0 ‘zbekist0n madaniyati

IV B O B . MADANIYAT VA MADANIY M ER O S
X X
asm ing so‘nggi c h o rag i n afaqat texiiik taraqqiyotning yuqori darajaga 
k o 'tarilganligi, balki m illiy m adaniyatlarning yuksalishi, turli etnik guruhlar 
va m illatlarning o ‘zligini anglashi, o ‘z milliy m adaniy qadriyatlari va m erosini 
tiklashga bo'lgan intilishlarining kuchayganligi bilan ham xarakterlanadi. Milliy 
o 'z lik n i anglash jarayoni sobiq sotsialistik lager va sobiq sh o ‘ro lar davlatining 
p arch alan ish i tufayli yan ad a teziashdi va yaqqolroq ko'zga tashlana boshladi. 
M illiy va m afkuraviy istibdod iskanjasidan ozod b o l a boshlagan turli etnik 
g uruhlar o ‘zlarining unutilayotgan azaliy va madaniy m erosini tiklay boshladilar. 
Bu jarayonni 130 yil m ustam lakachilik iskanjasida bo‘lgan xalqimizning o ‘zligiga 
qaytishi va m adaniy m erosni qaytadan tiklashdagi intilishida ham ko'rsak boiadi. 
A yniqsa, jam iyatni isloh qiiish jarayonida m adaniy merosga b o ‘lgan m unosabat 
tu b d a n o'zgardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu xususda P rezidentim iz Islom Karim ov birinchi ch aq iriq Oliy M ajlisning
IV sessiyasida so‘zlagan nutqida: «Jam iyatim izni islo h qilish va yangilash 
boshlangani tufayli inson m a ’naviyati, yuksak axloqi v a m adaniyatining qudratli 
qatlam lari ochildi, g o ‘zal m illiy a n ’analar tik la n d i, ja h o n sivilizatsiyasiga 
salm oqli hissa qo'sh g an ajdodlarim izning ulkan m a ’nav iy m erosiga m urojaat 
etish boshiandi», degan edi.
M adaniy m eros d eg an d a biz n im ani tu s h u n a m iz ? M ad an iy m ero sn i 
tik lash d an k o ‘zlan g an m aq sad nim a? M a d an iy m e ro s n i tik lash d a qaysi 
m ezonlarga am al qilinadi?
M adaniy m eros tu sh u n ch asin i aniqlab olish u c h u n , u m u m an , m eros, 
m adaniy meros va m a'naviy m eros tushunchalarini b ir-b irid a n farqlay olishim iz 
zarur.
«M eros» tu sh u n c h a si keng koMamli tu s h u n c h a b o ‘lib , u o ‘ziga m a d a n iy
va m a ’naviy m e ro sla m i h a m b irlashtiradi. M e ro s - b u in so n iy at tarixiy 
taraq q iy o tin in g turli d av rlarid a yaratilgan va k ey in g i avlodlargacha yeíib 
kelgan m oddiy va m ad an iy boyliklar yig‘indisidir. M a d a n iy m eros esa o ‘tm ish 
ajd o d larn in g o ‘z avlodlariga vorisiylik asosida y e tk a z ib berilgan, asriar, 
d o ig ‘ali davrlar, b u h ro n li k u n la r sinovlaridan o ‘tib k elg an , in so n iy atn in g
hozirgi va keyingi davrlari taraqqiyotiga yordam b e ru v c h i m oddiy va m a’naviy 
boyliklari m ajm uyidir. M a ’naviy m eros esa, o ‘tm is h a jd o d larn in g hay o íiy
ta jrib a la ri, d u n y o q a ra sh i, a x lo q -o d o b i, iy m o n - e ’tiq o d i, b a d iiy -e ste tik , 
ilm iy, falsafiy, siy o siy -h u q u q iy qarashlari va m illiy - m a ’naviy q ad riy atlari 
yig ‘indisidir.
« M ad an iy m eros» aslid a m a d a n iy a tsh u n o slik (« m a d a n iy a t tarix i va 
nazariyasi») fanining asosiy qonunlaridan biri hiso b lan ad i.
M adaniy m eros, u m u m a n , m erosning, m a ’n a v iy m ero s esa m ad an iy
m erosning doirasiga kiradi. 0 ‘tm ishdan bizga y etib kelgan barcha narsalar 
u m u m iy m erosni tashkil etsa-da, faqat uning m a d a n iy qadriyatlar darajasiga 
chiqqan qismigina m adaniy meros hisoblanadi. M asalan, sobiq sho‘rolar davrida 
yaratilgan, uning siyosati va mafkurasiga xizmat qilg an va uni targ'ib etgan, 
endilikda m am lakatim iz taraqqiyotiga xizm at q ilm a y q o ‘ygan ayrim badiiy 
asarlar, kinofilm lar, te a tr va m usiqa, haykaltaroshlik va tasviriy san 'at asarlari, 
inqilob, quloqlashtirish, bosm achilik harakati va u larg a qarshi kurashganlar 
haqidagi asarlar m adaniy m eros b o ‘la olmaydi. U larn i faqat tarixiy fakt sifatida 
saqlab qo'yish m um kin, xolos.
M adaniy va m a ’naviy m eros o ‘rtasiga «buyuk X ito y devori»ni q o ‘yib 
b o ‘lmaydi. Sababi, m a ’naviy faoliyatning m a’naviy-ruhiy bilim lar. qobiliyatlar, 
iste’dod va salohiyat, aql-farosat, ilm iy va am aliy b ilim la r, tajriba, m alaka va 
ko‘nikm alar kabi elem entiari m adaniy merosning yaratilishida bevosita ishtirok 
etadi. Boshqacha qilib aytganda, insonning m a ’n a v iy -ru h iy holatlari natijalari 
m adaniy m erosda m oddiylashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M adaniy va m a ’naviy meroslar, birinchidan, um um iy va xususiy jih atlar 
(madaniy m erosda um um iylik, m a'naviy merosda xususiyiik)ning ustunlik qilishi, 
ikkinchidan, m a d a n iy m eros, um um an, m adaniyat yutuqlarini, m a’naviy m eros 
esa faqat m a ’naviy m adaniyat yutuqlarini qam rab olishi jihatlari biían bir-biridan 
farqlanadi. M a’naviy m erosga nafaqat m adaniyatning moddiylashgan shaklíari 
(arxitektura, kinofllm , sahna asarían, badiiy asarlar va boshqalar), balki ilm - 
fan, falsafiy, siyosiy, huquqiy, iqtisodiy, axloqiy, diniy g'oyalar, tushunchalar, 
tasavvurlar va b o sh q a la r ham kiradi. M a ’naviy m eros zam oniar o ‘tsa-da, o kz 
qadrini yo‘q o tm aydi, barcha davrlarda kishilam ing ongi va his-tuyg‘usiga ta ’sir 
etib, ezgulikka c h o rla y d i. M a ’naviy m eros k ish ilam in g um um saviyasini 
kengaytiruvchi b ilim lam in g bitm as-tuganm as m anbayi hamdir.
Albatta, o 'z lig in i anglayotgan har b ir xalq, m iilat yoki elat o ‘z ajdodlarining 
m adaniy m ero sin i tik lash , asrab-avaylash, rívojlantirish, boyitishga, keyingi 
avlodlarga yetkazib berishga harakat qiladi. 0 ‘zbek xalqining bundan ko'zlagan 
m aqsadi, avvalo, u n u tilay o tg an m iüiy-m adaniy m erosim izni qaytadan tiklash, 
o'zligim izni saqlab qolish va hozirgi davr ijtimoiy taraqqiyotiga javob beradigan 
komil insonni v ujudga keltirishdir.
A lbatta, o ‘tm ish m ad an iy m erosini tiklash va u n i o ‘rganishda unga tobe 
b o 'lib q o lm aslik o ‘ta m u h im . H ozirgi k unda o ‘tm ish m adaniy m erosiga 
jam iy atim izn i isio h q ilish nuqtayi n a z arid an tu rib , ayrim lariga yangicha 
m azm un b ag'ishlagan h o ld a yondashish talab qilinadi. M asalan, islom m adaniy 
merosiga m utaassiblik va aqidaparastlik nuqtayi nazaridan em as, aksincha, 
um um insoniy m a d a n iy boylik, iy m o n -e’tiqod pokligiga, um um insoniy axloq 
m e ’y o rlari, m a ’n a v iy h a y o tim iz n i b o y itu v c h i a z aliy q a d riy a tla rim iz n i 
m ustahkam lovchi. m illiy qiyofam izni nam oyon qiiuvchi asosiy m anba sifatida 
yondashishim iz zaru r.
M adaniy m ero sg a b a h o berganda uning qay darajada milliy m adaniyatim iz 
ravnaqiga xizm at q ila olishini, xalqimiz m a'naviy hayotini shakllantirishi va 
m ustahkam lashi, kishilarim izni ezgulik va poklikka chorlay olishini, yovuzlik, 
tubanlik, n o poklik va axloqsizlikka qarshi kurasha olishini asosiy m ezon qilib 
olish zarur.
M illiy m a d a n iy m e ro sim iz g a y o n d a s h is h d a quyidagi u m u m in s o n iy
m e z o n la rg a s u y a n is h im iz m aq sad g a m u v o fíq d ir: a) in so n p a rv a rlik : b) 
vatanparvarlik; d ) xalqchillik; e) taraqqiyparvarlik.
U m um an o lg an d a, m adaniy merosga inson, vatan, xalq va um um jam iyat 
taraqqiyoti m a n fa a tla rid a n kelib chiqqan holda yondashiladi.
Xulosa qilib a y tg a n d a, Prezidentim iz islom K arim ov ta ’kidlaganlaridek, 
o ta-b o b o la rim izd an bizga boy m a ’naviy m eros qolgan. E ndi biz o ‘sha ulkan 
m a ’naviy salohiyatni yanada yuksaltirishimiz, farzandlarim izga, kelajak avlodga 
m unosib m eros qilib qoldirishim iz kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---