1. Biznesin iqtisadi mahiyyəti və əsas konsepsiyaları Plan: Biznes və cəmiyyət

«Azərbaycan 2020: gələcəyə 
baxış» İnkişaf Konsepsiyasının
əsas məqsədi ölkədə islahatların sürətləndirilməsi 
əsasında keyfiyyətcə yeni idarəetmə sistemləri yaratmaq və iqtisadiyyatın bütün 
sahələrində köklü dəyişikliklər aparmaqdan ibarət olmuşdur. Bu sənəddə siyasi və 
iqtisadi sahədə 2020-ci ilədək həyata keçirilmiş tədbirlər dolğun şəkildə müəyyən-
ləşdirilmişdi. 
Hər hansı dərəcədə konsepsiyada qeyri real ideallar - nəticələr göstərilir, ancaq 
onlara yaxınlaşmaq mümkündür və arzu olunandır. Konsepsiyaya daxildir: 
- 
biznesin məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi; 
- 
fəaliyyət strategiyasının işlənməsi və ya məqsədlərə çatmaq üçün konkret 
yolların tapılması; 
- 
qarşıda duran məqsədlərə praktiki nail olmaq vasitələrinin seçilməsi. 
Konsepsiyanın işlənməsi biznesin qurulmasında və inkişafında mühüm rol oynayır. 
Onun biznesin uğuruna təsiri aşağıdakılarla təyin edilir: 
1. 
Konsepsiyanın işlənməsi prosesi böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki firmanın 
rəhbərliyinə onun fəaliyyətinin əsasında olan amilləri hərtərəfli qiymətləndirməyə 
məcbur edir. 

---

16 
2. 
Konsepsiyanın dərk edilməsi biznesin geniş panoramasını əldə etməyə 
kömək edir ki, bu da həm firmanın rəhbərliyinə və həm də heyətinə baş verənlərə 
yaxından baxmaq imkanı yaradır. Bunsuz uzunmüddətli rəqabətqabiliyyətini və 
müvəffəqiyyətini təmin etmək ağılagəlməzdir. 
3. 
Konsepsiya firmadaxilində (biznesin məqsədlərini onun əməkdaşları ilə 
yaxşı başa düşməyə imkan verir) və həmdə ondan kənarda (informasiyanın 
səhmdarlara, tədarükçülərə və istehlakçılara çatdırılmasını təyin edir) 
kommunikasiyalar üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. 
Biznesin konsepsiyası müəyyən amillərilə şərtlənir: 
- 
tələbatların ödənməsi dairəsi ilə; 
- 
istehlakçıların məcmusu ilə; 
- 
buraxılmış məhsul ilə; 
- 
firmanın rəqabət üstünlükləri ilə. 
Biznes konsepsiyasının işləyib hazırlayarkən müəssisənin fəaliyyətinin əsas 
xəttini istehlakçıların arzularından başlamaq lazımdır. Müəssisənin əsasnaməsində 
və ya nizamnaməsində qeyd edilmiş təyinatlar siyahısı kifayət etmir. 
Müəssisənin fəaliyyət xətti, misal üçün bazarda boşluğun, tutulmamış yerin 
olmasına və ya tələbin dəyişilməsindən, rəqabət mübarizəsində, yaxud digər analoji 
amillərdə vəziyyətin dəyişilməsindən, perspektiv istehsal-texniki kəşfin istifadəsin-
dən irəli gələn məhsulun istehsalı ideyasına əsaslana bilər. 
Fəaliyyət xətti həmişə əsas suala cavab verməlidir: kimlərin və hansı tələbatların 
ödənilməsi naminə həmin müəssisə yaradılır, fəaliyyət göstərir? Bu sualın aydın-
laşdırılması və dəqiqləşdirilməsi müəssisənin işinin qurulmasına və təşkilinə əsas 
yaradır. Biznes konsepsiyanın işlənməsi onun məqsədlərini müəyyənləşdirməyi 
nəzərdə tutur. Məqsədlər - o müəssisənin öz fəaliyyətində cəhd etdiyi əsas nəticələr-
dir (bu barədə əvvəlki paraqrafda məlumat vermişik – R.M.). 
Müəyyən məqsədlər qoymaqla sahibkar müəssisənin və onun kollektivinin bütün 
fəaliyyətinin cəmləşdiriləcəyi əsas istiqamətlərini formalaşdırır. 

---

17 
Məqsədlər təşkiledici, motivləşdirici və nəzarətçi funksiyalarını yerinə yetir-
məklə müəssisənin idarəetmə sisteminin başlanğıc elementidir. Deməli, müəssisədə 
məqsəd yoxdursa, onun idarə edilməsi də yoxdur. 
Müəssisənin məqsədləri quraşdırmanın əsasını təyin edir, nəticələrə nail olmaq 
üçün kollektivi səfərbər edir. 
Məqsədləri müəyyənləşdirərkən adətən bir neçə suallar məydana çıxır: 
- 
hansıları seçmək və hansı ardıcıllıqla onları düzmək; 
- 
nə qədər onlar aktualdır və onlara nail olmaq imkanları necə qiymətləndirilir. 
Satış bazarında müəssiənin rolu, biznesin həcminin artırılması, onun mənfəəti, renta-
belliyi və digər xarakteristikaları ilə əlaqədar məqsədlər tipik sayılır. Məqsədlərin 
qoyuluşu müəssisənin fəaliyyət xəttində istifadə olunan əsas funksiyasının yerinə 
yetirilməsinə kömək edir. Bundan başqa, bilavasitə funksional nəticələrin əldə 
olunmasına yönəldilmiş yardımçı (köməkçi) məqsədlər də qoyula bilər. 
Biznesin konsepsiyalarını şərti olaraq üç növə ayırmaq olar: kritik, pozitiv, 
praqmatik. 
Burada konsepsiya dedikdə bu və ya digər obyektiv təzahürlərə davamlı, məntiqi 
və qarşılıqlı əlaqəli nəzəri baxışların, eləcə də həmin baxışlardan çıxan nəticələr və 
kateqoriyalar sistemi başa düşülür, hansıki onun köməyilə həmin təzahürlər elmi 
tədqiqatlarda, çıxışlarda və çap olunmuş əsərlərdə təsvir edilir. 
-