1-cho’G’lanma lampaning quvvatini va qarshiligini aniqlash ishdan maqsad

Ishni bajarish tartibi

1. 
   5-rasmda tasvirlangan elektr zanjiri yig’iladi. O’lchash va hisoblash natijalarini yozish uchun quyidagi jadval chiziladi.
   

2. L₁ lampochka zanjirga K₁ kalit yordamida ulanib K₂- ochiq, K₃-1- holatda bo’ladilar, kuchlanishning 60, 80, 100 va 120 V qiymatlari uchun tok kuchi aniqlanadi.
3. (3) formula yordamida tok kuchi va kuchlanishning har bir qiymati uchun qarshilik hisoblanadi.
4. (8) formula bo’yicha lampochkaning quvvati aniqlanadi.
5. Ommetr yordamida sovuq holdagi xona haroratidagi lampochkaning qarshiligi va termometr yordamida uning absolyut shkala bo’yicha haroratning qiymati aniqlanadi, T₁=273 + t.
6. (12) formuladan ning har bir qiymati uchun cho’g’langan lampochkaning harorati aniqlanadi.
7. Elektr zanjiriga L₁ lampochka K₂ kalit orqali ulanadi (K₁-ochiq) va 2-6 bandlarda o’tkazilgan tajriba va hisoblashlar takrorlanadi.
8. L₁ va L₂ lampochkalar K₁ kalit yordamida zanjirga ketma-ket ulanadi, bunda K₂-ochik, K₃ -esa 2-holatga o’tkaziladi L₁ va L₂ lampochkalar K₁ va K₂ kalitlar yordamida zanjirga parallel ulanadi (K₃-1 holtga o’tkaziladi). So’ngra 2-6 bandlar takrorlanadi va umumiy qarshiliklar topiladi.

№

(V)

(A)

(Om)

(Vt)

T (K)

(V)

(A)

(Om)

(Vt)

T (K)

1 2 3

1va 2 lampochka ketma-ket

1 2 3

1va 2 lampochka parallel ulash

№2-MIKROSKOP YORDAMIDA SHISHA PLASTINKANING
SINDIRISH KO`RSATGICHINI ANIQLASH


Ishni bajarishdan maqsad: absolyut va nisbiy sindirish ko`rsatkichining fizik ma'nosi, linzada tasvir yasashni o`rganish va mikroskopda shisha plastinaning sindirish ko`rsatkichini aniqlash.
Kerakli asbob buyumlar; o`lchov mikroskopi, mikrometr, qarama–qarshi qirralari tirnalgan shisha plastinkalar to`plami.


NAZARIY QISM

XVII asr oxirida yorug`likning I. Nyuton tomonidan kashf etilgan korpuskulyar nazariyasi xukmron edi. Bu nazariyaga ko`ra yorug`lik zarralardan iborat bo`lib, to`g`ri chiziqli tarqalishi va mexanika qonunlariga bo`ysinishi kerak. Fuko yorug`lik zarralarining tezligi optik zichligi katta bo`lgan muhitlarda havodagiga nisbattan kichik ekanligini ko`rsatdi. Nyutonning korpuskulyar nazariyasi noto`g`ri ekanligi tajribada isbotlandi (1850 yilda).

Shu davrda Gyuygensning to`lqin nazariyasiga asosan yorug`likning tezligi turli muhitlarda turlicha bo`lib, vakuumda eng katta qiymatga ega ekanligi aniqlandi. Muhitning optik xususiyatlarni ifodalash uchun muhitning absolyut sindirish ko`rsatkichi tushunchasi kiritildi.
Yorug`likning vakuumdagi tezligi muhitdagi tezligidan necha marta katta ekanligini ifodalovchi qiymat muhitning absolyut sindirish ko‘rsatkichi deyiladi: (1)
bu yerda -yorug`likning vakuumdagi tezligi, -yorug`likning muhitdagi tezligi. (1) ifodadan ko`rinishicha, absolyut sindirish ko`rsatkichi son jihatdan bo`lib, vakuum uchun qiymatga egadir. Shisha uchun , suv uchun .
Absolyut sindirish ko`rsatkichi kattaroq bo`lgan muhitlar optik zichligi katta degan nom olgan. Absolyut sindirish ko`rsatkichini yorug`likning vakuum – muhit chegarasida sinish qonunidan aniqlash mumkin: (2)
i-tushish, -sinish burchaklari.
Ikki muhitning optik xususiyatlarini taqqoslash uchun nisbiy sindirish ko`rsatkichi tushunchasi kiritiladi.
Yorug`likning birinchi muhitdagi tezligining ikkinchi muhitdagi tezligiga nisbatiga teng bo`lgan kattalik ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbattan nisbiy sindirish ko`rsatkichi deyiladi: (3)
ifodadan ko`rinishicha yorug`lik optik zichligi katta muhitga o`tganda
n­<sub>21</sub>>1, teskari holda n<sub>21</sub><1 qiymatga ega bo`ladi. Maksvell 1865 yilda o`zining elektromagnit to`lqin nazariyasi asosida yorug`lik elektromagnit tabiatga ega va ko`ndalang to`lqinlardan iborat deb hisobladi. Maksvellning elektromagnit maydon tenglamalaridan, yorug`lik va elektromagnit to`lqinlarning muhitdagi tezligini uning elektr va magnit xususiyatlari bilan bog`lovchi ifoda aniqlandi:
yoki
Bunda  va  - muhitning dielektrik va magnit sindiruvchanligi, lekin bu ifoda hamma jismlr uchun o‘rinli emas.
Yorug`likning sinish qonuniga asosan ikki muhit chegarasida optik zichligi katta muhitdan optik zichligi kichik muhitiga tushganda sinish burchagi r ning qiymati tushish burchagi i ning qiymatidan katta bo`ladi, ya'ni > .
Tushish burchagi i ning qiymatini ortirib borsak, uning qandaydir qiymatida sinish burchagi qiymati 90_oga teng bo`ladi. Bu vaqtda ikkinchi muhitda yorug`lik tarqalmaydi. Bu xodisa to`la ichki qaytish nomini olgan. Demak, to`la ichki qaytish ro‘y berishi uchun ikki shart bajarilishi kerak:
1.Yorug`lik optik zichligi katta muhitdan optik zichligi kichik muhitga tushishi kerak.
2.Tushish burchagining qiymati chegaraviy qiymatdan katta bo‘lishi kerak. Chegaraviy tushish burchagining qiymati ifodadan aniqlanadi.
Bu ishda shasha plastinkaning sindirish ko‘rsatkichi mikroskop yordamida aniqlanadi va shu sababli mikroskopning tuzilishi bilan tanishaylik. Mikroskop o`z navbatida ikki linzadan: qisqa fokusli ob'ektiv va katta fokusli okulyardan iborat. Ko`rinib turibdiki, linza optik asbobning muhim qismi ekan. Linza deb, egri chiziqli sirtlar bilan chegaralangan va ma'lum sindirish ko`rsatkichiga ega bo`lgan shaffof jismga aytiladi. Sirtlar egriligi mos ravishda egrilik radiuslari R<sub>1</sub> va R<sub>2</sub> bilan xarakterlanadi. Agar egrilik radiuslari linza qalinligidan bir necha barobar katta bo`lsa, bunday linzalar “yupqa linzalar” deyiladi. Linzaning optik markazi orqali o`tuvchi va bosh tekislikka tik bo`lgan to`g`ri chiziqqa linzaning bosh optik o`qi, optik markazdan o`tuvchi boshqa xamma to`g`ri chiziqlar esa linzaning ikkilamchi
O`qlari deyiladi (2.1-rasm). Bu o`qlar bo`ylab o`tuvchi nurlar sinmaydi.Agar nurlar bosh optik o`q bo`ylab parallel tushsa, linzadan o`tib uning fokusi (F­<sub>1</sub> va F<sub>2</sub>) da yig`iladi. Bu buyumning hamma nuqtalarining tasviri yig`indisi uning tasvirini beradi (2.2- rasm).