1. Daxili struktura görə

01
02
03
Beləliklə, iqtisadi-riyazi modelin qurulması qarşısına qoyulan əsas tələblərə modelin öyrənilən real iqtisadi sistemə kafi adekvatlığı tələbini və istifadə olunan riyazi aparatın kafi sadəliyi tələbini aid etmək olar.
Strukturlarına görə iqtisadi-riyazi modellər real iqtisadi asılılıqları əks etdirən formal riyazi asılılıq qruplarından ibarətdir. İqtisadi-riyazi modellərə daxil olan parametrlər aşağıdakı parametrlərə ayrılırlar.
ekzogen (məlum)
endogen (məchul)
Ekzogen parametrlərin qiymətləri modeldən kənarda hesablanır və modelə hazır şəkildə daxil edilir.
Endogen parametrlərin qiymətləri isə qurulmuş iqtisadi-riyazi model həll edildikdən sonra tapılır.
3.İqtisadi sistemin modeli (instrumentari).
2.Tədqiqatçı (subyekt);
1.Öyrənilən iqtisadi sistem (obyekt);
01
02
03
Qeyd edək ki, hər bir model modelləşdirmə prosesinin məhsuludur. Modelləşdirmə dedikdə iqtisadi-riyazi modellərin qurulması, öyrənilməsi və tətbiq edilməsi prosesi başa düşülür.
Modelləşdirmədə üç element iştirak edir:
Modelləşdirmə prosesinin blok-sxemini aşağıdakı kimi təsvir etmək olar:
Göründüyü kimi, modelləşdirmə prosesi qarşılıqlı asılı dörd mərhələli prosesdir. Bu prosesin dialektikasını nəzərdən keçirək.
Beləliklə, modelləşdirmənin I mərhələsi A sisteminin B modelinin qurulması ilə başa çatır.
Əgər belə bir obyekt tapmaq mümkün olmazsa, onda A obyektinin əsas xüsusiyyətlərinin ümumiləşdirilmiş təsviri olan iqtisadi-riyazi model qurulur.
Yəni tədqiqatçı real obyektin problemlərindən uzaqlaşaraq bütün diqqətini B modeli üzərində cəmləşdirir.
II mərhələnin məzmunu B modeli üzərində model eksperimentlərinin aparılmasından ibarətdir. Bu eksperimenlər nəticəsində model haqqında biliklər çoxluğu olan R sistemi yarynır.
Modelləşdirmənin II mərhələsində B modeli müstəqil tədqiqat obyekti kimi çıxış edir.
Modelləşdirmənin I mərhələsində tədqiqatçı maddi aləmin obyektləri içərisində elə bir obyekt axtarır ki, bu obyekt öz xüsusiyyətlərinin təzahürünə görə A obyektinin modeli rolunu oynaya bilsin.
Tutaq ki, tədqiqatçının qarşısına A iqtisadi sistemin səmərəli davranışını və ya inkişafını təmin edəcək optimal idarəetmə strategiyası hazırlamaq vəzifəsi qoyulmuşdur.