1. Ayrı-ayrı enerji məhsullarının (əmtəələrin) balanslarının tərtibinə dair Müqəddimə

Kömürün daşınması və paylanması zamanı itkilər

Kömürün və bərk qazıntı yanacaqlarının daşınması və paylanmasına yükləmə-boşaltma və saxlama üzrə əməliyyatlar daxildir. Bu tədbirlər zamanı bərk məhsulların itkiləri müxtəlif yollarla baş verir. Məsələn, kömürün dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə daşınması zamanı açıq hopper-vaqonların (yükü özüboşaldan vaqonlar) hərəkəti prosesində kiçik itkilər olur. Bərk yanacaqlar ötürücü və ya tərtibat stansiyalarında baş verən qəzalar və relslərdən çıxma zamanı da itirilə bilər. Saxlanma prosesində kömür və bərk yanacaqlar saxlandıqları yerlərdə çökmək xüsusiyyətinə malikdir və yanacaqların qalıqları torpaqda və ya saxlanma meydançalarında qalır. Bərk yanacaqların kiçik miqdarları saxlanma yerlərindən və konveyerlərin lentlərindən uçan toz şəklində itirilə bilər.

Sintez-qazlar istehsal və istifadə olunduqları müəssisələrdə paylanma zamanı itirilir. Bu itkilər sızmalar, bəzən təsadüfi, bəzən isə normalaşdırılmış texnoloji proseslər çərçivəsində atmosferə buraxılan qazlar şəklində olur.

Nəzərə alsaq ki, bərk qazıntı yanacaqları və qızdırıcı qazların çox hissəsi kömürün payına düşür, o cümlədən, kömürün daşınması üçün gəmilərdən istifadə olunur, kömürün nəqli və paylanması zamanı itkilər neftin, qazın və ya elektrik enerjisinin itkilərindən dəfələrlə azdır. Müqayisə üçün: dünya üzrə kömür itkiləri bütün kömür tədarükünün 0,04%-dən az təşkil edir, lakin elektrik enerjisi itkiləri 8,7%, təbii qaz itkiləri 1% təşkil edir.

Bərk yanacaqların nəqli və paylanması zamanı itkilər minimaldır və əsasən, sintez-qazlarda olur. Bu itkilər məlumatları təqdim edən müəssisələr tərəfindən sərbəst qiymətləndirilməlidir.

İtkilər “Enerji sektoru” bölməsinin aşağı hissəsində göstərilməlidir.

Məşəldə yandırılan sintez-qazları (lakin digər sektorlarda istehlak olunmayıb) nəql və paylanma zamanı itkilər kimi deyil, “Enerji sektorunda digər istifadə” sütununda (qrafasında) göstərmək lazımdır. Lakin, qazların atmosferə buraxılmasını “Paylanma zamanı itkilər” kimi göstərmək lazımdır.

İtkiləri bərk yanacaq qazları üçün min tonla, sintez-qazlar üçün teracoulla göstərmək lazımdır. Bütün ədədlər tam ədədə qədər yuvarlaqlaşdırılmalıdır, mənfi ədədlər olmamalıdır.

Nəql və paylanma zamanı yanacaqların itkiləri “Paylanma zamanı itkilər” sütununda (qrafasında) göstərilməlidir.

Məşəldə yandırılan sintez-qazlar enerji sektorunda göstərilməlidir.

Atmosferə buraxılan qazlar “Paylanma zamanı itkilər” kimi göstərilməlidir.