko Sindaw o Qur’an a Sasakawn Mohd as Sayed Mohd. Yusuf

Pitharoo Ibn Kathir sii sankai a ayat a:
Giai i lbi a mala a manga limo o Allāh  sii sankai a pagtaw a tiarotop iyan on so agama niyan sa daa pangindaw niyan a agama o salakaw ron, go di niyan pangindaw so nabi o salakaw ron, sabap roo na bialoy skaniyan o Allāh  a kaposan o manga Nabi ago siogo iyan ko manosiya ago so jinn, sa daa halal a rowar ko hialal iyan, go daa haram a rowar ko hiaram iyan go daa agama a rowar ko piakanggolalan iyan.
Go pitharo iyan pn ko katharoo Allāh  a: Go inikasoat akn rkano so Islam a agama aya maana niyan na kasoatn iyo ko manga ginawa niyo ankai a agama ka mataan a skaniyan na agama a kiababayaan o Allāh  ago inikasoat iyan ago siogo iyan on so lbi a tindos a sogo iyan ago piakatoron iyan on so maporo ko manga kitab iyan.
Pianothol o al Bukhari sii ko tafsir ankai a ayat a: Pitharoo manga Yahudi ko Umar a: Skano na pmbatiyaan iyo a ayat a opama o sii rkami tomioron na disomala a kowaan ami skaniyan a kariyala a zlaslaan ami sa mala (sa babantakn iyan ankoto a ayat) na pitharoo Umar a: Mataan a sakn na katawan akn gowani a itoron ago anda initoron ago anda matatago so Rasulullah  ko masa a kinitoron iyan. Initoron skaniyan sa Arafah a sakn ibt ko Allāh  ka sii sa Arafah.
Pitharoo Abu al A’la al Maududi ko kitab iyan a “So Parinta a Islam” a:
Mataan a so kapangniya sa kandod sii ko sosonan o Allāh  ago so kitab iyan na pphakambowat a phoon ko kagdam a mabagr sa so Muslim na amay ka di niyan onotan so kitaban o Allāh  na maadn a so tontot iyan ko kaiislami ron na batal a daa maana niyan, sa katii so manga dalil ko Qur’an sankai a kamataanan:

1. 
   Pitharoo Qur’an a so Allāh  na skaniyan i khi rk ko kadato, sabap roo na skaniyan bo i khi kabnar sii ko kakokom ago so kabtad sa kitab, sa datar oto a pthankdn o Qur’an a so kinggolalann ko manga sogoan a phoon sa salakaw ron odi na kokoman a isa a kaadn a salakaw ko Allāh  sii ko lopa iyan odi na nggolalan ko kaadn iyan a somosopak ko kokoman o Allāh  na gioto na batal ago kakhafir a mapayag.
   

Aya ontol na so kikokomn o dato ko kokoman o Allāh , sa aya igintas iyan ko manga btad na so Shariah o miangadn, ko kababaloy niyan a pakandadatoon o Allāh  ko lopa, pitharoo Allāh  a: Tharo anka a ya Allah a khi rk ko kadato ipmbgai nka so kadato sa taw a khabayaan ka ago pngginsingn ka so kadato phoon sa taw a khabayaan ka.. (Ali Imran 26).

Pitharoo Allāh  a: ...Go daa miaadn a r iyan a sakotowa sii ko kadato iyan… (al Isra 111). Go pitharo iyan a: …So kadato (kakokom) na rk o Allah a Maporo a lbi a Mala (Gafir 12).
Go pitharo iyan a: Go daa phakapdn iyan sii ko kadato iyan (kokoman iyan) a isa bo (al Kahf 26).

2. 
   Sabap san na liowas o Allāh  ko manosiya so kabnar ko kahalal ago so kaharam ka kagiya skaniyan na inadn a oripn a makokokom, sa aya galbk iyan na matitins sii ko kaonoti ko kitab a so piakanggolalan o khi rk ko kadato, pitharoo Allāh  a: Go di niyo ptharoa so nganin a iphropa o manga dila iyo a so kabokhag a giai na halal ago giai na haram ka an iyo mitmpo ko Allah so kabokhag (an Nahl 116).
   
3. 
   Go pmbagrn o Allāh  a mataan a initoron iyan so Qur’an a lalan ka an iyan mikokom ko manga taw sii ko lopa, pitharoo Allāh  a: Mataan a initoron ami rka so kitab sa minggolalan ko bnar ka an ka mikokom ko ltlt o manosiya so nganin a piakipamikir rka o Allah.. (an Nisa’ 105).
   

Go Pitharoo Allāh  a: Go kokomn ka ko lt iran so nganin a piakatoron o Allah sa oba nka onoti so manga bayaa ginawa iran go pananggila inka siran o ba ka iran mapitna ko sabaad a piakatoron rka o Allah (al Ma’idah 49).

4. 
   Langowan a phakambowat a pd sa manga galbk a phakapoon sa apiya antonaa a katampar a makapagoonayan sa kitaban a salakaw ko shariah o Allāh  na batal a daa arga iyan, pitharoo Allāh  a: Tharo anka (hay Mohammad) a ba ko rkano phanothola so miangalalapis i manga galbk * a so miailang so galbk iran sii ko kaoyagoyag ko doniya a siran na aantapn iran a gii siran phiapiya sa galbk (al Kahf 103-104).
   

Giai i manga kokoman a magigikb o kitab ago giai i paratiaya a onayan a so phliyot on so okit o Islam sii ko kapamimikiran ago so sosonan iyan a parangay ago so atoran iyan a kaphagingd.. go di khaparo o ba misampay so manga Muslim sii ko paratiaya a tarotop a da iran nggolalann so kitaban o Allāh  ago so shariah niyan ago da iran minggolalan ko langowan a maito ago mala a pd ko manga btad o kaoyagoyag iran.

So Manga Paratobowan o Shariah Islamiyyah:
So Shariah Islamiyyah na toroan o Allāh  a inikasoat iyan ko kaadn iyan, ago sindaw niyan a bialoy niyan kiran a palitaan iran a tinindos skaniyan o Allāh  a rk ankai a pagtaw.. sa skaniyan na daa sankaan on a lilimodn iyan a langowan a paratobowan a mapiya a khaparo a kaadn iyan ago praotn a pamikiran.

1. 
   So Kababaloy niyan a phoon ko Kadnan a miangadn (ar Rabbaniyyah), a piakatoron iyan a skaniyan i gomgpa ko somosoat ko manga ginawa o manosiya ago so phakabinasa on.
   

2. 
   So kababaloy niyan a lankap sa doniya (al Alamiyyah), sa kna o ba missnggay sa isa ka bangnsa ko manga taw ogaid na skaniyan na pantag ko manosiya langon ko kababaloy ran a manosiya, pitharoo Allāh  a: Tharo anka a hay manga manosiya mataan a sakn na sogo o Allah sii rkano langon (al A’raf 158).
   

3. 
   So Kararankom (as Shumul), a rarankomn iyan so langowan a blangan o kaoyagoyag ago rarankomn iyan so doniya ago so akhirat, pitharoo Allāh  a: …Go inipama-noron ami rka so kitab a inirinayag sa langowan a shayi… (an Nahl 89).
   

4. 
   So kala o pkhibgay niyan ago so giikambagobago (al Ata’ wa at Tajaddud), sa khitoman iyan so pangindaw o masa a phagozor ago phagayonan iyan so manga bandaran o manga masa a giimbagobago.
   

5. 
   So kaontol a mamantk (al Adl al Mutlaq), sa daa igagagt iyan a pagtaw a liyo ron so salakaw ron, odi na pankat a di ron pd so isa a pankat.
   

So kakowaa sankai a panarima na mustahil o ba kamataani sii ko pangitaban a manosiya, ka so kamataani ron na mangingindaw sa katao o tohan ago so limo iyan, sa so manosiya na waraan iyan so di kapakatatarotop, sa di kharankom o ongangn iyan so langowan taman na so Allāh  na lomiliyot so katao niyan ko kalangowan a shayi, a so inankosan iyan a langowan a shayi a limo ago katao.

Pd ko manga bontal o kiabinasaa ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah: So kiagintas o Agama sii ko Parinta:
So kiagintas o agama sii ko parinta na morka a mala a initiyoba ko Ummah Islamiyyah, gowani a panamaran iyan a kasayani niyan sa Sdpan sii ko kiapakaozor iyan, sa inipakawatan iyan so Islam sii ko manga blangan o kaoyagoyag, sa bialoy niyan a sii bo mapopork ko manga tanda a simba, sa miarapas iyan sabap roo so sabot a rankom o Islam a so biagr skaniyan o manga titayan o Qur’an ago so Sunnah o Nabi  a katharo ago galbk, ago so kianggalbka on o manga sahabah ago so manga tabiin, ago so miakaoma ko oriyan iran.
Sa pianamaran o manga ridoay o Islam so panagontaman a mala sa kisampayin iyan ko Islam sankai a taman iyan sa mataronko sii ko goliling o paratiaya a rahasiyan ago so manga tanda a simba, sa kasaparan ago marn ko kaphanginsop iyan sii ko atoran o kaoyagoyag a kamama-saan, ago kasaparan ko kipaarn iyan a tarotop ko langowan a galbk a mimamasa a mitotompok ko kaoyagoyag o manosiya.
Mataan a aya piakaratarata on sa ginawa na so kapkhowaa o kalaan ko manga ingd a Islam sankai a pamikiran a mananangga ko Islam ago so manga Muslim. Sa so manga ingd iran na tharimaan iyan ko pamikiran iyan a so Islam na aya niyan agama a mitotolad, ogaid na so btad iyan a kanggalbk na sosopakn iyan oto sa tarotop. Sa zankaan iyan o ba panginsop so Islam sii ko manga atoran iyan a kandato ago sii ko kaoyagoyag iyan a kakhaoyagan ago kaphagingd.. taman sa mimbaloy so kipphanolonn ko Islam a romarankom a tarotop a dagangan a isasapar ago galbk a bobogawn sii ko kadaklan ko manga ingd a Islam.. sa miakambowat roo so kiamboriks o manga Muslim sii ko manga masjid sa sii siran bo domiarkt ko manga tanda a simba a masimpit, sa taman sa mithakna ko pamikiran o kadaklan a gianan dn so Islam a bnar na so salakaw san na skaniyan so kisoldn ko Islam ko btad a daa kimamaniya iyan on.
So Qur’an na pthankdn iyan so kararankom o Islam:
So pamikiran o Qur’an sankai a bandingan na mapayag a daa rimbot on, sa pthankdn iyan a so Islam na langon a di mapmbaabaad, ago so kapamaada ko agama na btad a di tharimaan a akal sii ko Allāh .
Pitharoo Allāh  a: Hay so miamaratiaya sold kano ko Islam sa kalangolangon… (al Baqarah 208). Aya maana niyan na sii ko kalangolangowan o manga bitikan o Islam, sa gianan i kpit on o langowan a pananafsir a manga ulama, sa pitharoo at Tabari a: Inisogo o Allāh  ko miamaratiaya so kasold sii ko galbk sa nggolalan ko manga bitikan o Islam langon ago so manga tamana iyan, go so kasiyapa ko manga paliogat iyan a so piakanggolalan skaniyan o Allāh , sa siyaparan iyan siran sii ko kailanga ko shayi a pd roo.
Sabnar a piakipananggilaan o Allāh  so kapamaada ko Islam sa pitharo iyan a: Go kokomn ka ko lt iran so nganin a initoron o Allah sa o ba nka onoti so manga baya a ginawa iran go pananggila inka siran oba ka iran mapitna ko sabaad ko initoron rka o Allah… (am Ma’idah 49).
Sabnar a pimbitiara o Qur’an a langowan a blangan a kadodoniyai ago so btad o akhirah.. sa pimbitiara niyan so btad o paratiaya sa datar o kiabandinga niyan ko btad o simba, go pimbitiara niyan so jihad ago so parinta ago so kokoman sa datar o kiaosaya niyan ko kandagang ago so kandodolona, sa daa inibagak iyan a maito ago mala inonta a inosay niyan, pitharoo Allāh  a: …Da a linipha ami sii ko kitab a pd sa shayi… (al An’am 38).
Go sabnar a inisogo o Allāh  a pd oto a amay ka maadn so kaoparik sa btad na aya pagndodan na so Allāh  ago so sogo iyan ko kakhokoma on, pitharoo Allāh  a: …Amay ka masobag kano sa nganin na ndodn iyo sii ko Allah ago sii ko Rasul amay ka miaadn kano a paparatiayaan iyo so Allah ago so alongan a maori… (an Nisa’ 59).
Daa mipapaar o Ummah Islamiyyah a kapakambabaya sii ko kakhowaa ko sabaad on ago ibagak iyan so sabagi on, ogaid na patoray – ka an mabaloy so kaphagingd a thito a muslim – so kinggolalann iyan ko Islam langon, ka an di khabaloy a datar o kaphagingd o Israel a so piaratiaya iran so sabaad ko manga kokoman o Tawrah na inonkir iran so sabagi on, na pimbongtan siran o Allāh  ko katharo iyan a: …Ba niyo paparatiayaa so sabaad ko kitab (a tawrah) na sasankaan iyo so sabagi on, da a balas o taw anggolawla roo a pd rkano a rowar sa siksa ko kaoyagoyag ko doniya ago sii ko alongan a Qiyamah na pakandodn siran sii ko mabasng a siksa, go da so Allãh  i ba niyan kalilipati so nganin a gii niyo nggalbkn (al Baqarah 85).
Mataan a so kapokasa ko Islam sii ko manga blangan o kaoyagoyag ago so kagintasa on ko printa na skaniyan i sabap a onayan ko manga ala a awid a akal a so phltaw sa liawaw.. sa kadaklan ko manga taw so phlalimn iran so Islam ago pphamabaan iran ko masa a kaploba iran on sa manga tabal o manga awid a akal a so daa kimamaniya iyan on, ogaid na aya dn a sabap iyan a onayan na so kiapatonga iran ko Islam ago so kiabrna iran ko kaokhaog iyan ago so kiarna iran on oba makapanog sa mandiator iyan so btad o kaoyagoyag, sabap sii na thmpowan iran so Islam sa di tarotop ago di romarankom a skaniyan na angiyas roo. Sa di dn khagdam o manga taw so arga o Islam a galbk inonta bo ko oriyan o kapakandod iyan sii ko darpa iyan a waraan sa makandato skaniyan ago makakokom, ago makasogo ago makasapar, ago maator iyan so langowan a btad o kaoyagoyag.
Na sii sankai na langowan a awid a akal sii ko langowan a manga blangan na tankd a khaponas… sa sii ko along o Islam a thito na khabaloy so kaoyagoyag a langon dn ontol.
So manga kokoman o manga taw a pmbinasa ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah:
Piamagitaan o Allāh  so manga taw a pmbagak ko kokoman iyan ago so kitaban iyan a phagonotan iran so manga kokoman ago atoran a pithaong o manosiya, sa lbi a mabasng a pagita.. sa pd ko mabasng a miakambowat sii sankoto ko kitab o Allāh  na sii ko surah al Ma’idah: … Sa taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allah na siran so manga kafir… (al Ma’idah 44) siran oto na manga palalalim a pananakoto (al Ma’idah 45) siran oto na manga fasiq (al Ma’idah 47).
Mialoy so at Tabari sankai a ayat sa manga katharo a siran so:

1. 
   Pitharo iran a aya bantak sankai a manga ayat na so manga yahudi a di ron pd so salakaw kiran.
   

2. 
   Aya bantak ko manga kafir ko ayat na so manga taw o Islam, na so manga palalalim a pananakoto na so manga yahudi, na so manga fasiq na siran so manga nasrani.
   

3. 
   Aya bantak roo na so kakhakafir ago so di kakhakafir a khiliyo ko agama. Sa datar oto mambo sii ko kaplalalim ago so kapapasiki.
   

4. 
   Pitharo a manga salakaw a: Tomioron ankai a ayat sii ko manga taw a tioronan sa kitab, sa aya bantak on na so langowan o manga taw.
   

5. 
   Aya maana oto na: Sa taw a da niyan mikokom so initoron o Allāh  a sasankaan iyan na skaniyan na kafir, na amay pman ka paparatiayaan iyan na skaniyan na salimbot a palalalim a fasiq, sa miapanothol a phoon ko Ibn Abbas a: Sa taw a sankaan iyan so nganin a initoron o Allāh  na sabnar a miakafir, na sa taw a tankdn iyan ago da niyan kokomn na skaniyan na salimbot a lalim a fasiq.
   

Sa aya piakarayag o at Tabari na so ayat na missnggay a sii bo ko tiyoronan sa kitab:

Pitharoo al Fakhr ar Razi a: Miasobag so manga pananafsir, sa pd kiran so taw a bialoy niyan ankai a manga sifat a tlo (a manga kafir, salimbot a lalim, ago fasiq) a manga ropaan a isisipat sa isa a skaniyan so taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh . Adn a mitharo sa so ropaan a paganay na sii ko taw a somosopak, na so ika dowa ago so ika tlo na sii ko taw a tiarima iyan ogaid na ibabagak iyan so kinggolalann on.. oriyan iyan na pianothol o ar Razi so katharoo Ikrimah sankai a manga ayat a: So karopa sa kakakafiri na khasogat iyan so taw a somianka sabap ko poso iyan ago so dila iyan (katharo iyan) na so pman so taw a tiarima iyan ko poso iyan ago tiankd o dila iyan, ogaid na aya initalingoma niyan na so sopak on, na skaniyan na pkhokom ko initoron o Allāh  ogaid na ibabagak iyan so kanggolawlaa on, na di khipatoray a kaphakasold iyan ko ropaan a kakakafir.
Pianothol o al Qurtubi sankai a manga ayat a: Phoon ko Ibn Mas’ud ago so al Hassan a skaniyan a ayat na lankap ko langowan a taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh  a pd ko manga Muslim ago so manga yahudi ago so manga nasrani, sa paparatiayaan iran oto ago papakayin iran, a kna o ba paliogat, na so pman so taw a pinggolawla niyan oto a pd ko manga Muslim a paparatiayaan iyan a phoon ko Allāh  ogaid na sosopakn iyan na skaniyan na pd ko manga fasiq ko manga Muslim na so btad iyan na magndod ko Allāh  sa o kabayai niyan na siksaan iyan odi na rilaan iyan. Go miapanothol a phoon ko Tawus a: Di skaniyan khakafir a miakaliyo ko agama, ogaid na kakhafir a khasabapan sa dosa, sa amay pman ka inikokom iyan so salakaw ko initoron o Allāh  sa aya paratiaya niyan na skaniyan so bnar ago mapiya, na giyoto na kasambii ko kokoman o Allāh  a khipatoray niyan so kakhakafir o taw, na amay pman ka inikokom iyan sa baya a ginawa ago kasopak a paparatiayaan iyan a bnar a phoon ko Allāh  na giyoto na dosa a praotn o kathawbat ago so rila o Allāh  sii oto ko pakaasal o paratiaya o Ahl as Sunnah ko kakharilai ko miamaratiaya.
So miaaloy akn a pd sa katharo a miaona na katharo oto o kalangowan o manga pananafsir sii sankai a bandingan, sa so manga katharo iran na marani sankai a maana.
Aya kpit o Ahl as Sunnah a miaaloy ko “al Aqidah at Tahawiyyah” na: Da a khafirn tano a taw a pd ko phagadap ko Qiblat tano sabap sa dosa a mianggalbk iyan, amay ka da niyan pamakaya. (aya maana niyan na pinggalbk iyan a paparatiayaan iyan a giyoto na haram, amay pman ka piakay niyan so haram o Allāh  na miakafir apiya niyan da nggolawlaa).
Pitharoo an Nawawi a: Aya kpit o pagtaw o bnar na daa khakafir a isa a taw a pd ko phagadap sa qiblat sabap sa dosa a mianggolawla niyan, na so pman so taw a sianka iyan so katotokawan a pd ko agama Islam sa lomalankap a onayan iyan na miakokom skaniyan sa murtadd ago kafir.
Sa datar anan a pphakarayag so bontal o bnar sii sankai a bandingan a so khaparo a katinsa tano ron sankai a phakatalingoma:
So manga ayat na lankap sa daa nganin a ba niyan khatndo, sa piya pn sii initoron ko manga yahudi, na ya khakowa na so kalalankap o lapiyat kna o ba so kattndo o sabap iyan, na sa taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh I a pd ko manga Muslim na skaniyan na lalim ago fasiq sa daa sanaan on. So pman so kokoman ko kakhafir iyan na gianan na sii mitotompok ko btad iyan ago so paratiaya niyan
Sii ko kaposan ankai a bandingan na ptharoon akn a:
Mataan a patoray ko Ummah Islamiyyah a katankda niyan sa ginawa niyan a da dn a phakaliyo kiran ko katatagoan kiran a ragawr ago di kiran dn khaankat so patong iran ago so mapnd iran a mibabakokoong kiran ago di siran dn pakapndatoon o Allāh  inonta o misabap ko kandod iran ko Islam sa tolabos a bnar a romarankom a so inipangalimo kiran o Allāh  ago inikasoat iyan kiran.
Mataan a adn a masasangant o Ummh Islamiyyah a panagontaman a mala a nanayawn iyan rki tano so mabagr a thkhs ago so tgo a mala sii ko kipnggolalann ko Shariah Islamiyyah, na pd ko matatankd a manga btad a so di nka langon khakowa na di nka langon mbagakn. A ino tano di phanagipoon sa lalakaw a khisangor tano ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah a khatondog skaniyan a lalakaw a salakaw sa taman sa makaoma so sarapiyag ko oriyan tano a miatoon dn o Shariah Islamiyyah so atoran iyan a makatitindg a miakanggaganapa.
Pitharoi Dr, Abdussattar Fat’hullah Said a:
Mtaan a pphakitadman rki tano o Ummah Islamiyyah a so manga lalan na langon dn kakklban ko hadapan iyan inonta a satiman a lalan a skaniyan so lalan o Islam, ago so langowan a pandi na tanan dn mallkn ko kaporoan iyan inonta bo so pandi o Qur’an a mala. Sa ampl dn ko Ummat tano so manga tpng a miangaoona a mabasng, sa lalakaw so manga olowan iyan ago so manga dato iyan sa kdga iran so lalan a mathito, sii ko atag o pandi o Qur’an a lbi a maporo.

2. 
   So Kasasagomparak o
   

Ummah Islamiyyah

Miiitong so kasasagomparak a matatago ko Ummah Islamiyyah a pd ko lbi a piakalklk a khaalangan iyan so lalakaw o kapakandato, gioto a mtaan a so bagr o manga Muslim na matotonkop ko kaiisaisa iran, na amay ka masagomparak siran na mabaloy siran a manga bilangan a daa arga iyan ago daa timbang iyan.

Sabnar a miakaoma so Islam a so doniya na madadalm sa karoropt, sa daa makagagakot on a rowar ko gakot a kapmaratabat a kambangnsa ago manga andisan a smpo ago soson, ago so kaploks a masimpit, sa adn a miaadn roo a pagtaw a arab, ago pagtaw a faris, ago pagtaw a rum… ago so salakaw ro a pd sa manga kawm, sa oman i isa ka kawm na mababagi sa manga lompokan ago soson a kaploks, ka datar o al Aws ago so al Khazraj sii sa Madinah, ago so Banu Adnan ago so Banu Qahtan sii sa polo a Arabia, ago so bangnsa a Fir’aun sii sa Misir, ago so manga Barbar sii sa al Magrib, ago so salakaw roo.
Go miakaoma so Islam sa miaoma niyan so manga taw a gii siran thimo sii ko manga gakot a bangnsa odi na gakot a lopa (kawali) odi na gii siran thimotimo sii ko manga kamapiyaan ago manga gona a marani. Na so dn so kiapayag o Islam na miananawag ko manga taw langon sa pitharo iyan a bagakn iyo ankai a langowan a manga gakot a jahilyyah sa pagisaisa kano sa pagtaw a satiman a aya tanda iyan na so (La ilaha Illallah Mohammadun Rasulullahi) sa datar anan a pitharoo Islam so katharo iyan a phamitas sii sankai a btad a piakalklk a so pthamanan iyan so manga khoyaptaan o manga taw ko sabagi kiran ko sabaad, sa pitharo iyan a daa warna o kobal ago daa soson ago daa bangnsa ago daa kawali ago da manga kamapiyaan ago da manga gona.. sa da dn a pd roo ago da pn a salakaw ron a ba on khatimo so manga taw odi na pmblablag siran on. Ogaid na aya mataan a gakot na skaniyan so gakot o Paratiaya ko Allāh .
Mataan a aya gakot o kakhatimo na skaniyan so paratiaya ka kagiya skaniyan i lbi a maporo a paratobowan o manosiya, sa amay ka maarat ankai a khoyaptaan na da a katitimo ago da pn a katataragombalay.
Sa datar anan a miphaporo so Islam sabap ko ginawa niyan sa liampasan iyan so kaporoan o manga soson ago so manga warna, sa inimbitiarai niyan so langowan o pagtaw sa pangilay ko kaisaisa niyan sa pagtaw a satiman a giinggigi-nawai a daa kapakallbi ron o arab san ko kna a arab, go da mapoti a ba niyan kaombawi so maitm inonta bo o nggolalan sa kalk paratiaya ko Allāh  ago so kanggalbk sa mapiya, sa inimbitiarai o Allāh  a langowan a miaratiaya sii ko langowan a lopa ago sii ko langowan a masa ago phoon ko langowan a soson ago warna, ago sii ko langowan a lompokan, ko kialagaday o manga masa ipoon ko Nuh alayi as Salam na taman ko Nabi tano a Mohammad  ago taman dn ko kaposan o masa, pitharoo Allāh  a: Mataan a giai so agama niyo a agama a satiman ago sakn i Kadnan iyo na simbaa ako niyo (al Anbiya’ 92) Go pitharo iyan a: Mataan a giai so agama niyo a agama satiman ago sakn i Kadnan iyo na kalkn ako niyo (al Mu’minun 52).
So Qur’an na pthankdn iyan so kaphapagariya a paratiaya:
Tiankd o Qur’an so kaphapagariya a paratiaya sii sa madakl a manga darpa.. ioman ko miaona a dowa a ayat na pitharoo Allāh  a: Go so miamaratiayaa a mama ago so miamaratiaya a manga babay na so sabagi kiran na manga salinggogopa o sabaad… (at Twbah 71).
Go pitharoo Allāh  a: Mataan a so miamaratiaya na magariari… (al Hujurat 10). Go miananawag ko manga Muslim ko kalangolangon iran a: Go panarig kano ko agama o Allah langon go oba kano zagomparak… (Ali Imran 103).
Pitharoo at Tabari sii sankai a ayat a: Kpiti niyo so agama o Allāh  a so inisogo iyan rkano, ago so kapasadan iyan a iniphasada iyan rkano sii ko kitab iyan a pd sa kapagisaisa ago kathimotimo sii ko katharo a bnar ago so kambayorantang ko sogoan o Allãh .
Sa pianothol o at Tabari a manga katharo sii ko miaaloy ko ayat a “habl Allah” agama o Allāh  odi na tali o Allāh , sa miakapoon ko Ibn Mas’ud a: Aya bantak roo na so sagorompong (jama’ah) na pitharo a salakaw kiran a: Skaniyan so Qur’an, sa pitharoo Ibn Zayd a: So Islam. Sa ptharoon akn a: daa kapakazosopaka ankoto a manga katharo, ka so lapiyat na kharankom iyan siran langon. Sa datar o kiapanothola on o at Tabari a phoo ko Abdullah Ibn Umar a: Hay manga manosiya paliogat rkano so kapango-ngonotan ago so kapagisaisa ka mataan a skaniyan na tali o Allãh  a so inisogo iyan. Na mataan a so ipkhagowad iyo ko katatago iyo ko sagorompong a maiisaisa na tomo ago mapiya a di so pkhababayaan iyo sii ko katatarambisa niyo sa pzibasibay kano.
Sa datar oto a piakipananggilaan o Allāh  so kazagomparak, sa pitharo iyan a: …Go di kano pzosopaka ka maola kano ago mada so bagr iyo… (al Anfal 46).
Sabnar a tiankd o Sunnah o Nabi  a kanggalbk ago katharo so kala i arga o kapagisaisa o pagtaw a Islam sa piakipanang-gilaan iyan sa mabasng so kazagomparak ago so kapagoparik.
Miaadn a aya pagampaganay a nggalbkn o Nabi  ko oriyan o kiambalaya niyan ko masjid na so kiapakaphapagariyaa niyan ko manga muhajir ago so manga ansar, sa pitharo yan kiran a: Phapagariya kano sa ndodowa kataw, ka an mada ko manga muhajir so bolong o kabibintad, ago malilang siran ko kiablag iran ko manga karoma ago so manga tonganay, sa masomang ago makabagr so ndolondolonan iran sa phakabgr misabap roo so maratabat o manga Muslim sa magdam o manga muhajir so karrnk ago so kapagoontong, ago kababayaan iran a ingd a Madinah ago so manga taw niyan sa mabaloy siran langon a sii ko kaphapagariya ago kanggiginawai, sa masiap o manga ansar so anogon iran ko manga muhajirin sa masakaw ira siran.
Go pizaksian siran o Allāh  sii sankoto ko kiatharoa niyan sa: Go so siran oto a miagingd siran ko ingd a pd iran so paratiaya (gia Madinah) sii ko onaan iran (a manga muhajirin), a pkhababayaan iran so taw a tomiogalin sii kiran ago daa khatoon iran ko manga giawa iran a anogon ko nganin a inibgay kiran ago pphakaadiadin iran siran ko manga ginawa iran apiya pn adn a pangindaw iran on, na sa taw a lindingn ko kaligt o ginawa niyan na siran oto so miamagontong (al Hashr 9).
Sabnar a miakaoma so manga titayan o Sunnah sii sankai a btad sa lomalankap, sa pitharoo Nabi  a: Aya ibarat o miamaratiaya sii ko gii ran kanggiginawai ago so gii ran kakhakalimoay ago so gii ran kakhakapdiay na datar o satiman a lawas a igira miakapagataat so isa a anggawta na lonankap ko kalangowan o lawas so kathoday ago so mayaw.
Go pitharo iyan a: So mu’min ko pagari niyan a mu’min na datar o taragombalay a masosomang o sabagi on so sabaad on, na piakazolapida iyan so manga kmr iyan. Go pitharo iyan a: So Muslim na pagari o muslim di niyan plalimn skaniyan ago di niyan izogot, sa taw a maadn ko awid a akal o pagari niyan na maadn so Allãh  ko awid a akal iyan, na sa taw a kapakaloagan iyan a isa a muslim sa awid a akal iyan na pakaloagan skaniyan o Allãh  sa margn a pd ko manga rrgn ko alongan a Qiyamah, na sa taw a sapngan iyan (a paawing a muslim) na sapngan on o Allãh  so paawing iyan sa alongan a Qiyamah.
Datar oto a miaadn so Nabi  a sisiapn iyan so kaisaisa o manga Muslim ago so katiman o rankom iran, na miaadn pn a aanogonan iyan so kapagrna ko apiya antonaa sabap a phakatonay sii ko kapagoparik o manga saaf iran, sa pitharo iyan a: Di kano pzoransorang ka mataan a miaadn ko miaonaan iyo a pagtaw na mizopasopak siran na miaantiyor siran.
Sa datar anan a pthankdn o Qur’an ago pthankdn o Sunnah a soti ankai a kamataanan a andang a skaniyan so: Mataan a so kaisaisa na bagr, na so kazagomparak na kalmk.
Sa giai na bitikan a pd ko manga bitikan o kaoyagoyag, ago sosoanan a pd ko manga sosonan o Allāh  sii ko manga taw, a daa kakhaalin iyan ago daa kakhasambii ron, sa so iringa o kamamanosiyai langon na saksi sii ko kaontol ankai a bitikan ago so kapamamantk iyan.
Sa amay ka zapandangn tano so thotol o langowan a soson ago batiayaan tano so manga btad o manga pagtaw sii ko kabagr iyan ago so kalobay niyan, odi na sii ko kaaadn iyan ago so kapkhadadas iyan, na disomala a matoon tano a mataan a so sosonan o Allāh  na mamamantk on sa khabaloy so kipantag iyan ko kabagr ago so kaaadn a sii khailay ko dianka o kipantag iyan ko kaiisaisa niyan, sa daa inantiyor o Allāh  a sagorompong inontaa sii ko oriyan o kiatiobaa kiran ko kazagomparak ago tinioba siran ko kapagoparik na piakiwarisan siran o Allāh  sa kapakada-panas a matas ago siksa a masakit, oriyan iyan na kadadas a tatap a dayon sa dayon.
Sa miagaga o Islam a kapakaisaisaa niyan ko manga ginawa ago miatimo iyan so manga poso, ago khabaloy niyan so kaphagingd a Islam a sii sa poso a sakataw a mama a di niyan lililingayin so soson odi na so warna odi na so basa, sa gianan i miakabngang ko doniya gowani a matkaw skaniyan ankai a pagtaw a satiman a so miatimo a phoon ko phizosonan o manga manosiya.
Sabnar a piayag i Rustum a olowan o sondaro a Furs sii ko kiathidawa sa al Qadisiyyah so kiapammsa niyan gowani a imbtiarai niyan so Rib’i Bin Amir a sogo o Sa’d Bin Abi Waqqas, sa inidolon iyan ko Rustum so kaphagislam iyan odi na so kabgay sa bois, odi na so kathidawa, sa pitharo iyan on a: Sakn i maako sankai ko manga pd akn. Na pitharoon o Rustum a: Ba ska i dato iran? Na pitharoo Rib’i a: So manga Muslim na datar o satiman a lawas a so sabgi on na pd o sabaad on, a pziapn o maito kiran so manga ala kiran.
Sa gawii a riompakan o manga Muslim so doniya langon sa saaf a satiman sii ko along ankai a kaphapagariya a bnar na da panatap ko hadapan iyan so manga parinta ko doniya sa sakotika na miakathapapay ko ronda o Islam.
Sabnar a kiatkawan so manga ridoay o Islam – sa miaona ago sii sa babago – sankai a kaiisaisa a mabagr a so da iran masangba sii sa miona so datar iyan, sa siabot iran a mataan a aya mala a pangalang sa di ran kakowaa ko kabaya iran na so Islam, sa miaadn ankai a maana sii ko manga katharo iran ago so manga sorat iran.
Pitharoi Laurence Brown a: Amay ka maisaisa so manga Muslim sa parinta (empire) a satiman na miaparo a kakhabaloy ran a morka sii ko doniya ago piakalklk. Na amay ka matatap siran a masasagomparak na sii sankai na khatatap siran a daa bagr iran ago daa rarad iran.
Pitharoo pandita a si Semon a: Mataan a so kaisaisa o Islam na khatimo iyan so pangindaw o manga pagtaw a Islam ago phakaogop sii ko kaphakapalagoy ran ko kipapaarn kiran a Aurupa.
Go pd ko manga tankd a pagns a so piakalankap skaniyan o wazir a Britaniya, a so pitharo iyan on a: Mataan a so kathidawa na piangndao tano niyan a so kaisaisa o Islam na skaniyan i piakalklk a mala a so paliogat a kapananggilai ron o Empire a Britaniya ago garobatn iyan (…) mataan a so okit tano ko kandato (political policy) na aya bantak iyan lalayon na so kapagrna niyan ko kaisaisa o pagtaw o Islam, ago so kapamagakowa a Islam (Islamic Solidarity) sa wajib a matatap ankai a okit a kandato a gianan dn i lalakaw niyan.
Ipoon dn ko kiapakatindg o parinta a Islam sii sa Madinah na gii ran nggalbkn sa langowan a okit so karopt ankai a kaiisaisa sa tphali ko kanggtasa iran sankai a pagtaw. Sa adn a miaadn kiran a manga okit a panamar.
Sa zanaan akn a satiman a ibarat iyan a so tioronan a Qur’an so btad iyan. Sa pphakitadman iyan ko manga Muslim so limo o Islam ago so limo o kaphapagariya sa ipzogo iyan kiran so kapagisaisa ago so kathimotimo, sa ipzapar iyan kiran so kazagomparak ago so kapropt.
Inaloy a as Suyuti sii ko kitab a ad Durr al Manthur a sanday a maririnkit a phoon ko Zayd Bin Aslam a: Somiagad so Shas Bin Qayis a skaniyan na miangongo a loks sii ko jahiliyyah, a mala i kakhakafir, a taralo i dnki ago siig ko manga Muslim, ko sabaad ko manga sahabah o Rasūlullāh  a pd ko al Aws ago so al Khazraj sa isa a darpa a matitimo siran a gii siran mbibitiarai na inikararangit iyan so miailay niyan a gii ran kanggiginawai ago so katitimo iran ago so kiapangapapasad o manga karido iran, sa kiaompiyaan siran o Islam, ko oriyan o miaadn kiran a giikathitidawa sii ko jahiliyyah. Na pitharo iyan a: Sabnar a miatimo so mbawataan o al Aws ago so al Khazraj sii sankai a ingd. Sa ibt ko Allāh  ka daa rk tano kiran amay ka maisaisa siran ago thakna siran, na siogo iyan a mangoda a pd iyan a yahudi sa pitharo iyan a: Song ka kiran ago ontod ka a pd iran oriyan iyan na pangangaloy anka kiran so gawii a kiathidawa sa Bu’ath ago so miaadn ko onaan iyan, sa mbayokn ka kiran so sabagi a manga bayok iran on (a so gawii a kiathmo sa Bu’ath na kathidawa oto a al Aws ago so al Khazraj sa aya miakataban on na so al Aws ko al Khazraj) na pinggolawla niyan, na pimbasisa oto o pagtaw, sa miasobag siran ago mimbabantogan siran, sa taman sa mikhakanga a dowa kataw a mama a pd ko dowa kaloks – so Aws Bin Qaydhi a isa ko mbawataan o Harithah a pd ko al Aws ago so Jubar Bin Sakhr a isa ko banu Salimah a pd ko al Khazraj, sa mipahawala siran, sa pitharoo isa kiran ko pd iyan a: O kabaya iyo na ikasoy tano skaniyan imanto sa datar o kiaadn iyan sa paganay, sa kiararangitan so dowa lompok, sa pitharo iran a: Oway initana tano skaniyan, sa oman i isa na initawag iyan so kakapt sa gomaan sa aya pasad na sii ko lohor na pthidawa siran a sii sa darpa a al Harrah sii sa Madinah, sa lominiyo siran on sa mialimod so manga taw sa miatimo so al Aws ko sabagi kiran ko sabaad sii ko tawathawag iran a so miaadn siran on ko jahiliyyah.
Na inisampay oto ko Rasūlullāh  na liniowan iyan siran a pd iyan so sabaad ko manga muhajirin a manga sahabah niyan sa taman sa maioma niyan siran na pitharo iyan a: Hay manga Muslim, so Allah so Allah, ba so panolon a jahiliyyah (na khowaan iyo) a zisii ako ko zaronsarongan iyo ko oriyan o kiatoroa rkano Allãh  sii ko Islam ago inisakaw niyan rkano to, sa gitas iyan rkano sa piokas iyan rkano so btad o jahiliyyah, ago siabt kano niyan on ko kakhafir ago piakaisaisa kano niyan on, sa pagndod kano ko kiaadnan rkano sa miaona a manga kafir kano..? na kiatokawan o pagtaw a gioto na waswas a phoon ko shaytan ago gasta a phoon ko ridoay ran na minilbad iran so manga gomaan ko manga lima iran, sa miakagoraok siran sa miakanggagaksai siran ko manga mama ko al Aws ago so al Khazraj, oriyan iyan na mimbalingan siran a pd iran so Rasūlullāh  sa miangongonotan siran ko sogoan iyan sa piadng kiran o Allāh  so gasta o ridoay ran a so Shas Bin Qayis, sa piakatoron o Allāh  sii ko btad o Shas ago so siowa iyan so katharo iyan a: Tharoa nka a hay tioronan sa kitab ino niyo pzankaa so manga tanda o Allah a so Allah i saksi ko nganin a gii niyo nggalbkn… sa taman ko katharo iyan a: Go so Allah na kna o ba niyan kalilipati so nganin a gii niyo nggalbkn (Ali Imran 98-99). Na piakatoron o Allāh  ko btad o Aws Bin Qaydhi ago so Jubar Bin Sakhr ago so manga pd iran ko pagtaw iran so katharo iyan a: Hay so miamaratiaya amay ka onotan iyo a sagorompong a pd ko tioronan sa kitab na maphakakasoy kano iran ko oriyan o paratiaya niyo a manga kafir kano… sa taman ko katharo iyan a: Go siran oto na adn a bagian iran a siksa a mala (Ali Imran 100-105).
Sa so manga ayat a tomioron sankai a btad na panolon sii ko kaisaisa o tindg ago so katimo o saaf o Muslim sa sii siran maompong ko Islam, sa miakarankom oto sa:

1. 
   So kiapakipananggilai ko gasta a masoln a phoon ko kna a Muslim, ago pananggilaan so kaonoti kiran ko nganin a iphagwaswas iran a daa matatago ko talikhodan iyan a rowar ko kambasowi ko manga palo, ago so kakhafir ko oriyan o paratiaya.
   

2. 
   So kiaalaoya niyan sii ko kapagisaisa sa misabap ko paratiaya, ago so kazagomparak sa misabap ko kakhafir, ka aya maana o phakandodn kano iran ko oriyan o paratiaya niyo na aya maana oto na sii ko oriyan o kaiisaisa niyo ago so kiaphapagariya iyo, sa pzagomparak kano a gii kano mriridoay, sa gioto i mitotoro o sabap a kiatoron ankoto a ayat.
   

3. 
   Mataan a so kapanarig ko tali (agama) o Allāh  na skaniyan i onayan o kaisaisa o manga Muslim sa aya tali o Allāh  na skaniya so Qur’an ago so Islam.
   

4. 
   So kaphakitadmi ko limo o kaphapagariya a paratiaya ko oriyan o kapriridoay a jahiliyyah, a skaniyan i mala a limo ko oriyan o paratiaya, pitharoo Allāh  a: …Go piakang-giginawai niyan so manga poso iran, sa opama o nggastowa nka so madadalm ko lopa langon na di nka mapakanggiginawai so manga poso iran ogaid na so Allah na piakanggiginawai niyan siran, mataan a skaniyan na Mabagr a Maongangn) (al Anfal 63).
   

5. 
   So thotol na pndakat ko manga thoma, a skaniyan na ppangosiyat a di ptharo sa rk o manosiya sa inidakat rki tano o thotol a adn a manga taw ko miaonaan tano a mizagom-parak siran ago miasobag siran sii ko agama na miaantiyor siran, sa daa miaadn kiran a sndod ka kagiya miasobag siran ko oriyan o kiaomaa kiran o manga rarayag a tanda, sa sabap roo na miaadn so pananggila a poon ko Allāh . Go oba kano maadn a datar o siran oto a mizagomparak siran ago miasobag siran ko oriyan o kiaomaa kiran o manga rarayag a tanda, siran oto na adn a bagian iran a siksa a mala.
   

So thotolan ko Ummah Islamiyyah na mapiya a saksi sa mataan a so manga Muslim na oman siran dn maisaisa sa tindg ago saaf ago antap, na mamagoman so bagr iran, sa makataban siran ago makabagr siran ago makandato siran, na oman siran dn masagomparak ago masobag na maola siran ago makadapanas siran, ka kagiya so manga bitikan a kabaya o Allāh  a khaadn na daa thampilan iyan a isa bo, na so sosonan o Allāh  ko kaadn na lankap sa daa kattndoan on a masa a di ron pd so salakaw ron, sa paliogat a pnggolalan ko manga Muslim so datar o giinggolalan ko kalangowan o manosiya ago so manga pagtaw, amay ka sopakn iran so manga bitikan o Allāh  sii ko kaoyagoyag. …Go da dn a matoon ka a rk o sosonan o Allah a kasambi (kaalin) (al Ahzab 62).