التَّمكينُ للأمَّةِ الإسلاميَّةِ في ضوءِ القرآنِ الكريمِ so lalan ko kapakandato o pagtaw a islam sii ko Sindaw o Qur’an a Sasakawn Mohd as Sayed Mohd. Yusuf

* * *
So Tindg o Islam ko Katao a Bago:
So pman so trindg o Islam ko katao a Bago na mataan a mbagrn tano a so Islam na da dn tindg sa salongan bo sa ba niyan pagalangi so kapphakaozor o katao, Mataan a pthakdirn iyan so manga panagontaman a pamikiran sii ko manosiya sii sa pankatan a ipphoro iyan sa taman sa makarpng ko pankatan o malaikat. Da a pd sa agama a ba kiawatani sa lalakaw a ba niyan kalawani so Islam sii ko kapmbagra ko kapakatataban o akal, na aya phakatondog on na so kapakataban o katao sii ko langowan a rinayagn o kaoyagoyag.
Sabnar a tiankd o manga fuqaha o ummah a langowan a katao a mapangingindaw o manga Muslim sii ko agama iran odi na sii ko doniya iran na so kapaganada on ago so kaimpidi ron na paliogat a ampl a khadosa so Ummah ko kadandan iyan amay ka indaraynon iran, ago khadosa ko katndo iyan so manga olowan ambabaya ko btad o pagtaw amay ka ipilak iran.
Sabnar a pinggalbk o manga ridoay o Islam so kaphagalina iran ko pamikiran o Islam ko kasaromag iyan ko katao a bago, sa pndadagn iran so manga taw sa gii ran tharoon a so kandod ko Islam na kandod ko manga masa a kiaori ago so kargn o kapphagintaw.
Sa piakambowat o Sayed Qutb ankai a kabokhagan ago simbag iyan sa pitharo iyan a: Adn a sagorompong a pd ko manga taw a pndadag a giimangakal a manga ridoay o kamamanosiyai a ipmbtad iran so sosonan o Allãh  sii ko sabala a papak o timbangan, ago so kapandayan o manosiya – sii ko doniya o barandiya – sii ko sabala a papak iyan, oriyan iyan na gii ran tharoon a: Pamili ka, pamili ka, sa o aya philiin ka na so sosonan o Allãh  ko kaoyagoyag ago so kakhibagak ko kakowaa ko langowan a miaporon o lima o manosiya sii ko doniya o barandiya, antaa ka aya khowaan ka na so manga onga o katao a kamamanosiyai sa iphilak ka so sosonan o Allãh .
Gianan na akal a maligt a marata. Ka so btad o mas’ala na kna o ba datar anan sa taplk. Ka so sosonan o Allãh  na kna o ba ridoay o miapakambowat o manosiya, aya mataan na ipzonggod iyan oto ago pthoroon iyan sa antap a mapiya, ka an mitindg o manosiya so pankatan o kapakandato iyan ko liawaw o lopa, a gianan so pankatan a inibgay ron o Allãh  ago piakitanggong iyan on, sa inibgay niyan on so manga bagr a matotonkop a khidatar iyan ko wajib a ipapaliogat on sii rkaniyan.
Mataan a so pangoyat a so miatmo skaniyan o katao, ago so kaploloba a katao a phoon ko agama Islam sii ko paganay a manga Muslim na mianinggaposan sankai a onga a kabilangataw a katao a phakasirang sii ko manga masa o Umawin ago so Abbasin, ago so manga masa o kadato a Islam sii sa Andalus (Spain).
So manga Muslim a manga arab na siran i paganay a mosar ko ptharoon a kompas sa bontal a mabagr sa pd iyan so manga toladan o kalodan sii oto ko gii ran kapragaragat ko manga kalodan ko doniya, sa rk o manga Muslim so kalbihan a paganay ko kiambaali ko manga soson a karatas sa pimbalay o Yahya al Barmaki a wazir o Khalifah a Abbasi a so Harun ar Rashid so paganay a pphangmbaalan sa karatas sii sa Baghdad ko ragon a 800 C.E. Sa miiitong so manga Muslim a siran i paganay a tharagombalay ko katao ko kapagitong, ago inibtad iran so panayaganan o katao ko kapagingeneer, ago so kapagitonga ko manga katao a kanggogoris (kapmapa) ago siran i paganay a makambaal ko ptharoon a al Barud a gioto so datar o laila a pphakalbad sa panglo a mabagr.
Sa mianggonanao o bandaran a Islam so kamamanosiyai sa miawit iyan ko lbi a mapiya, ago kiabgan iyan sa manga ulama ago manga guro sii ko pithibarang a manga katao ko kalangolangon iyan a datar i:

• 
  Ibn Khaldun a biaksa ko katao ko kaphagingd ago so thotol ago so iringa ko katharagombalay a kamamanosiyai.
  

• 
  Abu Zakariyya ar Razi sii ko katao ko kapamolong.
  

• 
  Abu Bakr al Khawarizmi sii ko katao ko kapagitong ago so katao ko kawang ago so manga bitoon.
  

• 
  Ibn al Haytham sii ko katao ko waraan ago so katao ko kapakailay o mata.
  

• 
  Abu Zakariyyah al Awwam sii ko katao ko btad o mangngtho.
  

• 
  Abu al Qasim az Zahrawi sii ko katao ko kapangabri.
  

Go nggibowan a salakaw kiran a idadakat o thothol so manga ingaran iran, a pphamagosayin o manga oontol so manga rarad iran a katao a so minibagak iran, ago so manga kitab a minipanorat iran sii ko pithibarang a blangan o manga katao, ago so manga kitab iran a so miapangndao niyan so doniya.

Sa tatap dn so doniya a pphamakaig sii ko kalodan o manga katao iran, ago pphakasirop ko bowalan o katao iran ago so manga rarad iran. Mataan a giya ingd a Aurupa na katawan iyan oto sa tarotop a katao, ago mataan a so manga mama niyan ago so manga ulama iyan na kapzaksian iran ankoto a kalbihan o manga Muslim.
So phakatalingoma na imbgay akn so manga saksi iran:
Pitharo i Brifult ko kitab iyan a so katharagomabalaya ko kamamanosiyai a: Sabnar a miaadn so katao a aya mala a di mipndaraynon a minioma skaniyan o bandaran a Arab sii ko doniya a bago… go da maadn so katao sa ba skaniyan bo i miakandod sa Aurupa ko kaoyagoyag. Ogaid na adn a manga giimrarad a salakaw a madakl a pd ko manga rarad o bandaran a Islam a minibgay niyan so paganay a sindaw niyan sii ko kaoyagoyag a Aurupa. Go daa katampar a isa a pd ko manga katampar o kiapakaozor a Aurupa inonta a khaparo so kapakandoda ko pakaasal iyan sii ko manga rarad o katao ago kabilangataw a Islam sa bontal a gtas.
Go pitharo i Rechard Kohl a: Makambabayadan a Aurupa sa manga nganin a madakl ko Asbaniya a Arab (aya bantak iyan na giya Andalus) gowani a awidan o Cortubah (Cordova) so palitaan o katao sii sa masa a miaadn on so katao sii ko manga ingd sa Aurupa a simag a maito a datar o tontong a pkhapadng, mataan aso pamikiran a phakaadn a so miagaga niyan a kapakatindga niyan ko maporo a taragombalay a datar o Qasr al Hamra (al Hambra) ago so pimbalay niyan a masjid a datar a Jami’ Qurtubah (Cordova Mosque) na pkhabgan tano niyan sa ibarat ko kambida a mala a mawatan ko lt ankai ago so lt o kadaa plng a lomalankap sii sa Ifrinji (Aurupa) ago so salakaw kiran.
Ptharo i Charles Singer a: Mataan a so morit sa katao a mala i anogon ko katao, a mangingindaw ko kapakakowa sa katao a so di sakaniyan khasoat o kapaganad sii ko manga paganadan sa Aurupa, a so pkhasinggawt so akal iyan o manga thotol a giimindadaliay makapantag ko piamakammsa o katao ago so ongangn a Arab na mataan a pzong ko kaphaganad sa katao ko manga paganadan sa Tulaytila ago sii sa Qurtubah (Cordova).
Pitharo i Sartun a: Kiamataanan o manga Mislim - manga papasang sa Sbangan - so lbi a manga ala a paninggalan sii ko manga masa a lmbak, sa minisorat iran so manga ala a panoratan i gona, ago aya on madakl i pakaasal ago margs on i kasankapan a minggolalan sa basa Arab.. sa miaadn ankai a basa ipoon ko kialmbaki ko qarn a ika walo ko miladiyyah (C.E) na taman ko kiapaninggaposan o qarn a 11^th a skaniyan i basa o katao ago so kapakaozor o soson o manosiya. Sa miaadn a paliogat ko apiya antaa manosiya a khabayaan iyan a migpa iyan so kabilangataw a katao ko masa niyan, ago so manga bago a ropaan iyan a kapaganada niyan ko basa Arab.
Sa pagposn akn ankai a manga saksi sa nggolalan sa kidakatn akn sa isa a titik a phakatoro sii ko nganin a miaadn on so Doniya a Islam ko giikapagolowani ko manga pagtaw sii sa masa a miaadn so manga ala a ingd sa Aurupa a giimangapoap sii sa manga lilibotng a kada a plng a komokolambo.
“Sii ko poonan o qarn (century) a ika 13^th na miaadn so parinta a Islam a minisampay ko pondiyong a maporo ko katao ago so kambilangataw, a pd oto a miakatawag ko George a King sa Inglitra (England) sa mangangarapan sii ko Khalifah o manga Muslim sa karatimaa niyan sa sogo a pd ko manga bagowataw a manga poporo i bangnsa sa Inglatira sa makapaganad siran sa katao sii ko manga pompongan a paganadan (Universities) sa Andalus.
Sa pizoratan o King sa England so Khalifah sa pitharo iyan a:
Phoon ko George a king sa England sa makaoma ko Khalifah o manga Muslim sii sa Kingdom a Andalus, a so khi rk ko kala a so Hisham III, oriyan o slalsa na:
Sabnar a mian’g ami so kiapakaozor a mala a so kasasawitan so solapay niyan a malingaw o manga paganadan a katao ago so manga kapandayan sii ko ingd iyo a matataragom-balay; na kiabayaan ami ko manga moriataw ami a kapakaspik iran ko manga sowa sankai a manga kalbihan ka an mabaloy a poonan a mapiya sii ko kapzayani ko rarad iyo sa pantag sa kapakalankapa ko manga sindaw o katao sii ko ingd ami a so malilibt skaniyan o kada a plng sii ko pat a pikhilidan iyan, sa bialoy ami so wata a babay o babay ami a si Prencess Douvant a skaniyan i olowan ankai a sogo a pd ko manga wata a babay o manga barabangnsaan sa Inglitra - ka an iyan mipagandisan so kazioma niyan ko rnding o panggaw (arsh) ago so kaphangni niyan sa gagaw a mabaloy skaniyan ago so manga pd iyan a maparoli ran so siyap iyo ago so siyap o manga somisiyap ko marigay - sa piakaawid akn so Bai a Prencessa sa pammgayan a maito sa pantag ko kadato iyo a maporo, a pagarapn akn so kisakawn ka on ko katarima iyan.. rakhs o slasla ago so kabaya a linang…

So khadam iyo / George

Sa tiarima o Khalifah sa tianto niyan so pangindaw niyan, sa inisogo iyan so kapangndaowa ko manga bagowataw a English sa pinggastowan siran ko tamok o Bayt al Mal o manga Muslim.
Sabnar a miaadn a gianan i btad o Ummah Islamiyyah gowani a maadn a kkpitan iyan so kitab o Kadnan iyan, ago so Sunnah o Nabi niyan. Sa wajib ko manga Muslim a kailaya iran ko btad iran imanto ko lt o manga pagtaw ago idayag iran oto ko kiaadnan kiran ko masa iran a paganay sii ko thothol iran a mala, ka an kiran makarinayag a mataan a so kiandaraynon iran – sa kna o ba so kiakorangi kiran na sii ko manga ndao o Islam – na skaniyan i kiasabapan ko kiaori a kapapantagan sii ko blangan o katao.
Na amay ka kiarongawan tano so sabaad ko manga ibarat a masindaw a rk o Ummah Islamiyyah sii ko masa niyan a masindaw, na daa marata a katindg tano sii ko sabaad a manga btad iyan a phakabgay sa rata a ginawa sii sankai a blangan sii sankai a masa tano a kapapantagan, ka an tano mailay o anda so manga Muslim imanto sii ko katao a so inisogo skaniyan kiran o kitab iran ago so Sunnah o Nabi ran?
Mataan a so manga Muslim imanto na sii siran ko ikog o lalakaw, ago ipmbtad siran o manga pagtaw sa sii siran pd ko manga pagtaw a gopn pkhabagombar a totorogn, odi na sii ko maana niyan a marayag na pagtaw a mibabagak sa oriyan. Go phakisabotan o kaposan a isipan a so ummah a arab na ndodon so 42 ka million a taw a di phakabatiya go di phakasorat, a gioto so pmbthowan ko basa arab sa ummi, a aya maana niyan sii na so di kapakasorat ago di kapakabatiya, sii ko masa a aya ptharoon a ummi sii ko ingd o manga Apon (Japan) na skaniyan so taw a di matao tomombok (zorat) sa Computer.
Mataan so basa tano a arab na maito bo na da dn a matoon on a pd sa manga katao ko kapamolong, so kapanakt sa bolong, so katao ko kaoyagoyag (Biology) ago so manga sapak o katao ko kapagengeneer, ago so kimiya (Chemestry) ago so katao ko kawang, ago so katao ko Electronic ago so manga kapandayan ko kathidawa sa kalopaan a go sa ragat ago sa kawang, ba misabap sankai a kiaawas na khasiyap tano so agama tano ago khalinding tano so paratiaya tano, ago kharn tano so manga ridoay tano, ago khapalihara tano so ingd tano?

• 
  Anda so katao a so khaogopan tano niyan, sa khaadnan tano niyan sa pamoronan a makambibisa?
  

• 
  Anda so katao a khasiyap iyan so paratiaya tano, a khabaloy niyan so lima tano a lima a mipoporo?
  

• 
  Anda so katao a so khabaloy tano niyan a maphamonkal tano so lopa sa maptharagombalay tano sa datar o inikidia on o slakaw rki tano?
  

• 
  Anda so katao a so khakokom iyan so kitotompok tano ko kitab tano, ago khitogalin tano niyan ko kawang iyan a mammts ko pagltan o langit ago so lopa?
  

Mataan a so ilmo a pipikirn o kadaklan ko manga Muslim imanto na shayi a salakaw a marani ko kathapapay ago so kadadas ago so kapatay, a gioto so tatap a kapakadapanas.

So katao ko kapamolong ago so kagpagengeneer ago so katao ko fiziya’ (physics) ago so kimiya’ ago so katao ko kolpong (atomic) ago so katao ko bagr a nawawi (nucliar energy) ago so salakaw ron a manga katao a pangindaw o Muslim, na gianan na da on mibgay so kabnar iyan, sa miasndod so manga Muslim ko bithowan iran sa manga katao o agama ago miangolad siran on sa kapangolad a da maadn sii ko manga salaf (miangaoona a manga ulama) a aya patot kiran na so kasndoda iran ko manga ginawa iran ko nganin a di ran mipndaraynon a khiporo iyan so btad iran sii ko btad o agama iran ago so doniya iran.
Mataan a so kiaphokas ago so kiatalikhodi ko doniya ago so manga katao niyan na kasalaan ago dosa a mala sii ko kabnar o Islam ago so manga taw niyan. Go so kabagra ko bnar a so iniporo tano o Allãh  misabap on na di khatarotop sa ba nggolalan ko katao a kakokorangan ago so itongan o agama sa skaniyan na manga tanda a daa sold iyan.
So simba ko kakhaadn iyan a so kimbitiyarain ko Allãh  sa masoln si sa samabyang a giimananankopan na khaadn a datar oto sii ko kapphaganada ko katao niyan a mala sii ko doniya iyan a maolad.
Mataan a so bagr tano a akal na mabibinasa, ka kagiya pphanayansayan tano sa di tano phagijtihad… pzayanan tano so salakaw rki tano sa di tano pmbago.. pthogalin tano sa katao sa di tano pmbaas.. phlangag tano sa di tano phamimikiran,, sa so manga atoran tano a kapangndao a lomalankap na pphakaogop ko kaphagadna sankai a akal a mabbrn, sa pphamakaliyo sa manga taw a matag gomagalbk, sa daa maphakaliyo niyan a manga taw a pzinanad ko salakaw ron.
So manga morit ko manga madrasah tano ago so manga jami’ah tano na kalangag a galbk iran sa sabaad a manga kitab a ipphangndao sa amay ka makaoma so kathpnga (examination) na isorat iran ko pandangan o karatas, oriyan iyan na kalipatan iran dn ankoto a katao.
Sa apiya so kabatiya… na di tano igagatang sa di tano khabayaan a kapakabatiya tano ka kagiya so kabatiya na khapatorayan tano niyan sa panagontaman ago kapamimi-kiran sa pphakalbin tano ron so bokl.
Pitharo i Mushi Dayan sa isa gawii ko pagtaw niyan a Yahudi a pianginsoyaan iran sabap sa adn a miatharo iyan a pd sa pagns ko manga galbk iran na inikawan iran o ba katokawi o manga arab, na pitharo yan a: Pakapipiyaa niyo a ginawa niyo ka mataan a so manga arab na pagtaw a di mbatiya.
Aya piakammsa ko pagtaw a aya dn a paganay a tomiyoron ko kitab iyan na so katharoo Allãh  a: Batiya ka… na di niyan pphiapiyaan so kabatiya, na o batiya na di niyan pphiapiyaan so kapakasabot iyan, na o makasabot na di niyan pphiapiyaan so kanggalbk, na o nggalbk na di niyan pagimpidan so galbk iyan odi na manatas on.
Anda dn anan ko nganin a kiaadnan ko doniya a Islam sii ko poonan iyan a paganay a so miaadn skaniyan a qiblat o katao a miaadn so manga morit sa Aurupa a pphakaoma siran sa pantag sa kaphaganad iran sa katao ko manga Muslim?
Pitharoo i Ustad Abul Hassan an Nadwi a: Mataan a so doniya a Islam na amay ka kabayaan iyan a kapagndod iyan ko kiaiposan iyan a maporo on so pankatan iyan ago mala on so bantogan iyan, ago amay ka kabayaan iyan a kitarosn iyan ko bobolos o kaoyagoyag ago amay ka mapangingin-daw niyan so kapagolowan ago so kandato, go amay ka kabaya iyan a kamataani niyan ko kapasadan o Allãh  ko kapakandato iyan, na paliogat ago patoray sabap roo so kapakapagolowan iyan ko katao, a gioto na kna o ba btad a malbod.
Mataan a skaniyan na mangingindaw sa kapamimikiran a madalm, ago kaokhaog a kadakat sa katao ago kapanorat a maolad, ago kasayaw a mala sii ko langowan o manga blangan a katao, mataan a skaniyan na galbk a mapnd a khidaplak iyan so manga babagr, sa wajib a kathatabanga o kalangowan o Muslim ko khitindgn on, ago paliogat dn a kapagolowani sankai a mala a galbk o khipagiikhlas a pd sankai a Ummah sii ko langowan a manga blangan ago so manga katao a mattndo so blangan iyan, sa mbtad siran sa sosonan a kapangndao a khatimo iyan so manga kokoman a gikb muhkam sii ko Qur’an ago so Sunnah, ago so manga kamataanan o agama a so di dn khaalin, ago so manga katao a kapapantagan a phakanggay a gona. Sa indakat iran so manga katao a bago sa rk o manga kangodaan a Muslim sa sii makapagonayan ko Islam, ago nggolalan ko niawa o Islam, a madadalm on so langowan a pangindaw o manga kangodaan a so khiator iran ko kaoyagoyag iran ago khisiap iran ko katataragombalay ran ago khasanaan iran sa di ran dn mapangindaw so rk o salakaw kiran, sa khiliyo iran misabap on so manga gadong a matotonkop ko tiyan o manga lopa iran ago kapnggonaan iran so manga kamapiyaan o ingd iran.
Sa misabap roo na phakaozor so doniya a Islam, sa khatonay niyan so romasay niyan, sa khasabt iyan so doniya ko kakhitobak a so misosogat on, kna o ba so kapagolowan na ba khisabap sa kazandag, ogaid na skaniyan na mapitl a galbk a mangingindaw sa panagontaman ago panamar ago panizakay ago kaprasarasay ago kapaniphatay ago kanjihad ago kapagiyasa a matolangd.

Lalan a Ika Lima
So Jihad sa Lalan ko Allãh 

الجهاد في سبيل الله

So jihad sa lalan ko Allãh  na pd ko di mipndaraynon a manga polaos o kapakandato o Ummah Islamiyyah.
So bandingan ko jihad ko kasabota ko langowan a katampar iyan na btad a di khagaga ankai a pangilay a mapontok o ba iyan marankom, gioto a kagiya so btad o jihad sii ko Islam na lbi a mala a skaniyan na sagintas a di dn khablag ko paratiaya a Islam ago sii ko galbk o Islam.
Ogaid na omiog so Allãh  na khilangn akn so dianka a khailay akn a khasakodowan iyan so bandingan odi na mas’ala a so khabayaan akn so kathankda on, a skaniyan a mtaan a so jihad sa lalan ko Allãh  na polaos a onayan a pd ko manga polaos o kapakandato o pagtaw a Islam ago mataan a so jihad ago so kapakandato na makapagiikta sa kapakathotompok a mabagr sa daa kapakandato amay ka daa jihad, na amay ka matoman so jihad na maadn so kapakandato sa idin o Allãh .
So Osayan o Jihad:
So al jihad sii ko basa na kinowa ko al jahd odi na al juhd, a aya maana niyan na so margn ago mapitl (al mashaqqah) ago so kasndad ko kimbgan ko panagontaman ago so gaga a bagr a pd sa katharo odi na galbk. (Ibn Mandhur, Lisan al Arab).
Sii ko maana niyan ko kitab na so: Kaosara o Muslim ago so kibgan iyan ko gaga niyan sii ko kathabangi ko Islam sa pangilay ko kasosoat o Allãh .
“So jihad na katharo a adn a maana niyan a mablang ago makapal. Sa makapmamaana sa kaantona ko bagr ago so kibgan ko panagontaman sii ko kapagrna ko bagr o ridoay, ko kiazoson o manga kalamalama niyan, ago so kiambida-bida o manga soson o ridoay, a pd sa kaplotng a gomaan, na taman ko kapagipata ko pikhilidan o manga ingd a Islam, so kanjihad sa nggolalan sa tamok ago so katharo ago so poso, ago so kapranga ko ginawa ago so shaytan a langon dn oto na manga kalamalama o pizoson a pd ko jihad.
So bandingan akn ko jihad sankai a pangilay na mararankom iyan so jihad ko maana niyan a lankap a so mararankom iyan so manga soson a miaona langon.
So Jihad na Sosonan o Kaoyagoyag:
So jihad – ko bntal iyan a lankap – na sosonan (lalan) o kaoyagoyag: “Sa da sa gaga o manosiya o ba niyan sankaa so jihad inonta bo igira sianka iyan so kaoyagoyag sa khabaloy skaniyan a sii ko itongan o miamatay (…) so kaoyagoyag na kaplotng a tatap ko ltlt o manga oyagoyag. Sa oda ankanan a kaplotng na di makaozor so kaoyagoyag, ago di miporo so btad o manga oyagoyag a kaadn.
Pitharoo Allãh  a: …Oda so kinirnn o Allah ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na disomala a mabinasa so lopa… (al Baqarah 251).
Phoon sankanan a kiphagrnn o Allãh  ko sabaad ko sabagi ko giikaplotng na pkhalamba so mapiya a phakanggay a gona, na pkhada so malobay a di phakanggay a gona …So pman so koyapr na khadadas a maada, na so pman so nganin a phakanggay a gona ko manga taw na khatatap sii ko lopa (ar Ra’d 17).
So Jihad na Phanarotop ko Kamamamataani ko Paratiaya:
Mataan a so kamamataani ko paratiaya na di dn katarotop so dianka iyan sii sa isa a poso taman sa di mabinntay ko kaphranga niyan ko manga taw sii ko btad ankai a paratiaya.. so kapranga kiran sa nggolalan ko poso sa ikagowad so manga galbk iran a batal ago so jahiliyyah iran a marata, ago so kathkhsa sa kithogalin kiran phoon on sa makasong siran sii ko bnar ago so Islam. Go so kapranga kiran sa nggolalan ko katharo ago kapanampay ago karinayag, ago so kasankaa ko batal a gii ran nggalbkn a di bnar, ago so katankda ko bnar a so minioma skaniyan o Islam, ago so kapranga kiran sa nggolalan sa lima sii ko masa a kapagalangi ran on sa nggolalan sa bagr a phanalimbot ago kapamgs a phlalalim, na kagiya khabinntay (ankoto a paratiaya niyan) sii sankoto a kaphrang sa pantag sa kathphngi ron ago so kapagokit iyan sa ringasa ago so kaphantanga niyan sii ko tiyoba ago so ringasa, ago so kaphantanga niyan ko katabana on, ago so kapphantang iyan ko masa a kapakataban iyan, na so kaphantang ko kapakatataban na lbi a margn a di so kaphantang ko masa a katatabana on. Oriyan iyan na thondogn iyan so paratiaya niyan sa di dn pzanka, sa phamantk a di dn phanilay, sa phannkayos ko lalan o paratiaya sa matotoro a pphamanik”(Sayed Qutb).
“So taw ko masa a kaphranga niyan ko manga taw sii ko btad ankai a paratiaya na pphrangn iyan mambo so ginawa niyan sii dn ko masa a kapphranga niyan ko manga taw, sa pphangallkaan on sii ko paratiaya a manga kawankawangan a so di ron dn khalkaan ko salakw sankai a okit, sa khisampay skaniyan ago misabap ko manga kagdam iyan ago so manga pandapat iyan ago misabap ko manga adat iyan ago so waraan iyan ago so manga kazasariat iyan ago so manga tarima iyan a so da maadn i ba on misampay ko salakaw sankai a tpng a margn a mapitl a kiaokitan iyan”.
Sa gianan na pd ko waraan a so iniwaraan o Allãh  ko manosiya, a bialoy niyan so kapiya ankai a waraan a sii ko kaphrang sa pantag sa katankda ko sosonan o Allãh  ko kaoyagoyag o manosiya sa nggolalan sa panagontaman a kamamanosiyai, ago sii ko manga tamana o gaga o manosiya sa datar oto.
Oriyan iyan na giankai a kaphrang ago so makaoonot on a pd sa manga tioba na skaniyan i okit a galbk ko kapkhapasiri (kapkhalompiyo) o manga saaf ko oriyan o kialompiyo o manga ginawa, ago pantag sa an malompiyo so sagorompong a miaratiaya sa mada on so manga taw a pphaminasa ago so pphangalang ago so pphangmbaal sa manga kabokhagan a btad, ago so manga taw a manga lolobay i ginawa ago manga poso ago so manga taw a manga monafiq ago so makiiilaylayin.
So Pankatan o Jihad sii ko Islam:
So jihad sa lalan ko Allãh  na pd ko lbi a mala ago piakalklk a onayan (rokon) o Islam, ago skaniyan na sii ko lbi a maporo a pankatan ko oriyan o paratiaya ko Allãh . “sa da a khatoon ka a atoran odi na bandingan a agama odi na kadodoniyai a siniap iyan so btad o jihad ago so kazondaro ago so kapthimoa ko pagtaw ago so kaplimoda on langon sa isa a saaf sa pantag sa kaziyapa sa nggolalan ko langowan a bagr iyan sii ko bnar, sa ba datar o khatoon ka skaniyan sii ko agama Islam ago so manga ndao niyan”.
So manga ayat o Qur’an ago so manga hadith o Rasūlullāh  na somosolapay ko langowan ankai a manga maana a maporo, sa ipndolon iyan sa nggolalan sa mapayag a okit, ago masagogod a katharo sii ko jihad ago so kapakithidawa ago so kazondaro, ago so kapphakabgra ko manga okit a kalinding ko langowan a manga sosonan iyan”. (Hassan al banna).
So taw a pndirogodn iyan so kitab o Allãh  na khatoon iyan so saginsing o jihad a mapayag ago matanog sii ko madakl a pd ko manga surah niyan ago so kadaklan ko mannga ayat iyan. Sa so manga ayat a jihad sii ko Qur’an na mammts ko kapammts o panolon (da’wah) ago so kalalagaday o kapanampay (tablig) ago so kattnkayos o galbk a risalah, sa taman dn sa miadianka so panagontaman o Rasūlullāh  (risalah) sa miapotol so kapthoron o wahi, sa miakatogalin so Rasul  sii ko Inampda a Maporo, na sii sankoto na miaadn a so langowan a onayan o jihad sa lalan ko Allãh  na miatarotop iyan sa dianka sii ko sosonan o Allãh  – a manga ayat ago manga hadith – ka an iyan midawag a lbi a mala a bontal a masindaw a maaator a rk o jihad sii ko kaoyagoyag o manosiya langon sii ko liawaw o lopa”.
Apiya sii ko manga surah a tomioron sa Makkah na da kapokasi ko kapkhaaloy ron o jihad a katawan a so manga Muslim sii sa Makkah na da siran makabindas sa pdang sii ko kaprompaki ko ridoay, ogaid na giankai a katharo a mapiya na tatap a kaaawidan iyan so maana a mala a skaniyan so kaantona ko panamar ago so bagr sii ko kaphranga ko ridoay, ago so kaphranga ko ginawa ago so kaphranga ko shaytan.
Sii ko Surah al Furqan – a skaniyan na surah a tomioron sa Makkah – na gii ron tharoon o Allãh  a: Na di nka pagonoti so manga kafir sa jihad anka siran on sa jihad a mala (al Furqan 52).
Go siiko Surah al Ankabut – a skaniyan na surah sa Makkah – na pitharo on o Allãh  a: go so siran oto a miphrang siran (miromasay siran) ko katoona rkami na tankd a thoroon ami siran ko manga lalan rkami, go mataan a so Allah na babid iyan dn (pd iyan) so manga taw a giiphiapiya (al Ankabut 69).
Na so pman so manga surah a Madinah na mammlpl ko kapkhaaloy ron o jihad a rakhs a adn a titinsn iyan on a mattndo a bontal iyan a skaniyan so kathidawa a kambonoay.
Sii ko Surah al Baqarah na so katharoo Allãh  a: Inipaliogat rkano so kambonoay a skaniyan na ipkhagowad iyo, na adn a ipkhagowad iyo a shayi a skaniyan i mapiya rkano, ago adn a pkhababayaan iyo a shayi a skaniyan i marata rkano, so Allah i Matao a skano na daa katawan iyo (ayat a 216).
Na sii ko Surah Ali Imran na: Antaa ka ba niyo initong a zold kano ko sorga a da pn katokawi o Allah so siran oto a minjihad siran a pd rkano ago katokawan iyan so manga papantang (ayat 142).
Na sii ko Surah an Nisa’ na: Pakithidawa sa lalan ko Allah so siran oto a iphamasa iran so kaoyagoyag ko doniya ko akhirat na sa taw a makithidawa sa lalan ko Allah na go mabono odi na makadaag na matatankd a mbagan ami skaniyan sa balas a mala (ayat 74).
Na sii ko Surah al Ma’idah na: Hay miamaratiaya sa taw a mbasowi a pd rkano (mmortad) ko agama niyan na tankd a adn a ithalingoma o Allah a pagtaw a pkhababayaan iyan siran, ago pkhababayaan iran skaniyan, a manga llmk ko miamaratiaya a manga babasng ko manga kafir a gii siran phrang sa lalan ko Allah sa daa ikhalk iran a insoya a phanginsoya… (ayat 54).
Na so Surah al Anfal na langon dn pzogo ko kapakithidawa, ago inisogo iyan so kapanatap on, ago payagan o kadaklan ko manga kokoman iyan, na sabap roo na kinowa skaniyan o manga Muslim a miangaoona – a sii kiran so kasosoat o Allãh  – a aya iran pmbatiyaan lalayon ko manga gawii ran ago sii ko gii ran kapakithidawa sa pmbatiyaan iran anda dn i kapanagompot o kambonoay sa komarab so apoy niyan, a madadalm sankoto a surah so katharoo Allãh  a: Go pagiasai niyo sira sa miangaga niyo a pd sa bagr ago so kakhoda sa koda a iphangangalk iyo skaniyan ko ridoay o Allah ago ridoay niyo … (ayat a 60). Go so katharoo Allãh  a: Hay Nabi pangoyat inka so miamaratiaya ko kapakimbonoay… (ayat 65). Go so salakaw roo a pd ko manga ayat a sasakawn.
Go datar oto so Surah at Tawbah, a ndodon so katharoo Allãh  a: Pakithidawa kano ko siran oto a di ran paparatiayaan so Allah ago di pn so alongan a maori… (ayat 29). Go so katharoo Allãh  a: Lalakaw kano sa kakasag ago kabokl ago phrang kano sa nggolalan ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo sa lalan ko Allah, ka gioto rkano i mapiya amay ka miaadn kano a katawan iyo (ayat 41).
Go so katharoo Allãh  a: Mataan a so Allah na piamasa niyan ko miamaratiaya so manga ginawa iran ago so manga tamok iran sa mataan a rk iran so sorga, gii siran makithidawa sa lalan ko Allah sa pphakabono siran ago pphangabobono siran, kapasadan a inipaliogat iyan sa ginawa niyan a thito a bnar a matatago ko tawrah ago so Injil ago so Qur’an, na antai makalawan sa katoman sa pasad a di so Allah, na kababayaan iyo so dagangan iyo a so piphasa niyo a gioto so kapagontong a mala (ayat 111).
Go so Surah Mohammad a so pmbthowan pn sa surah a kambonoay, na ndodon so katharoo Allãh  a: Amay ka mabalak yo so siiran oto a manga kafir na tidawa niyo so manga lig iran… (ayat 4).
Go so Surah as Saff, na ndodon so katharoo Allãh  a: Hay so miamaratiaya ba ko skano pnggonanaowa sa dagangan a khilidas kano niyan sa siksa a masakit * Paratiayaa niyo so Allah ago so sogo iyan ago phrang kano sa lalan ko Allah sa nggolalan ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo ka gioto i mapiya rkano amay ka miaadn kano a katawan iyo (ayat 10-11).
Sa datar anan a pphakarayag rki tano so kiaawidn a akal o Qur’an ko btad o jihad ago so kaphagosaya on ago so kipphangoyatn on, ago sii ko sabaad a manga darpa na iphropa niyan sa so jihad na skaniyan dn so kaoyagoyag, sa datar o kiaaloya on o manga pananafsir sii ko katharoo Allãh  a: Hay so miamaratiaya smbaga niyo so Allah ago so Rasul igira tiawag kano iran ko nganin a phakaoyag rkano… (ayat 24).
Pitharoo al Imam al Fakhr ar Razi a inikalimo o Allãh  sii ko tafsir iyan ko oriyan o kiaaloya niyan ko sabaad a manga bontal sii ko maana o katharo iyan a: ko nganin a phakaoyag rkano na so kadaklan na aya kpit iran on na aya bantak roo na so jihad, oriyan iyan na inaloy niyan sii ko sabap a kiabthowi sa jihad ko kaoyagoyag sa madakl a bontal a alowin tano so dowa on timan a: