1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

Dördüncü Madde

 

Cismin ve canın iniş ve çıkış keyfiyetini, bedenin konaklarını kat ederek

dönüşünü; insanî ruhu, bedenin değişimini ve geçici ruhun bekasını

bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki: Eğer bir kimse murat

eylese ki, kendisine vad olunan dönüş yerini araştıra ve dönüşünün

menzillerini kat edip aslına gide. O, hemen bunu bilsin ki, ihtiyarlıktan

önce kırarmıştı. Ondan önce civan olmuş idi. Civanlıktan önce çocuk olmuş

idi. Çocukluktan önce ana rahminde cenin olmuş idi. Ondan önce et parçası

olmuş idi. Ondan önce kan pıhtısı olmuş idi. Ondan önce rahimde, kadının ve

erkeğin dölünden birleşmiş nutfe olmuş idi. Ondan önce, babanın sulbünde ve

ananın göğsünde meni olmuş idi. Ondan önce damarlar içinde kan olmuş idi.

Ondan önce babanın ve ananın gıdası olmuş idi. Ondan önce hayvanî olmuş

idi. Ondan önce bitkisel olmuş idi. Ondan önce unsurların cüzleriyle

karışmış toprak idi. Topraktan önce mutlak cisimdi. Ondan öne küllî

tabiattı. Ondan önce mücerret cevherdi. Şu halde o kimse ki, hal ile bu

makama yetmiştir. O, cisimlerin ve ruhların yollarını tamamıyle kat edip

gitmiştir. karanlık ve nur perdelerini toptan kaldırmıştır. Kendi nefsini

anlayıp bilmiştir. Mevlasını tanımış ve bilmiştir. Başlangıç ve sonunu

bilip, kanden gelip gittiğini anlayıp, ârif ve Hak'ka ulaşıcı olmuştur. Bu

ruhanî miracla he müşkülü çözüp, her muradı hâsıl olmuştur.

Bu değişimlerden ortaya çıkan budur ki, gerçi insanî ruh, işleriyle bedene

yoldaştır. Lâkin zatıyle başkadır ve ondan ayrıdır. Zira ki ruh, mücerret

bir cevherdir ki, bir hal üzere bakidir. Beden ise her anda değişici ve

fânidir. Ruh o yönden bedenden gayridir ki, o, bedenin menzillerinin

hepsini seyir edip, birbirinden fark etmiş ve ayırmıştır. Başlangıç ve sonu

tefekkürle geçip, tezekkürle nihayetine gitmiştir. Tahkik ve yakîn ile

gereği gibi durumların hakikatine yetmiştir.

O halde bir kimse ki, ölçüp biçebilmiştir; o kimse o nesnein aynısı

olmayıp, gayri olmuştur. Ruhun, cisimden başka olduğuna hikmet kitaplarında

deliller çoktur. Burada uzatmaya hacet yoktur. Lâkin burada münasip delil

budur ki: Ruh, ancak o ruhtur ki, bu beden beş yaşında idi ama beden o

değildir. Zira beden bunca şekillere girip, nice sıfatlar bulmuştur.

Uzunlukta, genişlikte ve derinlikte hareketle büyük olmuştur. Ya önce civan

idi, şimdi ihtiyar olmuştur. Veya güçlü idi, zayıf olmuştur. Latif idi,

kesif olmuştur. Şu halde gerçekte ihtiyar olan beden, genç olan bedenin

gayrisidir. Civan olan beden dahi, çocuk olan bedenin gayrisidir. Gerçi

bedene bunca değişim ve farklılık gelip, lakin insan ruhu yine önceki

durumda kalır. Tabii ölüm vaktinde, ayrıldığı bedenden ki, onu kabirde ve

mahşerde bulur. Onunla ya cehennemde elem çeker ve cennette nimetlenmiş

olup kalır.

 

Beşinci Madde

 

Bedenlerin değişiminin keyfiyetini ve geçici ruhun bekasını bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki: İnsan ruhu değişici

olmayıp, bedeni değişici olduğunun sebebi budur ki: Ruh ulvî âlemden

gelmiştir. Ulvi âlemde oluşum ve bozuşum olmadığından, onun cüzü bulunan

ruh dahi bir karar üzere kalmıştır. Bu bedenin parçaları, bu süflî âlemden

alınmıştır. Halbuki süflî âlem oluşum ve bozuşuma mahâl kılınmıştır. Çünkü

beden dört unsurdan yaratılmıştır. Şu halde insanın bu bileşimi, bu oluşum

ve bozuşum âleminin bir cüzü bulunmuştur. Parçalar ise daima bütüne dönücü

olup, bütün dahi cüzüne eğilimli ve feyiz verici bilinmiştir.

Cüzün külle dönüşünün delili budur ki: İnsan ihtiyar olup, cân âlemine

döner. "Biz Allah'ın kuluyuz ve yine ona döneceğiz," (2/156) âyet-i

kerimesi, hükmünü bulur.

Bütünün parçaya meyl ve feyzinin delili budur ki: Daima İlâhî fazlın feyzi,

külli akıl vasıtasıyle mülk âlemine incidir. Nitekim: "Hamd âlemlerin

Rabbine mahsustur," (1/1), âyet-i kerimesi, buna şahit ve âdildir. Şu halde

bütün, parçaya meyledici ve feyz verici olduğu gibi; parça dahi bütüne

dönücü ve meyledicidir. Parçanın bütüne dönüşünün bir delili dahi budur ki:

İnsan acıkıcı ve susayıcı olur. Zira ki bedenin parçalarının, bütün

tarafına dönüşü her â olur. Şu halde ondan bedene za'f ve noksan gelir.

Yeme ve içmeye koyulmakla, beden için eksilen yerine gelici olur. Yani

unsurlar tarafına giden bedensel parçaların yerine, gıdadan bedene gelip

yine beden ondan kuvvet bulur. Çünkü bedenin gıdası, yine kendi aslı

bulunan unsurlardan hâsıl olan bitki ve hayvandır. Şu halde hakikatte

bedenlerimizin beş senelik parçaları tümden ayrışıp, dembedem tedric ile

bedenlerimizden dışarı çıkıp, bütüne gitmiştir. Mesela ellibeş yaşımızda

iken bedenlerimizde olan parçalar, elli yaşımızda olanın gayrisidir ki,

ayrışanların bedeli gıdadan gelip, yine yavaş yavaş bedenimize parçalar

olup, bütüne giden parçaların yerine dolup, bedenin şekillerinde teşekkül

etmiştir. Lakin bu durumlara vâkıf olmayanlar, bedeni, ruh gibi bi durum

üzere sâbit kalır zannetmişlerdir. Bunun misali böyledir ki: Bir kimse bir

sahrada ir çadır kurup, onun kazıkları ve ipleri hep siyah olsa ve o

haftada bir defa varıp, bir siyah kazık çıkarıp, yerine bir beyaz kazık

çaksa; bir siyah ipini çözüp, yerlerine başka beyaz kazıklar ve ipler çakıp

ve bağlasa; o zaman bu değişikliğin farkına varmayanlara o çadır, yine

geçen senede kurulduğu hal üzeredir ve bütün parçalarıyla sâbit görünmüştür.

Halbuki onun bütün kazıkları ve ipleri yenilenip, değiştirilmiştir. Zira ki

bu beyaz kazıklar ve ipler, o siyah kazıkların ve ipleri gayrisi

bulunmuştur. Aynen bunun gibi insan bedeni dahi her an açık ve gizli

ayrışıp, ayrışanların yerine gıdadan toplandığından, her beş senede bir

kere tamamen değişip, farklılık bulur, bilinmiştir. Şu halde parçanın bütüne,

bütünün parçaya meyli bu deliller ile ispat olunmuştur. Hakikatini en iyi

bilen Allah'dır.