& Şureddin memmedli Prof. Dr.; Gürcistan uyruklu; Ardahan Üniversitesi öğretim üyesi

Z AXLILELE köyü – Borçalı çökeğinde, Debed çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 26 km güneyde, Marneuli–Sadaklı otoyolunun, Tiflis–Sadaklı demiryolunun kenarındadır, rakımı 410 m. Nüfusu: 1870'te 14 ailede 94 kişi; 1926'da 42 ailede 182 kişi; 2002'de yaklaşık 330 ailede 805 kişi (415 bay, 390 bayan). Temel okul (2005'te 172 öğrenci, 19 öğretmen) faaliyettedir. Ünlü kişileri: aksakallar Penah Poladov, Dursun kişi, şair Kulamhüseyn Borçalı, toplumsalcı Vakıf Rzayev vb.

Z AXLIMAHMUDLU köyü – Borçalı çökeğinde, Debed çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 12 km güneyde, rakımı 340 m. Nüfusu: 1870'te 26 ailede 174 kişi; 1926'da 44 ailede 194 kişi; 2002'de 758 kişi (375 bay, 383 bayan). İlkokul 1936'da açılmıştı, temel okul (2005'te 147 öğrenci, 20 öğretmen) faaliyettedir. Ünlü kişileri: Seyit Rza, Seyit Mirzağa, Seyit Hüseyn, Seyit Mehemmed, Seyit Miri, Seyit İsmail, Kerbalayı Esed, üstat âşık Dede Emrah vb.

Z ALGET (Meçidli Görarxı) köyü – Alget çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 7 km güney-doğudadır, rakımı 360 m. Görarxı élatının en büyük köyü, merkezi. Görarxı'nın ezel adları Emirhaslı, Emirli olmuştu. Gürcistan Devlet Arşivinde 19. yüzyıla ait Borçalı'nın Emirhaslı köyünde yazıya aktarılmış 16. asır müellifi Mehyeddin Mehemmed Berdeli'nin “Hedaik” eseri korunmaktadır. Şimdi de burada iri mahallelerin birine Emirli, diğerine Kölayır mahalleleri denir. İri ark (kanal) çekilenden sonra Görarxı adlanmıştı. 1959 yılı 3 Ağustos kararla Alget adlanmıştır. Şimdi ayrı ayrı köylere (Alget, Ezizkend, Hacıisekend, Sabirkend, Tezekend) bölünse de, yene Görarxı olarak tanınmaktadır. Buradaki mescit 1590'da Şah Abbas'ın hükmüyle inşa edilmişti, 1882'de Hacı Eli Hacıoğlu'nun masrafıyla onarımı yapılmıştı. Çok zaman bu élata Meçidli-Görarxı denir. Nüfusu: 1728'de 28 aile; 1870'te 270 ailede 1770 kişi; 1878'de 1470 kişi; 1886'da 259 ailede 1156 kişi; 1918'de 6249 kişi (Böyük Görarxı'da 2126, Bala Görarxı'da 687, Mülklü-Görarxı'da 3436 kişi); 1926'da 325 ailede 2378 kişi; 2002'de cemi Görarxı élatında yaklaşık 16000 kişi. Görarxı'da okulun tarihi 1910'dan başlanır, Alget köyünde 2 ortaokul (2005'te muvafık olarak 452 öğrenci, 36 öğretmen ve 327 öğrenci, 28 öğretmen) faaliyettedir. 1 sayılı okul Teymurxan Çovdarov'un adını taşır. Nüfusu: 2002'de 1323 ailede 5017 kişi (2498 bay, 2519 bayan). Ünlü kişileri: cihan pehlivanı sirk ustası Reşid Yusifov, devlet hadimi Ayvaz Hesenov, Azerbaycan'ın Gürcistan'da büyükelçisi olmuş Ramiz Hesenov, aksakallar Almaz Hesenov, Hesen Hesenov, emek kahramanı Sona Verdiyeva, Gürcistan milletvekili olmuş Allahverdi Hümbetov, toplumsalcı Tapdık İsmailov, profesörler Gürcistan'da Azeri okulları tarihinin araştırıcısı Novruz Bayramov, İlyas İsmailov, İsmixan İsmailov, İsmail Aslanov, Eli Nesibov, eğitim yöneticileri Teymurxan Çovdarov, Bayram Hacıyev, İsa Aslanov, Oruç Nesibov, toplumsalcılar Hacımurad Xelilov, İsmail Xelilov, Neriman Karayev, David Ehmedov, Ziyadxan Gerekov, Eli Hesenov, din hadimi Rasim Memmedov, âşıklar Ayvaz, Karib, Kurbaneli, Bayram, şair Abbas Memmedov vb.

Z ALGET köyü (Kür üstü) – Uzun yıllar üzümcülük yönlü ciftlik yerleştiğinden Sovhoz da denilmiştir. Nüfusu: 2002'de 156 ailede 690 kişi. Ünlü kişileri: emek kahramanları Flora Demirciyeva, Memmed Yüzbaşov, Kemal Karayev, toplumsalcı Eli Yüzbaşov vb.

Z AMBAROVKA köyü – Kür çayının sağ kıyısında, ilçe merkezinden 22 km doğuda, Tiflis–Sınık köprü otoyolundan 3 km aralıdadır, rakımı 350 m. Nadir Şah'ın mensup olduğu Ambar taifesiyle ilgili ola biler. Tarihi kaynaklarda köyün adına Kamberli, Yağılca, Ambarlı şekillerinde de rast gelinir. Nüfusu: 1870'te 14 ailede 94 kişi; 1918'de 86 kişi; 1926'da 21 ailede 133 kişi; 2002'de 559 kişi (291 bay, 260 bayan). İptidai okul (2005'te 52 öğrenci, 4 öğretmen) var. Ünlü kişileri: eğitimci İsmail İsmailov, aksakal Alı Dünyamalıyev, hukuk-muhafezeci Emirxan Dünyamalıyev, gazeteci İslam Eliyev, şair Mülkedar Nadir, toplumsalcılar Vakıf İsmailov, Ziyadxan Nadiroğlu, Serdar Dünyamalıyev, Saleh Nadiroğlu, Mezahir Xelilov, şairler İbrahimxelil Bayramov, Eli Balakişiyev vb.

Z ARAPLI köyü – Debed çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 10 km güneyde, Marneuli–Sınık köprü otoyolunun kenarındadır, rakımı 340 m. Karapapak tiresi Arpalı adıyla ilgilendirilir. 1827'de Araplıların bir kısmı Ruslara boyun eğmeyerek, İran'a bağlı Sulduz mahalline göçmüştür. Yakındaki mezarlıkta koç, at abideleri var. Nüfusu: 1870'te 64 ailede 429 kişi; 1926'da 61 ailede 258 kişi; 2002'de 1118 kişi. Okul 1919'dan faaliyettedir, şimdi ortaokul (2005'te 188 öğrenci, 24 öğretmen) var. Ünlü kişileri: aksakallar Ekber Mustafayev, Kamber Mehreliyev, Mehman Karayev, Kayıbkulu Elekberov, yazar-gazeteci Yaşar Veliyev vb.

Z BAYDAR köyü – Borçalı çökeğinde, Xram çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 11 km güney-doğudadır, rakımı 330 m. Toponim Ağhunlar tirelerinden Padar taifesinin, kadim Baydar Türk kavmiyle ilgili ola biler (bu taife adı Moğollarda, Kırım Tatarlarında, Başkurtlarda, Kazaklarda kalmaktadır). Köyün adına Baydaréli şeklinde 16. yüzyılın kaynaklarında rastlarız. 18. yüzyılda köy ayrıca Baydar sultanlığının merkezi olmuştu. Nüfusu: 1870'te 61 ailede 409 kişi; 1918'de 528 kişi; 1926'da 160 ailede 582 kişi; 2002'de 270 ailede 1236 kişi (636 bay, 600 bayan). Okulun tarihi 1921'dendir; ortaokul (169 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: şair Leyli Ezizbey kızı, aksakallar Mehdi Ağa Sultanov, Sultan nene, Ehmed Çobanov, eğitimci Paşa Sultanov, âşık Dellek Söyün, Molla Mikail, gazeteci Şerif Kerimli, toplumsalcı Osman Çobanov vb.

Z BAYTALLI köyü – Debed çayı kıyısında, ilçe merkezinden 20 km güneyde, rakımı 355 m. Nüfusu: 1870'te 11 ailede 74 kişi; 1926'da 19 ailede 51 kişi; 2002'de 120 ailede 400 kişi. Temel okul (68 öğrenci) var. Ünlü kişileri: aksakal İbrahim Osmanov, hukuk-muhafezeci Kemal İbrahimov, toplumsalcı Zahid Kuluzade vb.

Z BEYTEREFÇİ köyü – Debed çayının sağ kıyısında, Gürcistan–Ermenistan sınırı yakınında, ilçe merkezinden 24 km güneyde, rakımı 410 m'dir. Nüfusu: 1870'te 21 ailede 141 kişi; 1926'da 33 ailede 140 kişi; 2002'de 120 ailede 483 kişi. Temel okul var.