& Şureddin memmedli Prof. Dr.; Gürcistan uyruklu; Ardahan Üniversitesi öğretim üyesi

Z DAŞDIOĞULLAR köyü – Maşaver çayının sol kıyısında, otoyolunun kenarında, ilçe merkezinden 12 km doğudadır, rakımı 430 m. Toponimin Deşti-Kullar, Daşlı-Kullar, Deşti-Oğullar anlamları var. Bulgarların Kıpçak tiresi Kollar, Alban taifesi Keller, Kıpçak-Karapapaklar içindeki Kul taifesi ile ilgili ola biler. Köyün adı 19. yüzyıl belgelerinde Ağbabalı gibi de geder. Nüfusu: 1870'te 25 ailede 168 kişi; 1918'de 180 kişi; 1926'da 40 ailede 184 kişi; 2002'de 279 ailede 893 kişi (445 bay, 448 bayan), 2006'da 279 ailede 900 kişi. Okul 1924'dendir. Ortaokul (2005'te 11 sınıfta 240 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: emek kahramanları Emirxan Abbasov, Xeyransa Mehdiyeva vb.

Z DELLER (Müşevan) köyü – Maşaver çayının sağ kıyısında, ilçe merkezinden 14 km batıdadır, rakımı 750 m. Deller veya Aran Deller denir. Türk kökenli Tele taifesinin adını yansıtır. Bu taife Kölayır köyündeki Deller nesliyle genetik akrabadır. 10.–11. yüzyıllara ait küçük boyutlu salon biçimli kilse aşikarlaşmıştır. Pir denilen yerdeki mezar üstü taşta keman, saz çalıp-okuyan âşık tasviri dikkati çeker. Nüfusu: 1870'te 7 ailede 47 kişi; 1918'de 198 kişi; 1926'da 53 ailede 314 kişi; 2002'de 290 ailede 1194 kişi (607 bay, 587 bayan), 2006'da 246 ailede 1200 kişi. Okulun tarihi 1931'dendir. Temel okul (2006'da 9 sınıfta 142 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: aksakallar Hüseyn İmamoğlu, Alı Sarı oğlu, Yahya Memmedoğlu, Semed Süleyman oğlu, Vekil Sarıyev, Elimeded Muxtarov, zurnacı Söyün, âşıklar Murad Kövrek, Ehed, Eli, Bafeli, şair Elixan Yehyaoğlu, hayırsever Eldeniz Yehyaoğlu, âlimler Elican Sarıyev, şair İbrahimxelil Tamıyev, Şamo İsrafilov vb.

Z DEMİRLİ köyü – Gedi çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 21 km batıdadır, rakımı 800 m. Nüfusu: 1918'de 109 kişi; 1926'da 20 ailede 109 kişi; 2002'de 95 ailede 359 kişi (172 bay, 187 bayan), 2006'da 96 ailede 350 kişi. İlkokul 1932'de açılmıştı. Temel okul (2006'da 9 sınıfta 66 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: aksakallar Meded İbrahimov, Nebi Karallı, eğitimciler Celal Osmanov, Hemid Şabanov, hukuk-muhafezeciler Tofik Şahbazov, Rasim Şahbazov, toplumsalcılar Nebi Şahbazov, Ejder Memmedov, bilim insanları Enver Şabanov, İbad Ehmedov, Elövset Osmanlı vb.

Z ESMELER köyü – Maşaver çayının sol kıyısında, otoyolunun kenarında, ilçe merkezinden 7 km doğudadır, rakımı 450 m. Nüfusu: 1870'te 6 ailede 40 kişi; 1918'de 66 kişi; 1926'da 8 ailede 43 kişi; 2002'de 91 ailede 286 kişi, 2006'da 91 ailede 268 kişi. Ana okul (2005'te 4 sınıfta 9 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: âlimler Şakır Xelilov, Kemal Gülmemmedov vb.

Z FAXRALI köyü – Talaver çayının kıyısında, ilçe merkezinden 19 km doğudadır, rakımı 560 m. Kadim abideler, mezar üstü yazılar, 17. yüzyılın yadigarı mescit dikkati çeker. Nüfusu: 1870'te 170 ailede 1139 kişi; 1926'da 470 ailede 2321 kişi; 2002'de, 1447 ailede 6891 kişi (3255 bay, 3636 bayan), 2006'da 1568 ailede 6784 kişi. Okul 1919'da açılmıştı. Ortaokul (2005'te 26 sınıfta 563 öğrenci), iki temel okul (2005'te uygun olarak 17 sınıfta 267 öğrenci ve 10 sınıfta 143 öğrenci) faaliyettedirler. Borçalı'da saz-söz, din, eğitim ocaklarından biridir. Ünlü kişileri: şairler Fatma Alı kızı, Polad, İveyler Allahverdi, Güller Peri, Güller İsmail, Kerbelayı Molla Alı, Miskin Nebi, din hadimleri Şeyx Kurban, Şeyx Selim, Şeyx İskender, Şeyx Bineli, eğitimciler Koxalı Hacı Gazi Elesger, Mirze Rza Elizade, Habib Elizade, Mirze Seyfulla, Penah Mahmudov, aksakallar Tehmezkulu Dünyamalıoğlu, İman Tehmezkulu oğlu, Oruç Ağa, Hacı Memmedeli, Hacı Hesen, Hacı Molla Oruç, Hacı Hemid Kerimov, Musa Hagverdioğlu, Şerif Budagov, Mehralı Hesenov, Aslan Eliyev, yiğitler Kara Namaz, Kaçak Rüstem, Çerçi oğlu Hümmet, Deli Eyub, şairler Şaban, Kebleyi Kara, Hüseyn, Sekine Almemmedli, Kerbelayı İbrahim, İsmail Güller, Eli Sengerli, Memmedeli Ellezov, Semender Memmedov, âşıklar Sarvan Bayram, Dünyamalı, Mürsel, profesörler Şamil Kurbanov, Oruç Piriyev, Şemistan Mikailov, Namaz Bedelov, Eli Hüseynov, Hüseynkulu Memmedov, Tahir Penahov, İbrahim Elizade, Şamil Oruçov, Polad Poladov, Vakıf Nebiyev, Eflatun Hesenov, Kurban Kasımov, Eli Elizade, emek kahramanları Ayvaz Memmedov, Hesen Kurbanov, Uğurlu Hüseynov, gazeteciler Hacı Hesenov, Memmed Memmedov, Dünyamalı Bayramov, Eflatun Amaşov, şair-gazeteci Reşid Faxralı, folklorcu Elhan Memmedli, hukuk-muhafezeciler Baheddin Hesenov, İsaxan Aşırov, sanatçılar Hesen Hesenov, Eleddin Hesenov, uşu-sanda üzere dünya şampiyonu Canpolad Budagov, toplumsalcılar Aydın Kurbanov, Abbas Abbasov, eğitimciler Cümşüd Gülmemmedov, Seyyad Allahverdiyev, hekim Semed Memmedov vb. Miskin Nebi'nin, Şair Şaban'ın şiir kitapları, Faxralı şairlerinin eserlerinden ibaret “Faxralı Tek Ağır Élim Var Menim” toplusu, Hüseynkulu Memmedli'nin “Görüm Faxralı'nın Biri Olsun Beş”, Reşid Faxralı'nın “Oğuz Éli Faxralı” kitapları önemlidir.

Z GÜLEVER köyü – Gedi çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 17 km batıdadır, rakımı 810 m. Bulgarların Kıpçak tiresi Kollarla, Alban taifesi Kellerle, Kıpçak-Karapapaklar içindeki Kul taifesi ile bağlılığını düşünmek mümkündür. İki kısma bölünür: Yukarı Gülever [Cipor] ve Aşağı Gülever [Gedi–Keta]. Nüfusu: 1870'te Yukarı Gülever'de 7 ailede 47 kişi, Aşağı Gülever'de 7 ailede 47 kişi; 1918'de Yukarı Gülever'de 155 kişi, Aşağı Gülever'de 218 kişi; 1926'da Yukarı Gülever'de 39 ailede 231 kişi, Aşağı Gülever'de 28 ailede 153 kişi; 2002'de Yukarı Gülever'de 117 ailede 522 kişi, Aşağı Gülever'de 173 ailede 698 kişi, 2006'da Yukarı'da 117 ailede 500 kişi, Aşağı'da 150 ailede 781 kişi. Köyde (Yukarı Gülever'de) ilkokul 1930'da açılmıştı. Şimdi Yukarı Gülever'de ana okul, Aşağı Gülever'de ortaokul var. Ünlü kişileri: toplumsalcı Müseyib Mirzeyev, eğitimciler Mustafa İsayev, Feremez Mehdiyev, Ziyadxan Namazov, Feremez Celilov, profesörler Eliyar Namazov, Kerim Memmedov, Gürcistan'da Azerice şivelerinin araştırıcısı Teymur Karayev, vb.

Z HASANHOCALI köyü – Maşaver çayının sol kıyısında, Marneuli–Bolnis şose yolunun kenarında, ilçe merkezinden 13 km doğu semttedir, rakımı 430 m'dir. Nüfusu: 1803'de 22 ailede 76 kişi; 1870'te 21 ailede 141 kişi; 1918'de 180 kişi; 2002'de 264 ailede 846 kişi (437 bay, 409 bayan), 2006'da 258 ailede 794 kişi. Okul 1921'den faaliyettedir. Ana okul var. Ünlü kişileri: eğitimciler Ramiz Memmedelizade, Meherrem İsmailov, şair Behram Mehdi, vb.