0 ‘zbekist0n madaniyati

© «Tafakkur bo'stoni», 2011.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K IR ISH
Respublikam izda amalga oshirilayotgan islohotlam ing bo sh y o ‘nalishlardan 
biri kadrlar tayyorlash tizim ini takom illashtirishga qaratilgan. T a ’lim tizim i 
o ‘quv rejalarid a b o 'lajak m u tax assislar d u n y o q arash in i sh ak lla n tirish n in g
tarkibiy qismi sifatida talabalarni m illiy va um um bashariy m ad an iy at yutuqlari 
b ila n ta n is h tiris h k o kzda tu tilg a n . Z e ro , in s o n iy a tn in g k e la ja g i u n in g
m adaniyatlilik darajasiga bog'liq b o ‘lm oqda. C hunki in so n iy atn in g keyingi 
hayotini qurolii to ‘qnashuvlar, tajovuz va zo'ravonliktar em as, balki h a r bir 
sh ax sn in g m a d a n iy atlilik saviyasi b elg ilab b e ra d i. B M T n in g X X I asrni 
insonparvarlik asri, jam iyatni insoniylashtirish, ya’ni m ad an iy lash tirish asri 
deb e ’lon qilishi ham bejiz emas. Shu sababli keyingi p a y tlard a jah o n miqyosida, 
ayniqsa, R espublikam izda m illiy m a d a n iy a t m asalalariga a lo h id a e ’tib o r 
berilmokda.
M adaniyat ajdodlar tafakkuri, b ilim lari, ijodi va a tro f-m u h itg a b o lg a n
m unosabatining mahsuli b o ‘lib, m inglab yillar davom ida yaratilgan tajribalam i 
o ‘ziga singdirib, takom illashib b o rg an . M adaniyat rivojlanishi b ilan m illat va 
uning m a ’naviy qiyofasi ham shakllangan.
Y urtim izning h ar bir fuqarosi, en g a w a lo , V atanim iz, x alq im iz, m illatim iz 
m a’naviy m erosidan yaxshi xabardor b o ‘lishi shart. C hunki ajd o d lar tom onidan 
yaratilgan m adaniy boyliklami bilm agan kishi Vatan taraqqiyotiga o ‘z hissasini 
qo‘shaolm aydi. Y urtboshim iz ta'k id lag an larid ek , “ 0 ‘z tarix in i bilm aydigan, 
kechagi k u n in i unutgan m illatning kelajagi y o ‘q ” . A yniqsa, ajd o d lam in g
m a’naviy m erosini bilish m illatning yosh avlodi u ch u n ju d a m u h im . C hunki 
milliy m adaniyat tarixini bilm asdan, o ‘rganm asdan turib, o ‘zlikni anglash va 
m illiy iftix o r tu y g ‘usini sh a k lla n tirish , m illatn in g h a q iq iy v ak ili b o ‘lishi 
m um kin em as.
M illatning kelajagi b o lm ish yoshlar, eng aw a lo , m adaniyat, u n in g tarkibiy 
qism lari, m a'n av iy m eros, sivilitzasiya, ajdodlar tajribasi (ib tid o iy davrdan 
hozirgacha qo*lga kiritilgan yutuqlar)ini bilishi va ulardan ijodiy foydalanishi 
talab qilinadi.
Ikkinchidan, yoshlar um um bashariy m adaniyatdan ham x a b a rd o r b o lis h i 
z a ru r. C h u n k i b o sh q a x alq la r m a d a n iy a ti, u n in g y a r a tilis h ja r a y o n i, 
m adan iy atlarn in g o ‘zaro bog‘liqligi va bir-biriga ta ’sir e tish i ja ra y o n id a n
xabardor b o ‘lgan kishigina o ‘z ajd o d larin in g m a ’naviy boyliklarining qadriga 
yetadi, ulam i asrab-avaylab, keyingi avlodlariga yetkazishga o ‘z hissasini q o 'sh a 
oladi. X ullas, P rez id en tim iz I.A .K a rim o v ay tg an larid ek , « ja h o n fani va 
m adaniyatining eng yaxshi yutuqlarini o ‘ziga singdirib oladigan yangi avlodni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kam ol toptirish» o ‘ta m uhim vazifadir. Zero, milliy va um um insoniy qadriyatlami 
o 'z id a uyg‘unlashtirgan yosh avlodgina m illatning haqiqiy kelajagi b o 'Ia oladi.
« 0 ‘zb ek isto n m adaniyati» n o m li o 'q u v q o ‘llanm asi yoshlarga m adaniyat 
ilm i va o ‘zb ek m adaniyati tarixi h aq id a bilim berish m aqsadida yaratilgan.
M a ’lu m k i, m adaniyat ilm ining «kalit» tushunchalari haq id a tasaw u rg a ega 
b o ‘lm a sd an turib, m adaniyatim iz tarixini anglab bo‘lmaydi. S hu sababli m azkur 
o ‘q u v q o ‘lla n m a d a d a s tla b m a d a n iy a t n a z a riy a sig a, y a ’n i m a d a n iy a t 
tu sh u n c h a si va uning m azm u n -m o h iy ati, m oddiy va m a'naviy m adaniyatga 
b o lin is h i, b u ikki qism ning b ir-b iri bilan uzviy bog‘liqligi va farqli jihatlari, 
m adaniyat va sivilizasiya, m adaniyat va m adaniy meros, m adaniyatning jam iyat 
h ay o tid a bajaradigan vazifalari kabi m asalalar yoritiladi.
Q o ‘llan m an in g asosiy qismi — ajdodlarim izning ibtidoiy davridan to hozirgi 
k u n g a c h a b o ‘lgan m ad a n iy ta ra q q iy o tin i o ‘z ichiga olad i. U n d a m illiy 
m ad an iy atim izn in g yaratilish ta rix in i yoritishda qadim gi davr m adaniyati, 
milliy davlatchilikning vujudga kelishi, Qadimgi Xorazm, Baqtriya va So‘g‘diyona 
d a v la tla rin in g m a d a n iy hay o tig a t o ‘xtaladi. Sulolalar d av latch ih g i, y a ’ni 
k u sh o n lar, cftalitlar va turk xoqonligi davrlari m adaniyatiga, so'ngra qadim
ajdodlarim izning azaliy diniy e ’tiq o d i hisoblangan Zardushtiylik dini va uning 
yozm a yodgorligi b o ‘igan «Avesto»ga to'xtaiinadi.
0 ‘qu v q o 'lla n m a d a islom d in in in g yurtim izga kirib kelishi, uning milliy 
m adaniyatim izga ta ’siri (ilk Uyg‘o n ish davri m adaniyati), T em u r va tem uriylar, 
X V I-X 1X asrlar ham d a m ustam lakachilik va qaram lik sharoitida (Rossiya 
im periyasi va sobiq sholrolar davrlari) milliy madaniyatimiz haqida fikr yuritiladi.
M ustaqillik davri m adaniyatiga, ju m lad an , m adaniy islohotlar, m illiy g ‘oya, 
a n a n a v iy m ad an iy atn in g tik la n ish i, 0 ‘zbekistonda k o ‘p m illatli va diniy 
bag‘rikenglik m adaniyati, 0 ‘zbekiston badiiy m adaniyati yutuqlari, m adaniy- 
m a'rifiy m uassasalar faoliyatiga alo h id a e’tib o r berilgan.
0 ‘quv q o ‘llanm ada tarixiy jarayonlarga tadrijiy yondashilib, h a r bir davr 
m a d a n iy a ti iq tis o d iy -ijtim o iy v a siyosiy h ay o tg a b o g ‘liq h o ld a , m illiy 
m a d a n iy a tim iz u m u m in so n iy a t m a d a n iy a tin in g a jralm a s q ism i sifatida 
o ‘rgam ladi.
0 ‘zb ek m adaniyatining ja h o n m ad an iy taraqqiyotiga k o ‘rsatgan ta'siri, o ‘z 
navbatida, E ro n , Y unon, A rab, H in d , Yevropa va M arkaziy O siyoning boshqa 
xalqlari m adaniyatining m illiy m adaniyatim izga ta'siri tahlil qilingan.
Y u q o rid a ko'rsatilgan m a q sa d la m i amalga oshirishda tarix, arxeologiya, 
e tn o g ra fiy a , falsafa, tilsh u n o slik , sotsiologiya, san ’a tsh u n o slik va boshqa 
fa n la m in g m azk u r m avzuga o id faktik m ateriallaridan foydalanildi. M azkur 
m avzuni o'rganishda: maxsus ilmiy adabiyotlar va tarixiy m anbalam i o ‘rganish, 
qiyosiy ta h lil, kuzatuv kabi m e to d la r q o 'llan ild i. K ito b d an M ad an iy at- 
sh u n o slik , M a'n av iy at asoslari, E tik a, Estetika, E tnologiya kabi fanlam i 
o 'q itis h d a h a m foydalansa b o ‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I Q IS M . MADANIYAT NAZARIYASI