1. Hayot faоliyati хavfsizligi fanini maqsad va fazifalari, tarkibiy qismlari

29. Mehnatning fiziologik asoslari.

Har qanday mehnat - murakkab fiziologik jarayonlar kompleksidan tashkil topadi. Bu faoliyatda markaziy asab sistemasi asosiy vazifani bajaradi, ya’ni ish jarayonida inson organizmida sodir bo’ladigan o’zgarishlarni boshqaradi. Aynan inson miyasi tufayli mehnat faoliyatida uning kuch-quwati (energiyasi) sarflanadi. Mexanik ishlarni boshqarish uchun inson organizmida kimyoviy-biologik jarayon natijasida uglevodlar parchalanishi hisobiga amalga oshadi. Bunda jismoniy kuchga sarflanadigan kislorod miqdori mehnat faoliyatining unumiga bog’liq bo’ladi. Jismoniy mehnat faoliyatida nafaqat uning kuch-quvvatiga, balki fiziologik a’zolar tizimida ham o’zgarishlar yuz beradi. Masalan, chuqur nafas olish yoki chiqarish orqaii ish jarayonining kechishiga olib keladi Jismoniy tayyorgarlik ko’rgan insonlarda chuqur nafas olish imkoniyati yuqori bo’ladi. Yurak a’zolari tizimida ham o’zgarishlar yuz beradi. Masalan, og’ir jismoniy harakatning ko’payib ketishi oqibatida, yurakning tez-tez urishiga va qon bosimining ko’tarilib ketishiga olib keladi. Bunda qondagi biokimyoviy o’zgarishlar natijasida qand dinamikasi o’zgarishi kuzatiladi Jumladan, o’rtacha og’ir ish bilan shug’ullanuvchilarda qand miqdori oshib boradi, lekin qandning ortib borish miqdori kasallangan inson tuzalib ketgunga qadar muayyan vaqtgacha saqlanib qoladi. Organizmdagi quwatning salmoqli darajada sarflanishi natijasida undagi uglevod zaxiralarining kamayishiga olib keladi.

30. Mehnat jarayonida inson ishlash qobiliyatining pasayishi va zo`riqishi.
Pasayish - bu mehnat qilish mobaynida va bajarilgan ishdan so’ng organizm ishlash qobiliyatining susayishiga olib keladigan fiziologik xolatdir. Uning obyektiv belgisi - mehnat jarayonining pasayishi, subyektiv belgisi esa - toliqishni harakterlaydi, ya’ni ishni davom ettirishni xohlamaslik va hattoki, ishlashni umuman to’xtatishni xohlaydi. Ish jarayonida inson yetarli darajada dam olmasligi ishning uzoq va og’ir kechishi - zo’riqishning asosini tashkil etadi. Bundan tashqari, ishning noqulayligi va ovqatlanishtartibining buzilishi ham zo’riqishning kuchayishiga olib keladi (masalan: bajarolmaydigan ishlarni bajarishga qilingan harakatlar.)
Zo’riqishning belgilari: asab tizimining buzilishi, xotiraning susayishi va boshqa belgilar. Bu kabi zo’riqishlarning ortishi oqibatida insonda bosh og’riqi, uyqusizlik, ishtahaning pasayishi va asabiylasnish jarayonlari kuzatiladi. Mehnat jaravonlaridagi doimiy (surunkali) zo’riqish organizmning kuchsizlanishiga, tashqi ta’sir omillariga ко’rsatadigan qarshilikning kamayishiga olib kelib oqibatda turli xil jarohatlar va kasalliklar yuzaga keladi. Masalan: og’ir yuk ortadigan yoki tushiradigan kishilar mehnati. Bunda ko’proq asab kasalliklari avj oladi. Statistik ma’lumotlarga qaraganda ishlab chiqarish jarayonlaridagi gigiyenik sharoitlarning yetarli darajada bo’lmasligi ishchilar orasida asab kasalliklarining ko’payishiga sabab bo’lmoqda
Pasayish profilaktikasi. Insonning mehnat qilish faoliyatida xavfsiz mehnat sharoitini yaratish va mehnat xordig’ini chiqarish tadbirlarining to’g’ri tashkil qilinganligi pasayish profilaktikasining asosini tashkil etadi Bunday mehnat qilish sharoitlari katta jismoniy kuch talab qilinadigan hamda zararli va xavfli ish sharoitlarida ishlaydiganlar uchun bu muhim ahamiyat kasb etadi. Jumladan, kimyo, neftni qayta ishlash, tsement ishlab chiqarish, mashinasozlik va boshqa sanoat tarmoqlaridagi mehnat faoliyatlarini aytish mumkin.