1. Ayrı-ayrı enerji məhsullarının (əmtəələrin) balanslarının tərtibinə dair Müqəddimə
Təbii bitum və təbii asfalt (asfaltitlər və asfalt suxurları daxil olmaqla) Göstəricinin qısa tərifi. Təbii bitum və təbii asfalt - qəhvəyi və qara rəngdə olmaqla möhkəm və yumşaq qarışıqlardan ibarətdir, təbiətdə təsirsiz mineral maddələrin karbohidrogen birləşmələri kimi rast gəlinir. Bu növə asfaltitlər, asfalt əhəngləri və digər asfalt süxurları daxildir. Bituminoz kömür, liqnit, şistlər və qumlar, neftdən alınmış bitum bu sütunun məlumatlarına daxil edilmir. Göstəricinin hesablanma metodologiyası. Asfaltitlər və asfalt süxurları daxil olmaqla, təbii bitum və təbii asfaltın miqdarı tonla ölçülərək bu məhsul növünü hasil edən müəssisələr tərəfindən uçota alınır və 14-istehsal (hasilat) və 4-yanacaq (illik) rəsmi statistika hesabatında öz əksini tapır. Təbii bitum və təbii asfalta adi suyun əlavə edilməsi, bu növ məhsulun yenidən təsnifləşdirilməsinə gətirib çıxarmır və o Sənaye Məhsullarının Statistik Təsnifatı üzrə 14.50.10.00.0 kodu ilə kodlaşdırılır. Bu koda həmçinin, saxlanmasını, yükləmə-boşaltmasını və ya daşınmasını sadələşdirmək üçün suda parçalanmış və tərkibində az miqdarda emulqatorlar (səthi aktiv maddələr) olan maddə əlavə edilmiş, dehidratlaşdırılmış və tozlandırılmış təbii bitum da daxildir. Təbii bitum və təbii asfaltın idxal-ixracı həyata keçirildikdə məhsula HS/CN beynəlxalq ticarət no-menklaturasının 2714.90 kodu verilməklə gömrük orqanlarında rəsmiləşdirilir. Məlumatların əhatəliliyi. Təbii bitum və təbii asfaltın hasilatı, ehtiyatların dəyişməsi haqqında statistik məlumatlar başdan-başa statistika müşahidəsi metodu əsasında formalaşdırıldığından, mülkiyyət növündən asılı olmayaraq ölkə ərazisində bu fəaliyyət növü ilə məşğul olan bütün təsərrüfat subyektlərindən toplanır. İdxal-ixrac haqqında məlumatlar Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatlarına əsaslanır. Təbii bitum və təbii asfalt məhsulu üzrə əmtəə balansı aşağıdakı kimi tərtib edilir: 1-ci sətir “İlkin enerji məhsullarının istehsalı (hasilatı)”. Təbii bitum və təbii asfalt təbii resurslardan birbaşa alındığına görə ilkin enerji məhsuluna daxil edilir. Bu məhsul bir qayda olaraq, onun yataqlardan hasilatı yerində, istehsalın səviyyəsi isə bazara yararlılıq meyarı ilə ölçülür. Satış və ya istifadə üçün hazır olmayan asfaltitlər və asfalt süxurları daxil olmaqla, təbii bitum və təbii asfaltın miqdarı istehsal həcminə daxil edilmir. 2-ci və 3-cü sətirlər “İdxal” və “İxrac”. Bu sətirlərdə fiziki və ya hüquqi şəxslər tərəfindən ölkəyə gətirilən və ölkədən çıxarılan təbii bitum və təbii asfaltın həcmi göstərilir. Beynəlxalq metodologiyaya əsasən yüklərin gömrük rəsmiləşdirilməsinin baş verib-verməməsindən asılı olmayaraq, məhsulun ölkənin milli sərhədlərini keçən zaman idxal-ixrac əməliyyatları baş vermiş hesab edilir. Ölkə ərazisindən tranzitlə keçən məhsul idxal-ixrac göstəricilərində nəzərə alınmır. 4-сü sətir “Beynəlxalq reyslər üzrə üzən gəmilərin yanacaq çənlərinə yanacaq doldurulmuşdur”. Gəmilərdə təbii bitum və təbii asfaltdan yanacaq kimi istifadə olunmadığı üçün bu sətir boş saxlanılır. 5-ci sətir “Ehtiyatların (qalıqların) dəyişməsi”. Ehtiyatların səviyyəsi müəyyən vaxt anına ölçülür. Ehtiyatların dəyişməsi hesabat dövrünün əvvəlinə olan ehtiyatlardan hesabat dövrünün sonuna olan ehtiyatları çıxmaqla hesablanır. Hesabat dövrünün sonunda ehtiyatlar artdıqda rəqəm « - » işarəsi ilə yazılır. 6-сı sətir “Ümumi daxili istehlak”. Bu sətir təbii bitum və təbii asfaltın bütün təchiz olunma mənbələrinin, yəni, balansın 1-3 və 5-ci sətirlərinin məlumatlarının toplanmasından formalaşır. 7-ci və 10-cu sətirlər doldurulmur. 11-ci sətir “Bölüşdürmə zamanı itkilər və digər itkilər”. Asfaltitlər və asfalt süxurları daxil olmaqla, təbii bitum və təbii asfaltın istifadəsi yerinə nəql edilməsi, bölüşdürülməsi zamanı baş vermiş itkilər və digər itkilər bu sətirdə öz əksini tapır. 12-ci sətir “Son istehlak üçün yararlıdır”. Bu sətrin məlumatları 13-14-cü sətirlərin məlumatlarının toplanması ilə müəyyənləşdirilir. 13-cü sətir “Qeyri-enerji məqsədli son istehlak”. Təbii bitum və təbii asfalt məhsulundan qeyri-enerji məqsədi ilə kimya sənayesində (13.1-ci altsətir) istifadə oluna bilər. 14-cü sətir “Enerji məqsədli son istehlak”. Bu məhsul növündən əlvan metallurgiya (14.02), kimya sənayesi (neft-kimya daxil olmaqla) (14.03), digər qeyri-metal mineral maddələrin istehsalı (14.04), sənayenin digər sahələri (14.11) və iqtisadiyyatın digər sahələrində (14.5) istifadə oluna bilər.
Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş: |