1. BÖLÜm biYOÇEŞİTLİLİK, ekosistem ve madde döNGÜSÜ temel kavramlar biyom

1.BÖLÜM

BİYOÇEŞİTLİLİK, EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

TEMEL KAVRAMLAR

BİYOM: Kendine özgü bir iklimi, bitki örtüsü ve hayvanlar topluluğu bulunan bölgelere biyom adı verilir.

BİYOSFER: Canlıların okyanusların dibinden atmosferde yükselebildikleri en yüksek seviyeye kadar olan bölüme biyosfer denir.

BİYO COĞRAFYA: Bitkiler, hayvanlar gibi canlıların yeryüzündeki dağılımı ile bunların arasındaki ilişkileri konu alan coğrafya bilim dalı.

EKOLOJİ:

EKOSİSTEM: Ekosistem, belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bütündür.

HABİTAT: Bir bitkinin veya hayvanın doğal olarak bulunduğu, yetişebildiği ve yaşayabildiği ortama habitat denilmektedir.

BİYOÇEŞİTLİLİK

Biyolojik çeşitlilik, Genetik çeşitlilik Tür çeşitliliği, Ekosistem çeşitliliği, olmak üzere üç hiyerarşik kategoriye ayrılır

Genetik çeşitlilik: Genetik Çeşitlilik bir tür içindeki çeşitliliği ifade eder. Bu çeşitlilik belli bir tür, popülasyon, varyete, alt-tür ya da ırk içindeki gen farklılığıyla ölçülür

Tür çeşitliliği: Tür Çeşitliliği belli bir bölgedeki, alandaki ya da tüm dünyadaki türlerin farklılığını ifade eder. Bir bölgedeki türlerin sayısı (o bölgenin tür zenginliği) bu konuda en sık kullanılan ölçüttür

Ekosistem çeşitliliği: Ekosistem çeşitliliği ise bir ekolojik birim olarak karşılıklı etkileşim içinde olan organizmalar topluluğu ile fiziksel çevrelerinin oluşturduğu bütünle ilgilidir.

• 
  
  BUNLARI BİLİYORMUSUNUZ
  
  • 
    Ülkemizdeki hayvan türü sayısının, tüm Avrupa Kıtası'nda yaşayan hayvanların 1,5 katı olduğunu,
    
  • 
    Endemik bitki tür sayısının Anadolu'da 3000 iken Avrupa'da 2500 civarında olduğunu,
    
  • 
    Son yüzyılda dünyada 30 bin bitki türünün yok olduğunu,
    
  • 
    Hayvan ve bitki türlerinden günde 3 canlı türünün neslinin tükendiğini,
    
  • 
    Dünya yüzeyinin % 6'sının çölleşmiş, % 29'unun da çölleşmekte olduğunu,
    
  • 
    Büyük bir kayın ağacının 72 kişinin günlük oksijen ihtiyacını karşıladığını biliyor muydunuz?
    
  
  

CANLILARIN YAŞADIĞI ÇEVRE: BİYOM

BİYOM	BİTKİ ÖRTÜSÜ	HAYVAN TÜRÜ
Tropikal ormanlar
Savan
Çöl
Yaprak döken ormanlar
Ilıman çayırlar
Çalılık
İğne yapraklı ormanlar
Tundra
Deniz biyomları
Tatlı su biyomları
Kutuplar
Dağ biyomu

CANLILARIN YERYÜZÜNDE DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

FİZİKİ FAKTÖRLER

1. 
   YERŞEKİLLERİ
   
2. 
   İKLİM
   
3. 
   TOPRAK
   

BİYOLOJİK FAKTÖRLER

1. 
   İnsan
   
2. 
   Diğer canlılar
   

PALEOCOĞRAFYA

1. 
   Kıtaların kayması
   
2. 
   İklim değişmeleri
   

FİZİKİ FAKTÖRLER

1.İKLİM

İklim elemanlarından sıcaklık, bitki türlerinin çeşitliliği ve bunların yayılış alanları üzerinde etkilidir. Çünkü her bitkinin gelişmesi ve büyümesi için belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bir çok bitki türü için sınırlayıcı en alt ve en üst sıcaklık - 40 °C ile + 40 °C arasındadır.

Bitkiler bu sıcaklık isteklerine göre Ekvator'dan kutuplara doğru geniş yapraklı, karışık yapraklı ve iğne yapraklı olmak üzere kuşaklar oluşturur.

Bitkiler için hayati önem taşıyan bir diğer iklim elemanı da yağıştır. Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu yağış, hava ve toprağın neminden elde eder. Bu nedenle kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde bitki örtüsü seyrek ve bitki çeşitliliği azdır. Bitki türlerinin yeryüzünde dağılışı hayvanların dağılışını da doğrudan etkiler. Genel olarak sıcak iklim bölgeleri soğuk iklim bölgelerine göre, bitki türlerinin zenginliğine ve bitki örtüsünün sıklığına bağlı olarak daha fazla hayvan türünü barındırır. Örneğin, Kanada'da 15 memeli hayvan türü varken bu sayı Orta Amerika'da 150'ye ulaşır.

NOT:Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını devam ettirebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak(adaptasyon) zorundadır.Dünyanın farklı yerlerinde adaptasyonun nasıl sağlandığına örnekler.

ÖRNEKLER:

Tropikal Yağmur Ormanları:

50 m'den yüksek, ışık istekleri fazla olan ağaçların yaprak ve dallarının bulunduğu katmandır.30-40 m yükseklikteki ağaçların ve sarmaşıkların oluşturduğu katmandır. Ormandaki canlıların çoğu, güneş ışığından yararlanabildikleri için bu katmanda yaşar.Daha az ışık alan, küçük ve genç ağaçların oluşturduğu katmandır. Birçok bitki türü için uygun ortam sağlar.Otlardan, ağaç kökleri ve dökülmüş yapraklardan oluşan katmandır. Yerde yaşayan canlılar ve böcekler için uygun ortam sağlar.

Çöller:

İklim koşullarına göre kurak ve yüksek sıcaklığa sahip alanlara sıcak çöl, aşırı düşük sıcaklıktaki alanlara da soğuk çöl denilmektedir. Sıcaklık, ışık ve yağış miktarının bitki ve hayvan yaşamındaki sınırlayıcı özelliği çöllerde belirgin biçimde görülür. Çöller, çetin iklim koşulları nedeniyle fauna ve flora bakımından fakir ortamlardır. Sıcak çöllerde suyun azlığı bitkiler ve hayvanlar için en önemli sorundur. Bu nedenle çöl bitkilerinin bir kısmı suyu bulduğu zaman onu en yüksek düzeyde kullanarak kısa sürede filizlenir, meyve verir ve tohum saçar. Tohumlar da su buluncaya kadar bekler. Çöllerde yaşayan birçok hayvan türünün kendine has davranışsal ve yapısal özellikleri vardır. Kutuplarda yaşayan hayvanlar, düşük sıcaklıklar ve I besin yetersizliği gibi şartlara I uyum sağlamak zorundadır.

2.YERŞEKİLLERİ

Yer şekilleri özellikleri iklim özelliklerini etkilediğinden canlı yaşamı üzerinde de çeşitliliklere neden olmuştur. Örneğin, dağların denize bakan yamaçlarında ılıman iklim koşulları yaşadığından, bitki ve hayvan türü zenginliği iç kesimlere göre daha fazladır.

Kara ve denizlerin dağılımı da canlıların yeryüzündeki dağılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan canlılar için yayılmaya engeldir. Diğer yandan doğal olan ya da doğal olmayan etkenler sonucunda meydana gelen bazı değişimler kara ve denizler arasında canlı türlerinin geçişine olanak sağlayabilir.
ÖRNEKLER:

Örneğin, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan Süveyş Kanalı açıldıktan sonra Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu arasında bitki ve hayvan türü geçişleri olmuştur.

3.TOPRAK

Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, bitki ve hayvanların yaşam alanları seçiminde etkili olur. Örneğin, kalkerli topraklar üzerinde kolaylıkla yaşayan bazı bitkiler kumlu topraklar üzerinde gelişme olanağı bulamaz. Salyangozlar, kireçli toprakların olduğu alanlarda yoğunluk gösterirken volkanik topraklarda sayıları azalır.

BİYOLOJİK FAKTÖRLER
1.İNSAN

İnsan, gerek sanayi gerekse tarımsal faaliyetlerle çevresini önemli ölçüde değişikliğe uğratır. Bu değişiklikler canlıların yaşam alanlarını olumsuz yönde etkiler. İçinde bulunduğumuz yüzyılda Dünya nüfusunun hızla artması, sanayi ve teknolojideki gelişmeler ekosistemdeki tür kayıplarını oldukça artırmıştır. Yapılan araş-> tırmalar tür kayıplarının geçmişe göre bin ila on bin kat fazla olduğunu göstermektedir. Ekosistemdeki canlılar birbirleriyle etkileşim içinde olduklarından tür kayıpları ekosistemdeki tüm canlıları doğrudan etkilemektedir. Nüfus artışına bağlı olarak şehirlerin alanının genişlemesi birçok canlı türünün yaşadığı çevreyi daraltmış ya da ortadan kaldırmıştır. Bu canlılardan çok azı şehir yaşamına adapte olabilmiştir.

2.DİĞER CANLILAR:

Canlılar yaşam alanlarında birbirlerini doğrudan etkileyen unsurlardır. Canlıların yaşaması, üremesi, yayılması birbirleri ile olan ilişkilerine bağlıdır. Örneğin; çiçekli bitkilerin üremesi için en başta arılara ve diğer böceklere ihtiyacı vardır. Aslan yaşam alanı kalabalık geyik ve zebra sürülerinin varlığı ile ilişkilidir. Herhangi bir yaşam alanında eğer bir canlı türü varsa mutlaka orada diğer canlı türlerinin de fertleri yer almaktadır. Bu bakımdan dünyada diğer canlılardan bağımsız yaşayan bir canlı türünden bahsedilemez.

PALEOCOĞRAFYA
1.KITALARIN KAYMASI

Kıtaların kayması, canlıların yeryüzünde dağılışlarını önemli ölçüde etkilemiştir. Kıtaların birbirine yaklaşması ya da uzaklaşmasıyla bitki ve hayvan türleri kıtalar arası geçiş yapma olanağı bulmuştur. Bu durum daha önce bir arada bulunmayan türlerin birbirleriyle karışarak etkileşmesine ve yeni canlı türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

2.İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ

İklim değişikliğine bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen değişimler, kıyılarda yaşayan bazı türlerin kitlesel olarak yok olmasına neden olmuştur.

Buzul Çağlarında buzulların kapladığı alanlar genişlediği için kara hayvanlarının yeryüzünde yayılış alanları daralmıştır.

Su seviyesindeki değişiklikler, okyanuslardaki habitatların ya tümüyle yok olmasına ya da azalmasına neden olmuştur.

Bu değişimlerden en çok etkilenen yerler canlı çeşitliliğinin bol olduğu mercan kayalıklarıdır.

Kıtaları birbirine bağlayan geçitlerin sular altında kalması ve zaman zaman kara hâline geçmesi hayvanların göçlerini etkilemiştir.

Örneğin, Bering Boğazı'nın kara hâline geçmesi Sibirya'dan Kuzey Amerika'ya olan göçleri meydana getirmiştir. Bu durum, her iki kıtadaki hayvan türlerinin birbirine benzemesinde etkili olmuştur.

BULMACA



Aşağıdaki haritada numaralarla gösterilen alanlara göre aşağıdaki tabloyu uygun şekilde doldurunuz.

	İklim tipi	Bitki örtüsü	Yaşayabilecek hayvanlar
1
2
3
4
5

Aşağıda verilmiş olan kavramları tanımları ile eşleştiriniz.


A.Hava küre

B.Su küre

C.Çevre bilimi

D.Hayvan bilimi

E.Bitki bilimi

G.Bir bölgeye özgü bitki

H.Canlılar küresi

I.Taş küre

1.Biyosfer

2.Ekoloji

3.Botanik

4.Zooloji

5.Hidrosfer

6.Litosfer

7.Atmosfer

8.Endemik

Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz.

1. 
   Bitkiler,hayvanlar ve en gelişmiş tür olan insanlardan oluşan canlılar topluluğuna …… denir.(BİYOSFER)
   
2. 
   Biyosfer; ……. , ……. ve …….. den oluşmaktadır.(ATMOSFER- LİTOSFER-HİDROSFER)
   
3. 
   ……..; bir bölgedeki genlerin, ekosistemlerin, ekolojik olayların oluşturduğu bir bütündür.(BİYO ÇEŞİTLİLİK)
   
4. 
   Kendine özgü iklimi, bitki örtüsü ve hayvan toplulukları bulunan bölgelere …… denir.(BİYOM)
   
5. 
   Aynı tür canlıların oluşturduğu topluluktaki bireylerin yaşama ortamlarına …… adı verilir.(HABİTAT)
   
6. 
   Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörleri ……. , ……. , ve ……. Olarak üçe ayırabiliriz.(FİZİKİ FAKTÖRLER- BİYOLOJİK FAK.- PALEOCOĞRAFYA)
   
7. 
   Bitkilerin hayati fonksiyonlarını sürdürebilmeleri için belirli …….. , ……. ,……. koşullarının olması gerekir.(NEM- YAĞIŞ- SICAKLIK)
   
8. 
   Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu ……. , ….. ve …… neminden elde eder.(YAĞIŞ- HAVA- TOPRAĞIN)
   
9. 
   İklim koşullarına göre kurak ve yüksek sıcaklığına sahip olanlara …….. aşırı düşük sıcaklıktaki olanlara ……. denir.(SICAKÇÖL- SOĞUKÇÖL)
   
10. 
    İnsanların çayır olanlarını aşırı otlatması , erozyon , heyelan , fabrikalardan çevreye bırakılan gazlar , yol yapım çalışmaları gibi …… faaliyetler canlı hayatını …….. olarak etkilemektedir.(BEŞERİ- OLUMSUZ)
    

Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplandırınız.

1. 
   Jeolojik devirler içinde yeni ortama uyum sağlayamayan canlıların yok olduğunu biliyoruz. Milyonlarca yıl önce yaşayan dinozor, mamut gibi hayvanlar da bu devirlerde yok olmuşlardır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedeni olabilir?
   

1. 
   Volkanik patlamalar
   
2. 
   İklim değişmeleri
   
3. 
   Depremler
   
4. 
   Yiyecek bulamamaları
   
5. 
   Aralarındaki mücadeleler
   

2. 
   Bitkiler, hayvanlar ve en gelişmiş tür olan insanlardan oluşan canlılar topluluğuna ne ad verilir?
   

1. 
   Atmosfer
   
2. 
   Litosfer
   
3. 
   Habitat
   
4. 
   Biyosfer
   
5. 
   Ekosfer
   

3. 
   Bir bölgedeki genlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bütüne Biyoçeşitlilik denir. Ekosistemi oluşturan unsurlar arasında bir denge vardır. Ancak bu denge çeşitli sebeplere bağlı olarak bozulmaktadır. Bu duruma göre aşağıdakilerden hangisi bu dengeyi bozan önemli sebeplerden birisidir?
   

1. 
   Turizm faaliyetlerinin artması
   
2. 
   Piknik alanlarının artması
   
3. 
   Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme
   
4. 
   İklimde meydana gelen değişmeler
   
5. 
   Doğa olaylarının artış göstermesi
   

4. 
   Kendine özgü iklimi, bitki örtüsü ve hayvan toplulukları bulunan bölgelere ne ad verilmektedir?
   

1. 
   Biyom
   
2. 
   Habitat
   
3. 
   Ekosistem
   
4. 
   Biyosfer
   
5. 
   Biyoçeşitlilik
   

5. 
   Bitkiler ekvator ve çevresinde geniş yapraklı ormanlar, orta kuşakta karma ormanlar, kutuplara yakın yerlerde ise iğne yapraklı ormanlar şeklinde sıralanır. Bitki örtüsünün bu şekilde dağılış göstermesinin sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
   

1. 
   Sıcaklığın azalması
   
2. 
   Nem ve yağışın azalması
   
3. 
   Yükseltinin azalması
   
4. 
   Yer şekillerinin farklılık göstermesi
   
5. 
   Rüzgarların farklı yönlerden esmeleri
   

6. 
   Türkiye’de bitki ve hayvan türünün komşularımıza göre daha fazla olmasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
   

1. 
   Sıcaklıkların fazla olması
   
2. 
   İklim çeşitliliğinin fazla olması
   
3. 
   Bitki örtüsünün
   
4. 
   Kuzey güney yönünde enlem sayısının fazla olması
   
5. 
   Yer şekillerinin çeşitli olması
   

7. 
   Aşağıdaki biyomların hangisinde bitki örtüsü bulunmaz?
   

1. 
   Dağ biyomu
   
2. 
   Çöl biyomu
   
3. 
   Kutup biyomu
   
4. 
   Tundra biyomu
   
5. 
   Savan biyomu
   

8. 
   –Yıllık yağış miktarı fazla ve yağış rejimi düzenlidir
   

-Sürekli yeşil kalan ağaçlardan oluşur

-Fil, orangutan, şempanze gibi hayvanlar yaşar

Yukarıda özellikleri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir?

1. 
   Savan
   
2. 
   Ilıman çayırlar
   
3. 
   İğne yapraklı ormanlar
   
4. 
   Tropikal yağmur ormanları
   
5. 
   Dağ biyomu
   

9. 
   Aşağıda verilen biyomların hangisinde yıllık yağış miktarı en az ve en fazladır?
   

1. 
   Çöl – Kutup
   
2. 
   Dağ-Savan
   
3. 
   Tropikal yağmur-çalılık
   
4. 
   Çöl-Tropikal yağmur
   
5. 
   Tundra-deniz
   

10. 
    Yağmur ormanlarının kendine has özellikleri buralarda farklı canlı türlerinin yaşamasına olanak sağlayan katmanlar oluşturmuştur. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi bu katmanlarla ilgili bir özellik değildir?
    

1. 
   A katmanında 50 metreden yüksek ışık istekleri fazla olan ağaçlar fazladır.
   
2. 
   B katmanında 30-40 m yükseklikte ağaçlar ve sarmaşıklar bulunur.
   
3. 
   C ile gösterilen katmanda daha az ışık alan, küçük ve genç ağaçlar bulunur.
   
4. 
   D ile gösterilen katmanda otlar, ağaç kökleri ve dökülmüş yapraklar bulunur.
   
5. 
   E ile gösterilen katmanda mikroorganizmalar bulunur.
   

11. 
    –
    

• 
  Saguaro bitkisi 15 m yüksekliğe kadar ulaşır
  
• 
  Kaktüs suyu gövdesinde depolar
  
• 
  Çölde yaşayan hayvanlar gündüz dinlenir, gece ortaya çıkarlar-
  
• 
  Kutup ayıları kışın buzdan kazdıkları yuvalarda yaşarlar.
  

Yukarıda bitki ve hayvanlarla ilgili bazı özellikler verilmiştir. Bu verilen özellikleri aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

1. 
   Canlıların ortam koşullarına uyması
   
2. 
   Çöllerin yaşam için uygun ortam olması
   
3. 
   Kutuplar aslında yaşanabilir yerlerdir.
   
4. 
   Bitki ve hayvanlar her türlü ortama ayak uydurabilirler.
   
5. 
   Sıcaklık koşulları canlıların yaşamını fazla etkilemez.
   

12. 
    Panama, Kiel ve Korint gibi su kanallarının açılmasıyla denizler arasında bitki ve hayvan türü geçişleri olmuştur. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanamaz?
    

1. 
   Toprak çeşidinin canlı türleri üzerindeki etkisiyle
   
2. 
   Kara ve deniz dağılışının bitki ve hayvan türü üzerindeki etkisiyle
   
3. 
   Küresel Isınmanın bitki ve hayvan türü üzerindeki etkisiyle
   
4. 
   Kıta kaymalarının bitki ve hayvan türü üzerindeki etkisiyle
   
5. 
   Yer şekillerinin oluşumuna insan müdahalesinin bitki ve hayvan türü üzerindeki etkisiyle
   

13. 
    Aşağıdakilerden hangisi bitki ve hayvanların yaşam alanları seçiminde etkili olan faktörlerden değildir?
    

1. 
   Toprağın fiziksel yapısı
   
2. 
   İnsanların müdahalesi
   
3. 
   Toprağın kimyasal özellikleri
   
4. 
   Sıcaklık
   
5. 
   Canlı organizmalar
   

14. 
    Aşağıdakilerden hangisi canlıların hayatı üzerinde olumlu etkiye sahiptir?
    

1. 
   Erozyon
   
2. 
   Yol yapım çalışmaları
   
3. 
   Baraj yapılan yerlerin ağaçlandırılması
   
4. 
   Çayır ve meraların aşırı otlatılması
   
5. 
   Fabrikalardan çevreye bırakılan gazlar
   

15. 
    
    

• 
  Işık
  
• 
  Sıcaklık
  
• 
  Rüzgar
  
• 
  Yağış
  

Yukarıda verilen etmenler, Ekosistem kavram haritası içerisinde hangi grubun elemanlarıdır?

1. 
   Kimyasal etmenler
   
2. 
   Fiziksel etmenler
   
3. 
   Organik etmenler
   
4. 
   İnorganik etmenler
   
5. 
   Canlı öğeler
   

16. 
    
    

Yukarıdaki Dünya haritasında yayılış alanı gösterilen biyom hangisidir?

1. 
   Ilıman karışık orman biyomu
   
2. 
   Tropikal yağmur ormanları biyomu
   
3. 
   Çöl biyomu
   
4. 
   Kurakçıl orman, çalılar ve makiler biyomu
   
5. 
   Savan biyomu
   

17. 
    Aşağıdaki Dünya haritasında yayılış alanı gösterilen biyomun oluşumundaki en önemli faktör nedir?
    

1. 
   Sıcaklık ve yağışın yüksek olması
   
2. 
   Maksimum yağışların yaz mevsiminde görülmesi
   
3. 
   Sıcaklıkların yıl boyunca yüksek olması
   
4. 
   Dünya’nın yıllık hareketinin etkisi
   
5. 
   Okyanusların etkisi
   

KOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ

EKOSİSTEM: Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bütündür.

EKOSFER: Atmosfer,litosfer,Hidrosfer ve Biyosferin oluşturduğu en büyük dünya ekosistemine denir.

SORU:Ekosferi oluşturan ekosistemler hangileridir?

1-KARA EKOSFERİ 2-DENİZ EKOSFERİ 3-TATLI SU EKOSFERİ




SU EKOSİSTEMLERİNİN DOĞAL EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİNE ETKİSİ

SU EKOSİSTEMLERİ


DENİZEL

1-

2-

KARASAL

1-

2-

3-


BİLGİ NOTU:

Mercanlar; dünya ekosisteminin en karmaşık, en zengin beslenme damarlarındandır. Tuzlu sularda yaşayan balıkların yaklaşık üçte biri, mercan artıklarıyla beslenir. Mercanlar bulundukları denizlerdeki diğer canlı türleri için birer barınma ve besin kaynağıdır. Bu nedenle mercanların oluşturduğu resifler, denizlerin canlı çeşidi ve miktarı bakımından en verimli bölgeleridir.

A)DENİZ BİYOMLARI:

RESİF: Mercanların oluşturduğu resifler, denizlerin canlı çeşidi ve miktarı bakımından en verimli bölgeleridir.

AEROSOL: Atmosferde asılı olarak bulunan yeryüzü tozları, meteor tozları, is parçacıkları.

Denizlerdeki tür topluluklarının dağılımında en önemli etken derinliktir. Neiritik alan diye adlandırılan, 200 m derinliğe kadar olan deniz ortamı, tür topluluklarının en zengin oldukları bölgeyi oluşturmaktadır. Neiritik alanların, akarsularla beslenmesi, güneş ışınını fazla almaları, oksijen ve birçok çözünmüş maddenin fazla olması nedeniyle, deniz canlılarının en çok yoğunlaştığı bölgelerdir. Neiritik alan deniz canlılarının % 90’ını barındırmaktadır. Daha derin sahalara ise güneş ışınları daha az ulaştığı ve besin maddeleri az olduğu için canlı türleri çok azalmaktadır. Bu bölgelerdeki canlılar, daha üst tabakalardan inen besinlerle beslenmektedir.

B)TATLI SU BİYOMLARI

Akarsular, göller, sulak alanlar ve bataklıklar tatlı su biyomlarını oluşturmaktadır. Akarsular, ekosistemlerin önemli bir parçasını oluşturur. Akarsuyun yeraltına sızan kısmı akiferleri, yüzeysel akışa geçen kısmı da deniz ve okyanusları besler. Akarsular birçok bitki ve hayvan türü için yaşam alanı oluşturur. Akarsuların akış hızı ve kimyasal özellikleri akarsuyun barındırdığı hayvan türü ve sayısı üzerinde etkili olan faktörlerin başında gelir. Bir akarsuda çağlayanlar varsa biyolojik üretim ve çeşitlilik az olur. Çünkü balıklar ve diğer canlıların çağlayanları aşmaları çok zor bir durumdur. Yatak eğiminin fazla olduğu yerlerde bol miktarda alüvyal malzeme taşınıyorsa akarsu bulanık bir görünüm arz eder. Suyun bulanık olması birçok canlı için olumsuz sonuçlar doğurur. Akarsu denize ulaşıyorsa ağız kesimlerinde tatlı su ve tuzlu su birbirine karışır. Buralar bitki ve hayvan türleri bakımından zengin alanlardır. Akarsu ağızları mikroorganizmalardan kuşlara kadar birçok canlının barındığı yerlerdir. Tüm deniz balık üretiminin % 90’ı kıyı sularından, özellikle de akarsu ağızlarından sağlanmaktadır.Göller karalar üzerindeki durgun su ekosistemlerini oluşturur.

SU DÖNGÜSÜ(hidrolojik döngü):

Dünyadaki sukaynaklarını okyanuslar,denizler,göller,barajlar ve yer altı suları oluşturur.Dünya’daki su hareket ederek ,insanlar,hayvanlar ve bitkiler tarafından kullanılır,fakat asla yok olmaz.Buna su döngüsü denir.

SU DÖNGÜSÜNÜN AŞAMALARI:

1- Yogunlasma (kondansasyon),

2- Yagis (precipitation),
3- Topraga gecis (Infiltration) ve yeralti sularinin olusumu,
4- Yuzeysel akinti (Runoff) ve yuzey sulari ile yeralti sularinin olusumu,
5- Buharlasma (Evapotranspiration)
BUHARLAŞMA: Suyun sıvı halden gaz veya buhar haline dönüşmesidir.Okyanuslar, göller ve nehirler buharlaşma yoluyla atmosferdeki nemin yaklaşık %90’ını sağlar.
TERLEME: Bitkilerin terlemesiyle oluşan buharlaşmadır. Atmosferdeki nemin yaklaşık %10’unu sağlar.
YOĞUŞMA: Havadaki su buharının sıvı hale geçmesidir.
YAĞIŞ: Suyun bulutlardan katı veya sıvı olarak yeryüzüne dönmesidir.
YÜZEY AKIŞI: Kar, buz erimeleri, yağışlar sonucu su ve bazı kaynak sularının eğim doğrultusunda akışıdır.
YER ALTI AKIŞI: Topraktan yer altına sızan suyun yeraltında oluşturduğu kanallar aracılığıyla akışa geçmesidir.

ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ

BESİN ZİNCİRİ

Ekosistemlerdeki biyolojik varlıklar, yaşamlarını sürdürebilmek ve çevreyle ilişki kurabilmek için enerji harcamak zorundadırlar. Canlılar, harcadıkları enerjiyi ya güneşten ya da bitkilerdeki besin maddelerinden alırlar. Elde edilen enerji bitki hücrelerinde kimyasal maddeler içinde depolanır. Bu kimyasal bağ enerjisinin bitki üzerinden beslenen otobur canlılardan başlamak üzere, kendinden öncekini yemek ve kendinden sonraki tarafından yenilmek suretiyle kademeli olarak aktarılmasıyla oluşan beslenme ilişkisine beslenme zinciri denir.

Beslenme zinciri boyunca aktarılan enerjinin büyük kısmı o canlının yaşam ihtiyaçları için kullanılırken geriye kalanı bir sonraki zincirin bir sonraki halkasına aktarılır. Besin zincirinde, zincirin halkalarını oluşturan canlılar yandaki şekilde olduğu gibi sıralanabilir. Besin zincirinde bitkiler, otoburlar, etoburlar şeklinde bir sıralanma vardır. Piramidin en tepesinde yırtıcılar yer alır. Yırtıcılar güç ve yetenek açısından otoburlar üzerinde egemen durumdadır. Onları avlayarak hayati faaliyetlerini sürdürmektedirler.

BESİN ZİNCİRİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR:

ÜRETİCİLER:

• 
  Ekosistemdeki bütün canlılar için besin kaynağıdırlar.
  
• 
  Fotosentez yoluyla inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürürler.
  
• 
  Örn; Bitkiler…
  

FOTOSENTEZ OLAYI

TÜKETİCİLER:

• 
  Bitkisel ve hayvansal maddelerle beslenerek yaşamlarını sürdüren canlılardır.
  
• 
  Beslenme biçimlerine göre; otçullar- etçiller- hem otçul hem etçiller (hepçiller) olmak üzere 3 gruba ayrılırlar.
  

BİRİNCİL TÜKETİCİLLER:

• 
  Yalnızca bitkiler ile beslenirler. Enerji kaynağı olarak bitkilerin yapısında biriken organik maddeleri kullanırlar.
  
• 
  Örn; tavşan-geyik-kuzu-at…vb
  

İKİNCİL TÜKETİCİLLER:

• 
  Yaşamlarını et yiyen hayvanları yiyerek sürdüren canlılardır.
  
• 
  Örn;Aslan-yılan-yırtıcı kuşlar…vb
  

ÜÇÜNCÜL TÜKETİCİLLER:

• 
  Hem bitkisel hem de hayvansal besin maddelerini yiyerek yaşamlarını sürdüren canlılardır.
  
• 
  Örn; İnsan-domuz-ayı…vb
  

AYRIŞTIRICILAR(ÇÜRÜKÇÜLLER):

• 
  Bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayarak, hem kendi besinlerini sağlarlar hem de çeşitli kimyasal maddeleri ayrıştırarak yeniden canlılar tarafından kullanılabilir hale getirirler.
  
• 
  Örn; Bakteriler, mantarlar…vb
  

ENERJİ AKIŞI

• 
  Canlılar tüm yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar.
  

• 
  Ekosistemde güneşten gelerek üreticiler, otçul tüketiciler, etçil tüketiciler ve ayrıştırmacılara doğru giden, her canlıda değişime uğrayan ve tek yönlü olan bir enerji akışı mevcuttur.
  

• 
  Canlılar tarafından kullanılan enerjinin bir kısmı çevreye ısı olarak verilir.
  

• 
  Güneş’ten alınan enerjinin yaklaşık %10’u bitkilerin dokularında depolanır.
  

• 
  Eğer bir hayvan bitkiyi yerse elde ettiği enerjinin sadece %10’luk kısmını yeni dokuların yapımında, hayatsal faaliyetlerin devamında, vücut ısısının korunmasında ve hareket için kullanılır.
  

• 
  Bir kısmı da dışkı ve üre atımı olarak kaybedilir.
  

MADDE DÖNGÜLERİ

Canlı yaşamının devamı için su, oksijen, karbon, azot ve fosfor gibi temel maddeler gereklidir. Canlılar bu maddeleri çevrelerinden alırlar. Bir süre kullandıktan sonra çeşitli biçimlerde çevrelerine iade ederler. Devamlı yenilendiği için bu alış verişe madde döngüleri adı verilir. Ekosistemlerde madde varlığı sınırlıdır ve yerine konmadığı takdirde tükenmeye mahkûmdur. Madde döngüsünün enerji akışından farkı ekosistemin içinde sürekli devir yapmasıdır.

1.KARBON DÖNGÜSÜ:

Canlıların temel yapısını oluşturan karbon; atmosferde karbondioksit, suda karbondioksit ve bikarbonat hâlinde bulunur. Karalarda ise karbon, kömür, doğal gaz, petrol, kireç taşı içerisinde yer alır. Karbonun büyük bir kısmı karbondioksit şeklinde bulunur. Denizler ile atmosfer arasındaki karbon alış verişi çok yavaştır. Karalardan erozyon yolu ile taşınan organik ve inorganik maddeler vasıtasıyla denizlere karbon gelir. Bu karbonlar deniz diplerinde karbonat ve bikarbonat olarak birikerek binlerce yıl döngüye katılmaz. Bu nedenle okyanuslar karbonun hem deposu hem de kaybolduğu yerlerdir. Denizler atmosfere oranla 50 kat fazla karbon içerir. Karbon döngüsü diğer madde döngülerinde olduğu gibi karbonun tüketimi ve tüketilen karbonun tekrar doğaya dönmesi şeklinde olur.

Karbon Dioksit Tüketimi:

• 
  Kara ve deniz bitkileri tarafından bitkilerde kullanılır.
  
• 
  Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda kullanılır.
  
• 
  Deniz hayvanları ve bitkilerin ölümü ile dibe çökerek karbonatlı kayaçlar hâlinde depolanır.
  
• 
  Ölen canlıların bünyesindeki karbon, zamanla basıncın etkisiyle petrol ve kömür gibi petrol yakıtlara dönüşür.
  

Karbon Dioksitin Açığa Çıkması:

• 
  Canlıların solunumları ile doğaya döner.
  
• 
  Ölen canlıların çürümesi ve orman yangıları ile doğaya döner.
  
• 
  Karbonatlı kayaçların fiziksel ve kimyasal ayrışması sonucunda atmosfere karışır.
  
• 
  Suyun hava ile temas yaptığı yüzeyde karbon alış verişi gerçekleşir.
  

2.OKSİJEN DÖNGÜSÜ:

Oksijen; solunumda, vücuttaki besin maddelerinin yakılmasında, kömür, gaz ve petrol gibi maddelerin yanmasında tüketilir. Atmosfer % 21 oranında oksijen içerir. Sularda da oksijen çözünmüş hâlde bulunur. Atmosferdeki oksijen, atomik oksijen(O), moleküler oksijen(0₂) ve ozon(0₃) olmak üzere üç şekilde bulunur.

Moleküler oksijen solunum için gereklidir. Ozon biyosferi ultraviyole ışınların zararından korur. Atmosfere oksijen sağlayan en önemli kaynaklardan biri bitkilerin fotosentez süreci sırasında ortaya çıkardığı oksijendir. Diğer bir oksijen kaynağı da havada bulunan su buharının fotolizi (suyun oksijen ve hidrojene ayrışması) ile açığa çıkan oksijendir.

3-AZOT DÖNGÜSÜ:

Canlılar için önemli bir madde olan azotun esas kaynağı atmosferdir. Atmosfer % 78 oranında azot içerir. Fakat azot organizmalar tarafından doğrudan kullanılamaz. Azotun bitkiler tarafından kullanılabilmesi için bazı süreçlerden geçerek nitrit ve nitratlara dönüştürülmesi gerekir.

Doğadaki azot döngüsü şu şekilde olur;

Atmosferde yıldırım ve volkanik faaliyetler sonrasında ortaya çıkan elektrik deşarjları sonucunda azot, oksijenle birleşerek nitrik asite dönüşür. Nitrik asit yağışlarla beraber toprağa girerek bakteriler tarafından nitrat tuzlarına dönüştürülür. Bu bakteriler ölmüş canlıların yapılarındaki organik maddeleri de nitrat tuzlarına dönüştürür. Toprakta ve bazı bitkilerin köklerinde bulunan azot bağlayıcı bakteriler sayesinde bitkiler nitrat tuzlarını alır ve yapılarına katar. Nitrit ve nitratlar besin zinciri ile bitkilerden otsullara, otçullardan etçillere geçer.Ölen bitki ve hayvanlar, ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak bünyelerindeki nitrit ve nitrat tuzları toprağa karışır. Toprakta yaşayan bazı bakteriler ise nitrit ve nitrat tuzlarını tekrar azota çevirerek atmosfere verirler.

BULMACA



(Besin Zincirindeki halkaları tamamlayınız)

Aşağıdaki tabloda besin zincirindeki halkaları tamamlayınız


Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz.

1. 
   İklim değişikliklerine bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen değişmeler, kıyılarda yaşayan bazı türlerin ……. olarak yok olmasına neden olmuştur.(KİTLESEL)
   
2. 
   Karasal su ekosistemlerini ……. , ….. ve …… ekosistemleri oluşturur.(GÖL- NEHİR- BATAKLIK)
   
3. 
   Kaynaşan mercan iskeletlerinin zamanla deniz yüzeyine kadar yükselerek meydana getirdikleri uzun mercan kayalarına …….denir.(RESİF)
   
4. 
   Havada asılı durumda olan küçük tuz kristallerine ……. denir.(AEROSOL)
   
5. 
   Bir akarsuda eğilim kesintileri ve çağlayanlar varsa …… ve …… az olur.(BİYOLOJİK ÜRETİM- ÇEŞİTLİLİK)
   
6. 
   Yurdumuzda ……. , …….., ………, ………., …….., ……… gibi akarsuların denize döküldüğü yerlerde oluşan delta ovaları canlı türleri bakımından zengindir.(GEDİZ- KIZILIRMAK-BÜYÜKMENDERES- KÜÇÜKMENDERES- GÖKSU- YEŞİLIRMAK)
   
7. 
   ………, havadaki su buharının sıvı hale geçmesidir.
   
8. 
   Dünya’daki bütün canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için ……. ihtiyaçları vardır.(ENERJİYE)
   
9. 
   ………., atmosferdeki karbondioksit seviyesinin belirlenmesinde önemli rol oynar.(OKYANUSLAR)
   
10. 
    Oksijen atmosferde , ……….. , ………. Ve …….. olarak üç şekilde bulunur.(ATOMİK OKSİJEN- MOLEKÜLER OKSİJEN OZON)
    
11. 
    Bitkilerin azotu kullanabilmesi için …….. ve………. Dönüşmesi gerekir.(NİTRİT- NİTRATLARA)
    

Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplandırınız.

1. 
   Mercanların oluşturduğu resifler denizlerin canlı çeşidi ve miktarı bakımından çok zengin bölgelerdir. Bu durunum nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
   

1. 
   İklim çeşitliliğinin fazla olması
   
2. 
   Mercanlar bulundukları denizlerdeki diğer canlı türleri için birer barınma ve besin kaynağıdır.
   
3. 
   Sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaşma alanı olması
   
4. 
   Balık çeşidinin fazla olması
   
5. 
   Deniz suyu sıcaklığının fazla olması
   

2. 
   Ülkemizde Gediz, Kızılırmak ve Yeşilırmak gibi akarsuların denize döküldüğü yerlerde oluşan delta ovaları canlı türleri bakımından zengindir. Buralarda canlı türlerinin zengin olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
   

1. 
   Akarsuların taşıdığı elementlerin ve besin maddelerinin zengin olması
   
2. 
   Toprakların verimli olması
   
3. 
   Eğimin az olması
   
4. 
   Zengin ot türlerinin varlığı
   
5. 
   Suda bulunan mercanların varlığı
   

3. 
   Akarsu ekosistemleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
   

1. 
   Akarsuların uzunlukları arttıkça barındırdığı canlı sayısı artar
   
2. 
   Akarsuların yukarı çığırlarında canlı türleri daha azdır
   
3. 
   Akarsu ağızları birçok canlının yaşadığı yerlerdir
   
4. 
   Akarsuyun bulanık olması birçok canlı için olumsuz yaşam alanı demektir
   
5. 
   Akarsuların barındırdığı hayvan türü ve sayısı üzerinde akarsuyun fiziksel ve kimyasal özellikleri etkilidir.
   

4. 
   Bitkiler, algler ve bazı bakteriler fotosentez yoluyla inorganik maddeleri organik maddelere dönüştüren canlılardır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi fotosentez süreci içerisinde rol almaz?
   

1. 
   Karbondioksit
   
2. 
   Azot
   
3. 
   Su
   
4. 
   Glikoz
   
5. 
   Oksijen
   

5. 
   Hayatlarını devam ettirebilmek için bitkilerle beslenen otçullara birincil tüketiciler denir. Bu duruma göre aşağıdakilerden hangisi bu grupta yer almaz?
   

1. 
   Sığır
   
2. 
   Kurt
   
3. 
   Koyun
   
4. 
   Geyik
   
5. 
   Tavşan
   

6. 
   Ölü hayvan ve bitkileri ayrıştırarak minerallere ve humusa dönüştüren canlılardır. Eğer bu canlılar olmasa idi ekosistemde olmazdı. Yukarıda özellikleri anlatılan bu canlı grubu aşağıdakilerden hangisidir?
   

1. 
   Ayrıştırıcılar
   
2. 
   Üreticiler
   
3. 
   Tüketiciler
   
4. 
   Etçiller
   
5. 
   Otçullar
   

7. 
   
   

• 
  Aslan
  
• 
  Kaplan
  
• 
  Yırtıcı Kuşlar
  

Yukarıda isimleri verilen hayvanlar besin zinciri içerisinde hangi unsura aittir?

1. 
   Üreticiler
   
2. 
   Birincil Tüketiciler
   
3. 
   İkincil Tüketiciler
   
4. 
   Üçüncül Tüketiciler
   
5. 
   Ayrıştırıcılar
   

8. 
   
   

Yukarıdaki resimde ekosistemdeki besin zinciri ve enerji akışı gösterilmiştir. Buna göre enerji akışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

1. 
   Güneş ekosistemlerin tek enerji kaynağıdır
   
2. 
   Yeryüzüne gelen enerjinin büyük bir kısmı üreticiler tarafından tutulmaktadır.
   
3. 
   Otçullar, bitkilerden aldıkları enerjiyle yaşamlarını devam ettirirler.
   
4. 
   Etçiller otçullardan enerji almazlar
   
5. 
   Ekosistemleri çoğunda enerjinin büyük bir kısmı ayrıştırıcılar tarafından kullanılır.
   

9. 
   
   

• 
  Demir
  
• 
  Azot
  
• 
  Oksijen
  
• 
  Hidrojen
  

Yukarıda verilenlerden hangileri hayatın devam etmesi için gerekli olan temel maddelerden değildir?

1. 
   Demir-Azot
   
2. 
   Azot-Oksijen
   
3. 
   Demir-Hidrojen
   
4. 
   Oksijen-Hidrojen
   
5. 
   Azot-Hidrojen
   

10. 
    Canlıların temel yapısını oluşturan Karbon doğada çeşitli şekillerde bulunur.Aşağıdakilerden hangisinde karbonun doğadaki bulunduğu durum yanlış gösterilmiştir?
    

1. 
   Atmosfer –Karbondioksit
   
2. 
   Karalar-Kömür
   
3. 
   Havada-Doğalgaz
   
4. 
   Suda-Bikarbonat
   
5. 
   Karada-Kireçtaşı
   

11. 
    Aşağıdakilerden hangisi dünyadaki su kaynaklarından değildir?
    

1. 
   Okyanuslar
   
2. 
   Denizler
   
3. 
   Göller
   
4. 
   Evlerdeki musluk suları
   
5. 
   Buzullar
   

12. 
    Su molekülü güneş enerjisi ve yerçekiminin etkisiyle litosfer, hidrosfer ve atmosfer arasında sürekli hareket eder. Bunun sonucunda su döngüsü denilen büyük bir sistem oluşur. Su döngüsü belirli olaylarla gerçekleşir. Aşağıdakilerden hangisi bu olaylardan değildir?
    

1. 
   Buharlaşma
   
2. 
   Terleme
   
3. 
   Yoğuşma
   
4. 
   Yağış
   
5. 
   Rüzgarlar
   

13. 
    Su döngüsünün topraklar, bitkiler, insanlar, hayvanlar ve biyoçeşitlilik için birçok yararı vardır ve suya ihtiyaç duyulur. Aşağıdaki olaylardan hangisinde suya ihtiyaç yoktur ?
    

1. 
   Kayaçların fiziksel ve kimyasal ayrışmasında
   
2. 
   Canlıların sıvı ihtiyacının karşılanmasında
   
3. 
   Toprağın veriminin artırılmasında
   
4. 
   İklim olaylarının meydana gelmesinde
   

14. 
    Aşağıdaki canlılardan hangisi güneşten gelen enerjiyi doğrudan kullanır?
    

1. 
   Bitkiler
   
2. 
   Otçullar
   
3. 
   Etçiller
   
4. 
   Ayrıştırıcılar
   
5. 
   Otçul-etçiller