1. Ayrı-ayrı enerji məhsullarının (əmtəələrin) balanslarının tərtibinə dair Müqəddimə

Təbii qazın təchizatı (təklifi)

İstehsal

Hasil olunmuş təbii qaz istehsal şəraitindən asılı olaraq bir neçə üsulla emal oluna bilər.

“Yerli istehsal” mayeləşdirilmiş qazların və kükürdün təmizlənməsindən sonra alınmış əmtəəlik məhsul olmalıdır.

Lakin aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır:

-xam neftin hasilatı zamanı alınan qazı “Təbii qaza aid məlumatlarda göstərmək lazımdır;

-buraxılan, yandırılan və ya təkrar doldurulmuş qazı daxil etmək lazım deyil. Lakin, neft və qazın istehsalı ilə əlaqədar fəaliyyətdən atmosferə daxil olan çirkləndirici maddələrin qiymətləndirilməsi üçün ətraf mühitin mühafizəsi üzrə təşkilatlar buraxılmış və yandırılmış qazların miqdarı haqqında məlumatlar tələb edirlər. Buna görə də, onlar ayrı göstərilməlidir.

-qaz sənayesində müxtəlif ayırma (separasiya) və emal proseslərində istifadə olunan qazın miqdarını istehsal haqqında məlumatlara daxil etmək lazımdır.

Təbii qaz emalı sadələşdirilmiş sxemi

Xam neftin və səmt qazının hasilatı

Separasiya

Qaz kondensatı

Xam neft

Səmt qazı

Neft üzrə illik sorğu

• 
  Məşələ
  
• 
  Atmosferə
  
• 
  Quyuya
  

Əmtəə

məhsulu

Qaz üzrə

illik sorğu

Təbii qaz emalı zavodlarında

mayelərin kənarlaşdırılması

Təbii “qeyri-səmt” qaz hasilatı

Təbii “qeyri-səmt” qaz

Kükürdün və çirklərin kənarlaşdırılması

Kömür karxanaları

Mədən qazı

İstehsala dair məlumatları həm enerji vahidləri ilə (TC), həm də həcm vahidləri ilə (Mm³) göstərmək lazımdır. Bütün qiymətlər tam ədədə qədər yuvarlaqlaşdırılmalıdır, mənfi ədədlər olmamalıdır.

Yerli istehsalda yalnız satış üçün hazır olan məhsulu göstərmək lazımdır. Emal müəssisələrində istifadə olunan qaz daxil olmaqla buraxılmış, yandırılmış və ya təkrar doldurulmuş qazı nəzərə almaq lazım deyil.

İdxal və ixrac

Təbii qazın nəqlinin iki əsas növü var: qaz şəklində qaz kəməri ilə, maye şəklində xüsusi nəqliyyat vasitələri ilə daşınır.

Keçmişdə qaz məhsulları bazarı, əsasən, istehsal yerlərində olurdu, lakin, qaz kəmərlərində yeni səmərəli texnologiyanın inkişafı qaz bazarının regional miqyasda genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Enerji bazarında təbii qazın rolunu müəyyən etmək üçün qazın idxalı və ixracı haqqında ətraflı və etibarlı məlumatlar olmalıdır. Lakin, təbii qaz bir çox dövlət sərhədlərini keçən boru kəmərləri ilə nəql olunduğundan, qaz ticarəti zamanı mənşə və təyinat ölkələrini müəyyən etmək (identifikasiyası) çətinləşir.