1. Ayrı-ayrı enerji məhsullarının (əmtəələrin) balanslarının tərtibinə dair Müqəddimə

İdxal və ixrac

Digər yanacaq növlərinə nisbətən, kömür dəmiryolu və su nəqliyyatı ilə uzaq məsafələrə rahat nəql olunan (daşınan) məhsuldur. Bü isə, istehsalçı ölkələrlə istehlakçı ölkələr arasında kömür ticarətinin həmişə inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur.

Kömür ticarətinin çox inkişaf etməsi göstərir ki, hər bir ölkə üçün nəinki idxal və ixracın həcmini, həm də idxal və ixracın mənşə və təyinat ölkələrini bilmək də vacibdir. Məlumatların bu cür detallaşma səviyyəsi ticarətin həcmi çox olan məhsullar üçün, daha doğrusu, kokslaşan kömür, digər bitumlaşmış kömür və antrasit, yarıbitumlaşmış kömür, liqnit/boz kömür, domna koksu və briketləşmiş boz kömür üçün təmin olunmalıdır.

Digər kömür məhsulları üçün (əsasən, sintez-qaz və torf) idxal və ixrac həcmləri, adətən, məhdudlaşdırılır. Buna görə də, bu məhsulların mənşə və təyinat ölkələri üzrə bölünməsinə ehtiyac yoxdur.

Xarici ticarətin ümumi həcmi, mənşə ölkəsi üzrə idxal, təyinat ölkəsi üzrə ixrac müvafiq olaraq göstərilir. Mallar ölkənin dövlət sərhəddini keçdikdə idxal və ya ixrac olunmuş sayılır (yüklərin gömrük yoxlamasından keçirilib-keçirilməməsindən asılı olmayaraq).

İdxal üçün kömürün ilkin mənşəyini (hasil olunduğu ölkə) bilmək lazımdır, ixrac üçün isə istehsal olunan kömürün son təyinatını (istehlak olunduğu ölkə) göstərmək lazımdır (hesabatda göstərilməlidir). Kommersiya müqavilələrinə görə məsuliyyət daşıyan şirkətlər məlumatları təqdim etmək imkanına malik olmalıdırlar.

“İdxal” anlayışı bu ölkədə istehlak oluna bilən kömürə, “İxrac” isə bu ölkədə hasil olunan kömürə aiddir. Beləliklə, tranzit ticarəti və reeksport ticarətin göstərilən həcmlərinə daxil edilmir.

Əgər mənşə və ya təyinat ölkəsi göstərilməzsə və ya ölkə qeyd olunmazsa, onda “Digər” kateqoriyasından istifadə etmək lazımdır. Əgər məlumat varsa, ölkəni göstərmək lazımdır.

Məlumatlar bərk qazıntı yanacaqları üçün min tonla, sintez qazlar üçün teracoulla göstəriliməlidr. Bütün ədədlər tam ədədə qədər yuvarlaqlaşdırılmalıdır, mənfi ədədlər olmamalıdır.

Ölkəyə daxili istehlak üçün daxil olan kömür idxala aid olur və hasil olunduğu ölkənin sütununda (qrafasında) göstərilir. Ölkədə hasil olunan və oradan çıxarılan kömür ixraca aiddir və istehlak olunduğu ölkənin sütununda göstərilir. Beləliklə, tranzit ticarəti və reeksport daxil edilmir.