الْخُطَـبُ الْمِنْبَرِيَّـةُ so manga khutbah sa mimbar gintas I pianimo ago piagiasa I

Manga Oripn o Allāh, giankanan a manga parinta a miangaaloy sa kaporoan, na di ran dn ipagiog o ba makatindg so parinta a Islam a tarotop, sabap sa khapokas kiran so kapaar ago so kapakadadaya ko kapzawiti ran ko kamapiyaan iran a kaatawi, sa di ron pd so kalankapan a pagtaw, gianan i sabap a so ompongan o al Ikhwan al Muslimun a paganay a makatindg sa Misir, na phagalangan iran o ba makamoayan so galbk iyan a so kapakandod o kadato a Islam, sa apiya antonaa okit na pagosarn o parinta sa kapadnga niyan on, sa giankanan a Opakat na sisiksaan iran sii sa Misir, sa Iraq, sa Jordan, sa Syria, sa Algeria, sa Tunis, sa Kuwait, go sii ko apiya andaa a igd ko doniya, apiya so manga kitab a inipanorat o manga Ulama a maampil sankanan a ompongan na piamakada iran, datar i Sayed Qutb, si Abdul Qadir Awdah, Said Hawwa, Sayed Sabiq, Hassan al Hudhaybi, ago so manga pd a tanto a madakl, sa piamono pn so kadaklan kiran ka an di phamondas so kapakatindg o kaphagingd a Islam ko manga Muslim.
Manga Oripn o Allāh, antonai sabap a so manga ingd a Islam sa doniya na makandadato siran ago manga Muslim so manga dato iran na ino iran di maphakatindg so kaphagingd a Islam? Aya smbag na paganay ron: Na so manga dato andadato sankai a manga ingd na aya manga sowa iran na so manga sowa a piamola o manga taw sa Sdpan, sa gianan so katharoo o High Commissioner a Bretish sii sa India a: Magadn tano so manga taw a Isbangann i bontal ago kanditar, ogaid na Isdpann i kapamimikiran. Ika dowa: Giankai a manga ingd a Muslim na aya okit a gii ron kandatoi na okit a Democrasiya ago manga kingdom ago manga semi-communism, ka giai na manga ingd a piangondatoan a manalaingd na kagiya awaan iran na piamola iran on so okit iran a kandato sa pionas iran on so Islam, na giankai a manga taw a komakapt on na siran dn i balamban o kapakamoayan o thito a kaphagingd a Islam.
Aya ipagiog ankaya a manga parinta ago so manga dato iyan, na pphagintaw so Muslim, sa giimanambayang, giiphowasa, giindiyakat, ago pnayk sa Haram, ago giipharangay sa mapiya ka gianan i Islam iran, ogaid na oba iran zambii so kaphagingd ago so kanggoverno sa parinta a Islam na di ran ipagiog, ka kagiya kna o ba siran manga Ulama ko agama, ago ipkhalk iran so bagr o manga ingd sa doniya a miangagaw sa kawali a miamola ko atoran a Democrasiya a mapapayag sa Bretain, France ago gia USA. A giankai a manga ingd na bisaya pman a Israel ago aso niyan a mawaraw sa kapnggarobata niyan ko Islam ago so manga Muslim.
Manga Oripn o Allāh, so manga Muslim sankai a manga ingd na gii ran mipagintaw so sabagi ko agama iran, sa daa tomitilik kiran a parinta a ba niyan kiran phatorayin so kasisiapa sankai a manga adat a kaiislami, a saopak adi tarotop, liyo ron a Saudi Arabia ka adn a pangitaban iran a sosodiotn iran so kapphandoi ko pagtaw sa kasisiapa niyan ko adat a Islam, ko kanditar ago so rinayagan, ago so kasisiapa ko sambayang, sa gianan bo, sa di ron pd so sabala a galbk ko agama a so kapakatindg o parinta a Islam.
Sii sankai a datarai a kaphagingd na so manga Muslim na sii kiran dn miatimo so kapnggalbka iran ko Islam, sa o adn a pkhagdam san a rarad o Islam a malo mabagr na sabap ko panamar o manga Ulama a adn a sambatan iran ko kapphakatanoda ko pagtaw, sa mababaloy so masjid a aya kalimodan ago so manga paganadan sa kapkhasowaa ko Islam sa so bo so saopak on a di ron pd so onayan iyan a mabagr, ka di ipagiog o parinta.
Samanan na giankai a manga ingd a pthawagn a manga Muslim Country odi na Islamic Country, na maito a kibibida iyan ko manga ingd a Democarsiya sa doniya a kna a Muslim, ka khapakay mambo a so Muslim on na manggalbk iyan so agama niyan a saopak sankai a manga ingd sa makasasarig on a lawan pn ko kapakasasarig iyan ko ingd a Muslim a lombos, ka kamamasaan anan imanto sa doniya so kabbnar iyan.
Manga Ortipn o Allāh, so pman so manga Muslim a mipananagi ko manga ingd a kna a Muslim, na dowa a ropaan iyan. Paganay ron na so manga Muslim a adn a kawali ran a pakaasal a Islam, na kiandatoan siran a manalayingd sa miada kiran so parinta, a datar a Mindanao, Patani, ago so manga pd a ingd sa Auropa, sa giankai a manga Muslim, na adn a malalamba ko manga adat iran a kaiislami ago gii ran manggalbk so saopak ko Islam, sa aya kalilid na so kasasarabi kiran sankai a manga adat a jahiliyyah a miasokat iran ko kinilomamk iran ko manga taw a solda iran ko ingd a kna a manga Muslim, ago so rarad o sinanad a piaganad iran ko manga paganadan a secular, a romarabray ko manga ingd iran, sa gankai a manga ingd na adn a manga kaokhaog on a aya bantak iyan na so kapakandod iyan ko Islam sa mipagintaw niyan ko kababaloy niyan a parinta, ogaid na tanto a malobay so bagr iran ko kassmpanga iran ko ronda o parinta a makatitindg.
Ika dowa lompok a Muslim a mipananagi na so matatago on ko manga ingd a kna a Islam, a aya katatago iran on na kaploba sa kaoyagan, a datar o manga Mranaw a mipapayapat sankaya a karagatan sa Visayas ago sa Luzon, ko sii ron sa Pilimpinas, ago so manga Muslim a mimbabaling sa America, Canada, Australia ago so manga ingd sa Auropa. Sa giankaya a manga Muslim, na aya bo a gii ran kathorapisaan na di siran mapokas ko Islam ko kababaloy ran a Muslim ago so manga wata iran na masabot iran so agama sa di mabaloy a kafir, ogaid na tanto a margn so mambbtad iran, sabap ko kagiya aya dn a kalilid na di siran katitiokopan ko kaoyagan sa apiya so panamar iran ko kapakabagr o Islam ko manga darpa iran na malombat a kaokhaog iyan ka kagiya korang so pamirak iran, ago aya kalilid na so sii ron sa Pilimpinas, na pphakasilay so sabaad a padagang igira mithaman a da dn a khalabaan iyan a dagangan a halal sa giimakandagang sa manga rarata a dagangan a isasapar o agama.
So manga wata ankaya a manga Muslim, na so 75% on na kiasaraban dn o sarowang ago so rarad o paparangayan o ingd a katatagoan kiran, sa margn o ba giankaya a sarapiyag na ba siran i khasanai ko kapagawidi ko panolon o Islam ko kapakatindg o kaphagingd a Islam, sabap sa korang so sinanad iran ko Islam ko katatago iran sa pangayawan.
Giankaya a pagtaw a Mranaw, na sii sa pakaasal na talaingd siran a di siran mababaya mragaragat ogaid na so kiabinasa o kaoyagan sa Ranaw sa miada so pphangararagon ko manga basak ago so kalopaan, sabap ko kiakhorang o manga lopa, na miatgl o oman i isa a kapakaliyo niyan ka oba makasokat ko manga pd a ingd sa Visayas ago Luzon sa kaoyagan a mirn sa maratabat, sa giankaya a btad na daa tiabiya iyan a Muslim a ba niyan da kapraradi, Ulama, Miakasowa sa katao sa Sdpan, Padagang, Taribasok, Patogs na palaya dn kiararadan, sa giya ingd a Ranaw na aya bo a malalamba san imanto, na so manga taw a adn a sokay niyan ko parinta a datar o manga Guro ko manga Iskowilaan, ago so pphamanokayan ko manga pangadapan o Governo, ago so manga barapolitika a pphagosn iran so ompiya ko pagtaw.
Manga Oripn o Allāh, samanaya na o dayagn tano so okitokit o Islam, sankaya a mamomon-das a btad ko ingd o manga Muslim, na aya khailay tano na so Islam, na tanto a malobay so rarad iyan ko pizakatawan a Muslim, sabap sa kagiya daa khailay a taragombalay niyan a mabagr a khasmbag iyan ago khabolongan iyan so awid a akal o pagtaw a Muslim, misabap san na so Muslim, na aya bo a malalamba on na so ingaran iyan a Muslim ago so sabaad a manga simba a gii niyan nggolawlaan, sa rarad o pkhasokat iyan a manga ndaowan o manga Ulama ago so manga taw a pphanolon ko Islam, mlagid o makaaatod antaa ka di asar ka giimatharo a Islam, na ptharimaan dn o sabagi, sa giankai a masa na masa a miapayag on so kapamagulama a apiya so di Ulama na miagingaran sa Ulama ka adn mambo a antap iyan odi na mookit sa di niyan sasabotn i ptharoon a Ulama, sa miakadakl dn so manga bid’ah ko agama a giinggalbkn o pagtaw ago so manga taw a gimamagulama.
Manga Oripn o Allāh, aya kasasabapan sankai a bontal ago kalolobayi ko manga Muslim, na so kigagadong o kapagolowan a maontol, sa taman sa di makatoon so manga Muslim sa olowan a maontol a khaompiyaan iyan so btad na gianan dn i masosowa ankai a pagtaw, langowan a kaphagingd a mabibinasa na aya kapkhaompiyai ron na adn a pphakagmaw a mangompiya i galbk, a giankanan a mangompiya i galbk, na skaniyan i phakaadn sankanan a kapagolowan a maontol a zangann iyan so kaompiyai ko manga binasa o kaphagingd, sa so kakhatoona san na romasay anan o langowan o pagtaw sa siran i makaphloba san odi na khaadn iran opama o di makamomoayan, sa so miamakasowa sa katao ago so manga Ulama na mala a sangan iran ko kapnggonanaowa ko pagtaw sa kaadn ankaya a lompokan a pnggalbk ko kaompiyai ko btad.
Giankanan a inaloy tano a kapagolowan na kna o ba gianan so kapamolitika sa Ranaw, aya mataan na kapagolowan anan a tharimaan o pagtaw a aya pagonotan so sogoan iyan, sa mapiya so manga barapolitika na makapphasionot siran on amay ka makamoayan ka pagonot siran ko dgan amay ka di siran on mangonot. Sa gianan i kakhaadn o kaompiya a maphakamoayan iyan so kaphagingd a Islam.
Giankai a kaphagosaya tano ko manga awid a akal na adn a pphakaiza o ino lankap a kapmbgay tano sa manga pamikiran a giya dn a doniya o Islam na aya tano rarankapan, ino di thinsa so awid aakal sa Ranaw odi na sii bo sa Pilimpinas? Aya smbag na giankai a aawid a akal o Muslim na isaisa ko kadandan o doniya, sa odi tano sabota so awid akal o Muslim sa Africa antaa ka sa Asia odi na sa Aurupa, na di tano khasabot so awid aakal tano ka isiaisa dn so awid a akal o Muslim sa doniya, di tano mapakapmblablag, ka daa rarad iyan ago di niyan khatabal so awid a akal, ogaid na so kapnggalbk ko kaphangompiya na mattndo a khaona so manga ingd tano ogaid na kailangan a palaya dn masosoriman so gdamn a pmbolongan, ka an mapiya a kapkhitadi o bolong iyan.
Odi anan masowa na mapmbasa so pananaroon o manga arab a miakaolad so phanapian san ko taw a pphanapi na di niyan khaankosan, ka o makatapi ko sabala a katampar na kaoto dn so brit iyan a miakadakl ko sabala a katampar.
Manga Oripn o Allāh, so okitokit o Islam, na tarotop a rarankomn iyan so langowan a katampar ko kaphagingd sa daa ibabagak iyan on, inator iyan so btad o sakataw a Muslim, ago so btad a sagorompong a Muslim a pphagingd, ago so Parinta a Islam, sa da a khaadn roo a manosiya a ba niyan di makowa so kabnar iyan, kaphagingd anan a isaisa i kagdam a datar o satiman a lawas sabap sa Isaisa i Tuhan a pzimbaan, Isaisa i Qiblat a phagadapn, isaisa a antap ko kibabatog ago sii ko maori a alongan. Pitharo o Nabī  a:
Aya ibarat o miamaratiaya ko gii ran kanggiginawai na datar o satiman a lawas a igira adn a miakathalogdam on a isa a anggawta iyan na lomankap ko langowan o lawas iyan so kathoday ago so mayaw.
Kaphagingd anan a missnggay so paratobowan iyan ago so bontal iyan ago so galbk iyan, a oman i isa on a taw na adn a sangan iyan ko giikanggalbk, a aya galbk iyan na so kisogoon ko mapia ago so kisaparn ko marata. Pitharoo Allah a:
الَّذِينَ إِنْ مَكَنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ

وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ (الحج 41)

Siran oto so amay ka pakandatoon ami siran ko lopa na pakatindgn iran so sambayang ago ibgay ran so zakat, ago isogo iran so mapiya ago isapar iran so marata, go rk o Allah so khabolosan o manga btad (al Hajj 41)
So kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata na gianan i pamotosan a galbk o Muslim, ko apiya antonaa i btad iyan, ko katatarambisa niyan, ago so kadidiamog iyan ago so kababaloy niyan a adn a parinta niyan.
Giya pman ankai a mamomondas a kaphagingd imanto a masa na katitimo anan a aya gakot iyan na so khoyaptaan a kanggona a barandiya, sa o daa khasokat o taw ko kipthoonaan iyan ko pagari niyan a Muslim, na di niyan dn awid a akal, ka mionot anan ko rarad o kaphagingd a Sdpan a kanggona a kapanamok, sa langowan a kaokhaog iran na sii dn makaphapasod ko kapakasokat sa tamok, sa miada dn so kapniniawa a kanggiginawai, ka aya dn a maliliawaw na so n’nga ago so inam ago so kala a anogon a miaonga niyan so kapligt ko manga taw.
Manga Oripn o Allāh, so bo so paratiaya ko Allāh  i makapnggolawla sa piakammsa ko doniya, sa o kabaya tano so kapakaadn sa bagr ago so kapakataban ko ridoay na pakabagrn tano so paratiaya tano ko Allāh  a giankanan a paratiaya na onga o kiapakala o sabot tano ko Islam, kna o ba onga o giikaphasionot ko btad a kalalayaman, aya mataan na rarad o toroan o akal o nggagaisa ko kiapakala o sabot iyan ko Islam.
Manga Oripn o Allāh, pangnin tano ko Allāh a balowin tano niyan a pd ko manga taw a pphamakin’gn iran so katharo na phagonotan iran so lbi ron a mapiya.

وَأَقُولُ قَوْلِي هَذَا وَأَسْتَغْفِرُ اللهَ لِي وَلَكُمْ وَلِسَائِرِ الْمُسْلِمِينَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ فَاسْتَغْفِرُوهُ

إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

Wa aqūlu qawlī hādā wa astagfirullāha lī wa lakum wa lisāiril Muslimīn min kulli dambin fastagfirūhu innahu Huwat Tawwābur Rahīm.



Al Khutbah 46

So Bandingan ko Manga Sabap a Kiadarodos o Kipphagintawn ko Tarotop a Okitokit a Islam

Ki: Alim, Hassanor Bin Maka Alapa

Al Murshid Al Am

Al Insan Islamic Assembly of the Philippines

إِنَّ الْحَمْدَ لِلَّهِ نَحْمَدُهُ وَنَسْتَعِينُهُ وَنَسْتَغْفِرُهُ وَنَعُوذُ بِاللهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا وَسَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا مَنْ يَهْدِ اللهُ فَلاَ مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا, وَأَشْهَدُ أَلاَّ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ , اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنِ اهْتَدَى يِهَدْيِهِ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ وَبَعْدُ:
فَيَاعِبَادَ اللهِ يَقُولُ الْحَقُّ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي الْقُرْآنِ الْكَرِيمِ:
وَالَّذِينَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَإِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ

(الأنفال 73)

Innalhamda lillāhi nahmaduhu wa nastaīnuhu wa nastagfiruh, wa na’ūdubillāhi min shurūri anfusinā wa sayyiāti a’mālinā, man yahdihillāhu falā mudhillalahu, wa may yudhlil falan tajida lahu waliyyan murshidā, wa ash’hadu allā ilāha illallāhu wahdahu lā sharīka lahu, wa ash’hadu anna Mohammadan abduhu wa rasūluh, Allāhumma salli wa sallim wa bārik alā Mohammadin sallallāhu alayhi wa salallama wa alā ālihi wa sahbihi wa manihtadā bihad’yihi ilā yawmidd dīn, wa ba’du:

Fayā ibādallāhi, Yaqūlul Haqqu Tabāraka wa Ta’ālā fil Qur’ānil Karīm:
Walladīna kafarū ba’dhuhum awliya’u ba’dhin wa illā taf’alūhu takun

fitnatun fil ardhi wa fasādun kabīr (al Anfal 73).

Manga Oripn o Allah, Bantogn tano so Allāh  ago podin tano skaniyan ka skaniyan bo i patot a bantogn ago pphodin, ka skaniyan i miadn ko langowan taman, na waraan o miangadn so kabantoga on ago so kapodiya on, na waraan o inadn so kazlaslaa niyan ko miadn on sa okit a simba ago kapangongonotan, go patot a ipamangni tano sa kapakaslang so nabi tano a Mohammad  a inikarasay niyan so kiatoroa niyan rkitano ko thito a lalan a Islam, na pd on so manga tonganay niyan ago so manga inampda iyan a miaromasay siran ko kiaawidi sankai a agama sa taman sa inirampay rki tano sankai a masa tano.
Imanto a alonga a Jumuat na phamagosayin tano pman ankai a bandingan a so manga okit ago manga sabap a kiadarodos odi na kiada odi na kiapokas o Islam ko kapphagolowani ko kaphagingd a Islam, giankai a bandingan na pd dn ko manga bandingan a patot so kaphagosaya on ka an pkhabagowi so sabot on o pagtaw tano ka aya kalilid ago kadaklan ko manga Muslim imanto na di ran anan katatanodan sabap ko di ron kapkhaosaya lalayon.
Manga Oripn o Allāh, katawan tano a so Islam na skaniyan i polimposan a agama a piakatoron o Allāh  ko oriyan o kiakhasad o akal ago so sabot o manosiya, sa so manga agama a miangaoona a initoron o Allāh  a so agama a Yahudi ago so Nasrani na kialikatan ago minisogat on so kiapangalin ago so kiabaroba sa di niyan khasmbag so manga pakaiza o masa, na miakatawag oto sa kapakaoma o Islam ka an iyan masmbag ago kabolongi so langowan a awid a akal o kamamanosiyai a aya onayan iyan na so kapakamoayan o kapakaisasiaa ko Allāh , na sii ko pithamanan a malibotng a masa a pizaksian o manga panonothol a so ika nm gatos ragon ko oriyan o Isa, na miakaoma so Islam a sindaw a maliwanag a thayawan iyan so poso o manosiya ago pnggonanaon iyan ko lalan a mathito.
Sa piakatoron o Allāh  ko nabi tano a Mohammad  so pagampaganay a ayat a skaniyan so kiasogoa niyan ko Mohammad sa kabatiya iyan sa ingaran o Kadnan iyan, gioto so masa a so Nabi  na kapapantagan ko smba a Hira sa Makkah, sa giankanan a ayat a paganay a tomoron na makanggogonanao sa kapaganad sa katao, ka kagiya so kaposan a mu’jizah a phakatoronn o Allāh  na phakaokitn iyan sa katao a khibida ko miangaoona a manga mu’jizah a aya kalalayami ron na manga ropaan a pkhasandngan o mata a sii bo mabagr i rarad ko manga taw a miakamasa on, na sii ko oriyan iyan na matag thotol ago domana a pphanotholn a korang so rarad iyan ko darm o manga taw.
Giapman ankai a kaposan a Mu’jizah na ipmbitiarai niyan so akal o manosiya ago so darm iyan sa daa kikilalaan iyan a masa ago darpa, sa so kapkhatay niyan na aya niyan giikambagobago sa datar o ba kagaigai i kiatoron iyan, min san pn lominimpa so pinggibowan a manga ragon ko kiathay niyan. Giankanan a mu’jizah na gianan so Qur’an a katharo o Allāh  a midadakat a phagrarn iyan so kamamanosiyai ko kapzankaa iran on a o khagaga iran na pangmbaal siran sa datar iyan, sa giankanan a pangrar na lomalagaday dn sa taman sa kagba o doniya, na da iran dn magaga ago di ran dn khagaga o ba iran kasayani.
Manga Oripn o Allāh, pinggalbk o Rasulullah  so kinipanolonn iyan ko Islam sii ko manga taw, sa Makkah sa iniphoon iyan ko manga pamiliya niyan na lomagaday ko manga ginawai niyan na lomankap ko kadandan o pagtaw, sa aya paganay a ipangndao niyan na so katao ko kaknala ko Allāh , a mapapayag ko kisabotn ko La ilaha Illallah Muhammadun Rasulullah, sa tomiabid ko bobong a as Safa gowani a sogoon o Allāh  a iphamarinta niyan so Islam sa mapayag ko oriyan o paolon a masoln, na tiawag iyan so Quraysh na kagiya matimo siran na inisampay niyan kiran so panolon o Islam, ago so pangangalk ko sika o Allāh , na so dn so manga taw a manga dadazg on i paganay a somanka on a datar o Abu Lahab, so Abu Jahl ago so manga pd iran.
Ipoon sankoto a gawii na makatindg so kapridoay ko paratiaya a kapanakoto ago so paratiaya ko kapakaisaisaa ko Allāh , sa giankai a kapridoay ko paratiaya a mlagaday ipoon sa masa oto na taman dn ko kaposan o doniya na khatatap iyan so giikaplotng o bnar ago so batal sa gianan dn i waraan o kibabatog ko doniya o Muslim ago so salakaw ron.
Sii ko kiaipos o panolon o Rasulullah  sii sa Makkah ko sold o miakasapolo ago tlo ragon, na tomiogalin sa Madinah, ko oriyan o kialaolad roo o Islam sa madakl a mimumuslim roo na so kiapakaoma niyan roo na gioto dn i poonan a kapakatindg o kaphagingd a Islam ago so parinta Islamiyyah ko liawaw o lopa, sa miakabkn so kaphagingd ko tlo a onayan iyan a so kaadn o pagtaw a Muslim, ago so kawali a lopa, ago so parinta a khompas ko kaphagingd. Sa aya pagtaw o Islam na so manga Muhajirin ago so manga Ansar a miamaratiaya ko Allāh , na aya lopa o ingd na giya Madinah, na aya parinta a makatitindg na so Kapagoolowan o Rasulullah  a skaniyan dn i rinayagan o pangitaban ka kagiya pthoron so Qur’an sii rkaniyan sa skaniyan dn i kokoman a phagator ko kaphagingd, na lomiagaday oto ko miakasapolo ragon, oriyan iyan na tomiaalok dn so Rasulullah  ko Inampda Maporo, sa miawafat ko oriyan o kiapakabkn o kaphagingd a Islam.
Manga Oripn o Allāh, sii ko oriyan oto na miakasambi so kiandato o manga olowan a khikatotoro al Khulafa ur Rashidun, a inphoonan o Abu Bakr ko oriyan o kiapatay o Rasul , na mianinggaposan ko kiandato o Khalifah Ali Bin Abi Talib, na so kiapos oto na somiambi so kiandato o Banu Umayyah sa, miaalin so okit a giikandato sa mimbaloy so kadato a giiphopowarisaan o isa ka loks, sa miakasalono so mbawatan o Abbasiyyah sa sakamaoto mambo a miagalin so btad, sa palaya dn kapangwaris a kapkhatndo o dato, sa sii sankai na miada so okit a tarotop a atoran o Islam ko parinta, ogaid na minsan pn gianan i miambtad o manga Muslim, na miatatap siran sabap ko bagr o Islam, a ndadatoan iran so doniya ko sbangan iyan ago so sdpan iyan, sa rk iran so tarotop a kandato sa da dn a ba kiran pagato sankoto a masa a kapakatitindg o kadato iran.
Aya phakabagr sa mataan a bnar oto a mipapaar iran so sbangan ago so sdpan pagotaraan ago so pagabagatan o doniya na so inidakat o thotol a sii ko kandadato o manga Abbasiyyah, na somasagad so pangolaon a mala a di pagoranan so manga ingd a Islam, na miakaoma a gabon a sasayapan iyan a ingd a Baghdad, na miababaya so manga taw ka aya tankap iran on na pagoranan so ingd ka kagiya so oran na aya papata iyan na maadn so gabon ka di magoran so langit a daa ba on gabon, na kagiya di dn magoran na lominiyo so Khalifah o manga Muslim sa masa oto, na tiawag iyan so gabon sa pitharo iyan a:
hay gabon sa langit o miakaoma ka a maawid ka sa oran na pakadogayas anka, na o ba ka di pagoran na awa inka so ingd sa ganatan so Baghdad, ka apiya ada ignd i pagoranan ka na miphananding rkami so maphakalonaw nka a mangngtho ko lopa a pagpr ko doniya.
Na da mathay na mikhoyakas so gabon sa miawa sa Baghdad. Gianan manga Oripn o Allāh, i manga tanda sa kiaplawlanda o manga Muslim ko masa iran a mapiya so gabon na mipmbitiarai, ka tarotop so andisan a bagr.
Lomiagaday so masa ko pinggatos a manga ragon, sa taman sa miathoton ko kiandato o manga taw sa Turkey a manga Muslim, a pmbthowan sa Khilafah Uthmaniyyah (Ottoman Caliphate) a datar dn o miaipos a kiandato a giipangwarisan so kadato o isa ka loks ko manga Muslim, na minsan pn gioto dn na so bagr o Islam ko pizakatawan a Muslim na tatap dn a mabagr, a masosomang iyan so parinta a Islam a makatitindg a di tarotop.
Sii sankai a manga masa a kapamomondiong o bagr o manga Muslim sa doniya na so manga taw sa Aurupa (Europe) na kalilibotngan siran, ka gioto so masa a bithowan iran sa masa a miangirnkirm (Dark Age) sa aya pinggalbk iran na andamanayai i kapakasowa iran ko manga katao o Islam a mababagombar sii sa Andalus (Ispanya) na miamaganad roo so manga taw sa Sdpan, na aya paganay a makanggona ko katao o Islam na so manga taw sa Italy ka kagiya aya marani ko ingd o manga Muslim ago gii ran mindaganga ko kandadatoi o manga Muslim sa kalodan a medditeranian, Sa aya pagampaganay a mama a makasowa ko kapagitong o manga Muslim na si Leonardo Fibonacci a taw sa Italy a miamadian sa Algeria na miaganad roo sa kapagitong na minimbalingan iyan sa Europe so Chiper (Zero) ko ragon 1793C.E. a miaadn oto o manga Muslim ko kiapakala o sabot iran ko kapagitong ago so pithibarangan a katao ko Science. Na so manga taw sa Sdpan na aya btad o gii roo kapagintaw na kaplopa a (Feudalism) a so manga taw a manga ala i lopa na gii ran mbibisayan so manga taw a manga samowanti a gomagalbk ko manga lopa iran (serfdom) sa taman sa inisampay so gii ran kambibisayaa ko manga samowani ran a oman i kabaligan ko manga wata iran a babay na aya paganay ron a phakatamak (phakabrat ko maror o raga (hymen) na so dato a khilopa sa di dn anan khasopak ka bitikan ago smpad a ibbtad o manga kawasa a giiinggolalan ko kalankapan a manga taw.
Na giankai a manga taw a manga palolopa na siran i phagoyag ko manga dato a giimanga-landada so kadato iran, sa tanto a margn a mambbtad o pagtaw, sa so kiapakabagr o manga pari ko agama a Nasrani, sa miakakhapaar siran ko kadato, kakagiya sii sa masa oto na da pn maadn so pamikiran ko kapakapmblaga ko agama ago so parinta, a so manga Pari ko Nasrani na siran dn i mimbabaloy a manga dato sa miakizolbiya siran ko manga dato, na sii sa masa ini na mimbaloy so agama a Nasrani a pdang a magarang a minisanggolay ko lig o kalankapan a pagtaw, sa miangintuhan so manga dato sa di siran khalowasan sa kadato o pagtaw iran ka kagiya aya domiato kiran na so tuhan (devine right of the king) na mapiya antonaa i btad a pzowaan iran ko giikapangalandada na di siran dn khasopak o pagtaw iran, na giankai a kadato a manardas a sosomangn o manga pandita ko Nasrani na lomiagaday ko manga masa a manga llndo, na so pagtaw na karorompisan ko langowan a katampar na so manga mamponay sa katao a pithorak so bilangan iran na gii ran pamimikirann i kapakaboka sa sarinkot sankai a btad, sa mianorat siran sa manga kitab a pphagosayin iran so manga taginpn iran a oba bo phakamoayan so kaphagingd a daa ba on oripn a palaya maradika so manga taw (Utopia) a miathay dn anan a simalaw o manga taw sa Yunan (Greece).
Na sii ko kiapanagompot o rarangit o pagtaw ko kiapangalandada o manga dato iran na miakatindg so garobat a paganay ko kiaatowi ko manga dato sii sa Sdpan a sii paganay a mbto so apoy niyan sa Fransa (France) ko ragon a 1789, a gianan i pagampaganay a kapakambowat o kadato a Democrasiya a khabgan sa kapaar so pagtaw ago khamaradika ko kaooripn. Giankanan a garobat a Fransa (Frinch revulotion) na gianan i paganay a kapakatindg o parinta a Republic sii sa doniya, na so kiada o kadato a Kingdom sa miamaradika so pagtaw, na aya dn a paganay a garobatn ankai a parinta a bago na so agama a Nasrani, sabap ko karata a kininggolalann on o manga pari iran a komiapt ko kadato, sa aya inokitan ankai a parinta na phokasn so agama sii ko kangoverno ka di khapakayan o ba niyan maator so btad o kandato, sa gioto i kiapakambowat o katharo a pakapmblagn so simbaan ago so kandato (separation of church and state).
Ginakai a tindg na margn a kakhatarimaa on ka kagiya so agama na mangngsb ko darm o pagtaw a nasrani sa masa oto, na miloba siran sa okit a kapharo iyan (Justification) na piamatiya iran so Bible na miatoon iran on so katharo a inibangnsa iran ko Isa, a so kiatharoa niyan sa: Bgan ka ki Qaysar (Cesar) so rk iyan na bgan ka ko Tuhan so rk iyan. Giankanan a katharo na o bnar a miatharo anan o Isa na aya sabap na kagiya so manga Yahudi na gii ran nggalbkn a kapataya o parinta a Roman andadato sa Jerusalem sa masa oto ko Isa, sa mokit sa ikmat iran sa matharo iran a so Isa na sosopakn iyan so parinta a Roman, sa siongowan iran na pitharo iran on a Master ino mbgay tano sa Bois ko Parinta a Roman antaa ka di? Na so Isa na miaoro iran ka o tharoa niyan a di tano mbgay sa Bois na zong siran ko dato a Roman na ptharoon iran on a so Isa na Rebel ka di phangondato ko dato, na o aya ismbag o Isa na mbgay siran sa bois, na phakalankapn o Yahudi a kna o ba skaniyan Nabi ka kaoto a pphagongonotan ko Roman Governor. Na aya pitharoo o Isa na pakiilayin ka rakn i tamok ka a imbayad ka sa bois, na inigmaw o mama a niko a kakaptan iyan, na pitharo on o Isa a makatamok ka na song ka rakn ka tharoon ko rka so sambag o pakaiza aka.
So da iran on kalawangi na mianimo siran sa tamok na inwit iran ko Isa sa tig iran a katii so tamok a khowaan sa bois, na aya pitharo kiran o Isa na, bgan iyo ko Qaysar so rk iyan na bgan iyo ko tuhan so rk iyan, sa palagoy sankoto a marata a antap iran ko gii ran kanggalbka sa kapataya o Roman Governor ko Isa, sa giankanan a katharo na aya kiasabota on o Nasrani na inisogo o Isa so kapakamblaga ko Agama ago so Parinta a gianan i pasodan o ptharoon a Secularism, a lomiankap sa masa ini imanto.
Gowani a romabray sa Auropa so kadato a Democrasiya na miakaoma so masa a bithowan iran sa Renaissance a gioto so kinimbawataan pharoman sa Auropa sa miakaozor so kapphagintaw iran ko kiakowaa iran ko manga katao o manga Muslim, na inphoonan iran so kianggogobat iran, sa miagaga iran a maponas iran so Islam ago mabogaw iran so manga Muslim sa Andalus, na giobat iran a doniya, sa taman sa inisampay sa sbangan a alongan so gomogobat iran ko kiapakaoma sii i Magillan ko ragon a 1521.
Sii ko ignd o manga Muslim a manga ala sa masa oto na giya ingd a Misir ago giya India na giobat o manga Angris manga taw sa Britania, a sii sa masa oto na so manga ingd o manga Muslim na moonot sa kadato sa Istanbul ko manga Sultan a Turkey. Na gowani a mikhapaar iran so manga ingd a Muslim na piamola iran on so paratiayaya a Nationalism, a gioto so paratiaya a pitharagombalay ran sa Aurupa ko kiaawa iran ko okit a kandato a andang sa aya maana o Nationalism na oman i pagtaw na phakatindgn iyan so parinta niyan a isisibay niyan a sii bo ko goliling o kawali niyan a mattndo ko lopa, sa mimbaloy so lopa a aya bangnsa o taw, a mababaling on, sa miaadn so ptharoon a (citezenship/nationality), a so pagtaw na sii phakabangnsa ko ingd iyan a mattndo sa di niyan phangilabotn so salakaw ron, misabap sankanan a atoran na oman i ingd na adn a tamana iyan (boundary) ko kiphapantagn iyan ko isa a ingd, na so manga ingd a Islam a minipaar iran na piamagi iran sa maroni a igd sa piropt iran ago pianamanan iran, sa misabap san na miazaropt so ingd o manga Muslim a masasatiman ko kandadato o manga Turkey, sa miaadn dn so manga tamana o manga ingd sa miada ko manga Muslim so kababangnsa iran ko Islam a aya iran kilala (identity) ka sii minitaalok so bangnsa iran ko lopa a kawali a katatagoan kiran.
So Islam na aya tindg iyan na so manga Muslim na isaisa a aya makagagakot kiran na so paratiayaya iran ago aya iran kilala, ago aya iran bangnsa, na so manga ingd a babalingan iran na matag oto dkhai a kakadnan ka so doniya ko kalangolangon iyan na lopa o Islam, sa apiya anda zong so Muslim na aya passport iyan na so la ilaha Illallah, sa daa rn iyan ko doniya, na so ingd a babalingan iyan na goliling oto a ron thatakna ogaid na di phakakokom sa ba gioto bo i kawali niyan.