1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

İKİNCİ BÖLÜM

 

Atar damarların bittiği yerleri ve faydalarını ayrıntılı olarak beş madde

ile açıklar.

 

Birinci Madde

 

Yürekten biten atar damarları bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bedende olan

atar damarlar ki, onlara, şiryan derler. Bunlar hareket eden can

damarlarıdır. Bunların birden maade hepsi hareketli bulunmuştur.

İçindekileri korumak için bütün damarlardan daha sert yaratılmıştır. Zira

ki bunlar, ruh cevherinin kastedilen kuvvetli hareketinin artmasına

yararlar. Bunların bitiş yeri, yüreğin iki boşluğundan sol boşluğu

kılınmıştır. Zira ki sağ boşluğu karaciğere yakın olduğundan gıdayı çekmek

ve sindirmekle meşgul bilinmiştir.

Kalça damarları ki, hepsinden önce ve küçük olmuştur. Yüreğin sol

boşluğundan bitip, akciğerde bölünme ve teneffüs yeri olan derinliğe

gelmiştir. Bu atardamarlar, akciğerin gıdası olan kanı yürekten ona

ulaştırmışlardır. Zira ki akciğer gıdasını yürekten almıştır. Bu damarların

bitiş yeri, yüreğin boyun cüzlerinden kan damarlarına geçecek yerden

olmuştur. Bu damar, ötekilerin hilafınca bir tabakadan vücuda gelmiştir. Ta

ki açılma ve kapanma için daha yumuşak ve daha selis olsun. Akciğer

cevherine, mülayim bunlara mensup olan latif kan, yürekten akciğer içine

saçıldıkta; ondan o saçılma kolaylık bulsun. Açıklanacak kan damarı içinden

akacak kanın ziyade pişmesine muhtaç olduğu gibi bunda ihtiyaç olmaya.

Özellikle bunun yeri yüreğe yakın olmuştur: Buna sıcaklıkla pişiren ısıtma

kuvveti, kolaylıkla ulaşmıştır. Bu kan damarının iki perdesi vardır ki,

çıkış yeri dışından içine nüfuz etmiştir. unun sağlamlığa ihtiyacı

olmadığından iki perde ile yetinilmiştir. Ta ki duman buharının ve sıcak

olarak pişirilmiş kanın akciğer semtine gönderilmesi kolay olsun. ama

açıklanacak boş kan damarı gerçi akciğerin komşusudur, lakin omurga

yakınında, akciğere arka tarafından gelmiştir. Önünden kollara ayrıldıkta;

cüz ve şubeleri akciğer içine nüfuz bulmuştur. Bunlar dahi Bâri Taala

hazretlerinin kudretine delalet edip, inayetinin kemaline şehadet

kılmıştır. Sübhanallah!

 

İkinci Madde

 

Yürekten biten büyük atardamarın vücudunu, şubeleriyle el ve avuca çıkışını

bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: büyük atardamar

yüreğin sol boşluğundan bitip, iki şube olmuştur. Büyük şubesi, yüreğin

etrafını tavaf ve devredip, yüreğin cüzleriyle karışmıştır. Küçük şubesi

dahi yüreğin arkasından geçip, azı, sağ boşluğa yayılmıştır. Bu iki şubenin

çokları, yine iki kısım olmuştur ki, küçük kısmı yukarıya çıkıp, büyük

kısmı aşağıya inmiştir. İnen kısmın miktarı, çıkan kısımdan daha büyük

olduğunda bu hikmet bu olmuştur ki, inen kısım, yürekten aşağıda konulan

büyük ve küçük uzuvları sıcaklığıyle yetiştirip, can ve güç vermek

olmuştur. Yüreğin üstünde bulunan önemli uzuvlar, küçük ve az olduğundan,

onları besleyen yukarı çıkan kısım, küçük kılınmıştır. Bu büyük

atardamarın çıkış yeri üzerinde üç sağla kapak vardır ki, yüreğin içinden

onunla beraber dışarı yay çıkıp, ona sağlamlık veregelmiştir. Bu iki kısmın,

yukarı çıkan kısmı, yüreğin üstünde yine iki kısım olmuştur. Bunun büyük

kısmı gerdana çıkıp, ondan sağ tarafa kıvrımlı dönüp, onda olan yumuşak ete

eriştikte; bu dahi üç kısım olmuştur. Bunun iki kısmı, iki sübab olup,

açıklanacak şahdamarlarla boyunun sağ ve solundan başa çıkıp, bölünmede

onlara eşlik etmiştir. Üçüncü kısmı, böğüre ve iki evvelki kaburgalara, üst

boyun omurlarının altısına ve boynun halka kemiğine dağılıp, omuz üzerine

varmıştır. Ondan iki el uzuvlarına inip, onlarda dağılmıştır ve son

bulmuştur. Yukarı çıkan kısmın, küçük kısmı sol omuza çıkıp, hemen büyük

kısmın üçüncü kısmı gibi dağılmıştır. Şu halde atardamarlar vasıtasıyle

beden uzuvları hayat ve can bulmuştur. Yaratıcı ve bâri olan Allah ne

büyüktür ki, bedenlerin bileşimini, tertip ve nizamını türlü uzuvlarla

kılmıştır. Her uzva, can damarlarından hayat, kan damarlarından gıda

bahşetmiştir.

 

Üçüncü Madde

 

Baş uzuvlarına çıkan atar damarları bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bedende olan

atar damarlar ki, onlara, şiryan derler. Bular hareket eden can

damarlarıdır. Bunların birden maade hepsi hareketli bulunmuştur.

içindekileri korumak için bütün damarlardan daha sert yaratılmıştır. Zira ki

bunlar, ruh cevherinin kastedilen kuvvetli hareketinin artmasına yararlar.

Bunların bitiş yeri, yüreğin iki boşluğundan sol boşluğu kılınmıştır. Zira

ki sağ boşluğu karaciğere yakın olduğundan gıdayı çekmek ve sindirmekle

meşgul bilinmiştir.

Kalça damarları ki, hepsinden önce ve küçük olmuştur. Yüreğin sol

boşluğundan bitip, akciğerde bölünme ve teneffüs yeri olan derinliğe

gelmiştir. Bu atardamarlar, akciğerin gıdası olan kanı yürekten ona

ulaştırmışlardır. Zira ki akciğer gıdasını yürekten almıştır. Bu damarların

bitiş yeri, yüreğin boyun cüzlerinden kan damarlarına geçecek yerden

olmuştur. Bu damar, ötekilerin hilafınca bir tabakadan vücuda gelmiştir. Ta

ki açılma ve kapanma için daha yumuşak ve daha selis olsun. Akciğer

cevherine, mülayim bunlara mensup olan latif kan, yürekten akciğer içine

saçıldıkta; ondan o saçılma kolaylık bulsun. Açıklanacak kan damarı içinden

akacak kanın ziyade pişmesine muhtaç olduğu gibi bunda ihtiyaç olmaya.

Özellikle bunun yeri, yüreğe yakın olmuştur: Buna sıcaklıkla pişiren ısıtma

kuvveti, kolaylıkla ulaşmıştır. Bu kan damarının iki perdesi vardır ki,

çıkış yeri dışından içine nüfuz etmiştir. Bunun sağlamlığa ihtiyacı

olmadığından iki perde ile yetinilmiştir. Ta ki duman buharının ve sıcak

olarak pişirilmiş kanın akciğer semtine gönderilmesi kolay olsun. Ama

açıklanacak boş kan damarı gerçi akciğerin komşusudur, lakin omurga

yakınında, akciğere arka tarafından gelmiştir Önünden kollara ayrıldıkta;

cüz ve şubeleri akciğer içine nüfuz bulmuştur. Bunlar dahi Bâri Taala

hazretlerinin kudretine delalet edip, niyetinin kemaline şehadet kılmıştır.

Sübhanallah!