M.ö I əsrdə (Hippokratın ölümündən (M.ö. 370-ci il) 300 il çıxmaqla bu nəticəyə gəlmək olar).
7
1 - C 2 - D 3 - A, B, E.
8
II abzasda bu ifadənin mənşəyindən – Hippokratın yaraların müalicəsi zamanı bıçaqdan və oddan istifadə etmək üsulundan danışılır. Yarımbaşlıq bu məzmunu ifadə etməlidir. Aşağıdakı variantlar ola bilər:
I – Hippokratın dəmirlə və odla müalicə üsulu
Daha yaradıcı variantlar:
II – “Odla və qılıncla”, yoxsa “dəmirlə və odla”
III – Müalicə üsulundan hərbi metoda
9
IV abzasın (burada söhbət Ovidinin yaradıcılığından gedir)
10
Məşhur bir ifadənin tarixini araşdırmaqla onun sonralar təhrif olunaraq orijinaldan tam fərqli mənada işlənməsinin üzə çıxarılması.
7. QİSMƏT (s.27-29)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
E.
Digər variantların şərhi:
A: 1941-ci ildə qəhrəmanın 3 yaşı var. Deməli, o, 1938-ci ildə anadan olmuşdur. Atası ondan 28 yaş böyükdür. Deməli, o, 1910-cu ildə anadan olub.
B: Müharibə başlayanda qəhrəmanın 3 yaşı var idi. Atası qəhrəmandan 28 yaş böyük olduğuna görə onun yaşı 31-dir. (28+3=31)
C: Qəhrəman 1938-ci ildə anadan olmuşdur.
D: Ata müharibəyə gedəndə 31 yaşı var idi. Ondan 12 yaş kiçik olan qardaşının isə 19 yaşı var.
2
D.
3
C.
4
D.
5
E. Mətndə “saya saxsı çaydan” ifadəsi işlədilir.
6
IV misra Özümləsə, ya qismət!
7
çavıstan −2
sini − 4
dəmkeş −1
kətil − 3
8
şirin xatirə, qara xəbər
9
76 yaş. Hekayənin II hissəsində qəhrəmanın 60 yaşı olduğu göstərilir. Atası ondan 28 yaş böyük, əmisi isə atasından 12 yaş kiçikdir. Deməli, əmisinin 76 yaşı var. (60+28-12=76)
8. PİŞİYİN HANSI HÜNDÜRLÜKDƏN YIXILMASI DAHA TƏHLÜKƏLİDİR? (s.30-32)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
C.
2
D.
3
D.
4
C.
5
A.
6
Oxşar cəhətləri: Hər iki halda əşyanın sürətinə hava kütləsi təsir edir və bu zaman əşyanın ölçüləri önəm daşıyır.
Fərqli cəhətləri: Paraşüt effekti yuxarıdan düşən əşyanın sürətinin azalmasında, yelkən effekti isə irəliyə gedən əşyanın sürətinin artmasında təzahür edir.
İlk nəşrdə həmin abzasdakı “mənbə” sözünün də altından xətt çəkilmişdi. Mübahisə yaratdığına görə həmin sözün əvəzinə “film” sözünün altından xətt çəkildi.
7
IV − Nəhayət
V − Növbəti
VI − Beləliklə
4-cü abzasa qədər balıqların hafizəsiz olması haqda danışılır, amma müəllifin mövqeyindən hiss olunur ki, o, bununla razı deyil. Məhz 4-cü abzasda o öz fikrini sübut etməyə başlayır. Ona görə də bu abzasın "nəhayət " sözü ilə başlaması məqsədəuyğundur. 5-ci abzas 4-cüdə baş verənlərin davamıdır, ona görə "növbəti" sözü işlənməlidir. 6-cıda fikirlər ümumiləşdirilir, ona görə də bu abzas "beləliklə" sözü ilə başlanır.
8
1-ci, 3-cü, 5-ci boşluqlarda doğru fikirlər əks olunub.
9
4-cü
10
III abzas
11. MEŞƏ (s.38-40)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
C.
2
D.
3
D.
4
D.
5
E.
6
Qapı və ya pəncərənin qövs şəklində olan üst hissəsi
7
sadə, möhkəm, əyilmiş, sehrli
Vəsaitin ilk nəşrində mətndə texniki səhv getmişdi: “əyilmiş” sözünün yeri mətndə “ağacı” sözündən sonra göstərilmişdi. Sonuncu nəşrdə düzəldildi: boş sətir “ağacı” sözündən əvvəl qoyuldu.
8
Həqiqi məna: 5
Məcazi məna: 1, 2, 4, 6
Kontekstə uyğun məna: 3
9
• Payızın axırlarında soyuqlar düşəndə gecələr yerə, bitki və s. üzərinə kiçik kristallar şəklində qonan qar kütləsi, donmuş su zərrələri. qırov
• Rütubətli havada gecələr torpaq, bitki və s. üzərinə qonan incə su damcıları. şeh
• Ağaclardan ifraz olunan şəffaf, kəskin qoxulu, yapışqanlı maddə. qatran
• Bitkilərdən, çiçəklərdən sızan şirin maye. nektar
10
təsviri
12. BAKI (s.41-43)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
D.
2
C.
3
D.
4
D
5
B.
6
1 – Rusiyaya ( şimal) 2 – orta Asiya və Hindistana (şərqə) 3 – İrana (cənub)
Abzasın birinci cümləsində şəhərlərin yaranmasının əsas amillərindən (sənətkarlığın inkişafı və ticarətin yüksəlişi) gedir, buna görə də cümlə “məlumdur ki” sözü ilə başlamalıdır. Qədim yaşayış yerlərində və qalalarda adıçəkilən amillər üçün şəraitin olması şəhərlərin məhz bu yerlərdə yarandığını düşünməyə haqq verir. Bu mənada orta əsr aAzərbaycan şəhərləri də istisna deyil və buna görə də ikinci cümlə “təbii ki” sözü ilə başlamalıdır. Bakı şəhərinin yaranıb inkişaf etməsində bunlarla yanaşı faydalı qazıntıların istismarının da böyük rol oynadığını güman etmək olar. Buna görə də abzasın son cümləsi “ehtimal ki” sözü ilə başlamalıdır.
İlk nəşrdə tapşırığın şərtində “IV abzas” əvəzinə “VI abzas” getmişdi. Son nəşrdə düzəldildi.
9
III. Bu abzasda Bakı şəhərinin yaşayış məntəqəsi kimi meydana gəlməsi vaxtının dəqiq məlum olmaması və bunun səbəbləri göstərilir. Cümlənin bu abzasa əlavə edilməsi Bakının da çox qədim tarixə malik olmasını düşünməyə əsas verir.
10
Bakı şəhərinin coğrafi mövqeyi − I abzas
Bakı şəhərinin tarixi − III abzas
Abşeronun faydalı qazıntıları – II, IV abzas
Abşeronun əhalisi − V abzas
13. MÜDRİK MƏSLƏHƏT (s.44-45)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
D.
2
D.
3
D.
4
B.
5
E.
6
Təbii ki
Deməli
Nəhayət
Mətnin əvvəlində dükanının qarşısında supermarketin açılması ilə dükan sahibinin düşdüyü çətin vəziyyətdən danışılır. Bunun səbəbi isə, təbii ki, marketdə malların çeşidinin daha geniş, qiymətinin daha sərfəli olmasıdır. Dükan sahibi bazar rəqabətinə davam gətirməyəcəyini bilir. Deməli, onun biznesi sona çatacaq. Nəhayət, dükan sahibi məsləhət üçün qoca ustada müraciət etmək qərarına gəlir.
Yay. Mətnin son abzasında dükan sahibinin ustadın yanına ikinci dəfə yarım il sonra, Yeni il bayramında gəldiyi göstərilir. Deməli o, birinci dəfə ustadın yanına iyul ayında gəlmişdi.
10
3. Ustad dükan sahibinə məsləhət gördü ki, öz rəqibinə xeyir-dua versin.
2. Dükan sahibi məsləhət üçün müdrik qocaya müraciət etdi.
5. Dükan sahibi yenidən ustadın yanına gedib öz sevincini onunla bölüşdü.
1. Ərzaq malları dükanı ilə üzbəüz böyük supermarket açıldı.
4. Dükan sahibi supermarketdə işə düzəldi.
14. XINALIQ (s.46-48)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
D.
2
D.
3
A.
4
B.
5
D.
6
Türbə və məbəd.
Məbəd – dindarların ibadət etdikləri və dini ayinləri yerinə yetirdikləri bina.
Türbə – qəbir, məzar, böyük, yaxud müqəddəs sayılan şəxslərin qəbirləri üzərində tikilən və sonradan çox vaxt ziyarətgah olan bina.
Fizika − III abzas (“Göllər arasındakı yeraltı əlaqə onların birləşmiş qablar qanununa uyğun olaraq eyni səviyyədə qalmasını təmin edir”).
Memarlıq − VII abzas
9
Xınalıq dünyanın ən yüksək yaşayış məntəqələrindən biridir. – 2-ci abzas
Xınalıqda keçmiş ənənələrə əsaslanan alovla fala baxmaq adəti var. – 6-cı abzas
Xınalıqda fərqli dövrlərdə inşa olunmuş 7 məscid var. – 7-ci abzas
Xınalıq kəndi Şahdağ, Bazardüzü və Tufandağla əhatələnib. – 3-cü abzas
Xınalıq kəndinin əhalisi kətiş adlı unikal bir dildə danışır. – 5-ci abzas
Qubadan Xınalığa aparan 57 kilometrlik yol qış aylarında tez-tez bağlanır. – 2-ci abzas
10
3-cü və 5-ci boşluqlar
3 – mətndə Tufandağın ətəyində, 3500 km yüksəklikdə yerləşən göllərdən danışılır. Deməli dağın öz hündürlüyü 3460 m ola bilməz. (Əslində 4205 m-dir);
5 – mətndə deyilir ki, gediş-gəlişin çətin olduğuna baxmayaraq xınalıqlılarAzərbaycanda və dünyada cərəyan edən qlobal hadisələrdən kənarda qalmamışdırlar.
15. BÜTÜN YOLLAR ROMAYA APARIR (s.49-51)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
D.
2
C.
3
B.
4
E.
5
C.
6
Forum: 1.Geniş toplantı forması, məclis; çoxsaylı təşkilat nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən yığıncaq, toplantı. 2. Təşkilat və ya birlik formasının adı. 3. İstifadəçilərin hər hansı konkret mövzuda informasiya və fikir mübadiləsi apara bilməsi üçün yaradılmış sayt, yaxud saytın bölməsi.
Konsul: Dövləti onun sərhədlərindən kənarda təmsil edən, onun və vətəndaşlarının hüquqi, iqtisadi və s. maraqlarını qoruyan daimi diplomatik nümayəndə.
Portal: İnternet şə bəkəsində istifadəçiyə bir çox xidmət növ lərindən istifadə imkanı verən inte r ak tiv, çoxşaxəli, mürəkkəb strukturlu sayt.
7
Verilmiş sözlərin mətndəki ardıcıllığı:
Həqiqətən də,
Deməli,
Görünür.
Mətnin əvvəlində paytaxtla əyalətlər arasında daimi əlaqənin vacibliyindən danışılır. Buna görə də Həqiqətən də, romalıların çəkdikləri bütün yollar Romaya aparırdı. Deməli, bu ifadə sadəcə məlum faktın xatırlanmasıdır. İstənilən dövlətdə bütün mühüm yollar paytaxta yönəlir. Görünür, elə buna görə L.Tolstoyun romanında Napoleonun sualına “Bütün yollar Moskvaya aparır” cavabı verilir.
İlk nəşrdə “Həqiqətən də” ifadəsi əvəzinə “Təbii ki” ifadəsi getmişdi. Son nəşrdə düzəldildi.
8
1-ci, 3-cü, 5-ci boşluqlardakı hökmlər mətndəki məlumatlara ziddir. Şərh:
1. 2 əsr sonra yaşamışdır ( Lafonten (1632–1695), Dal-Onqaro (1808–1873)
3. Roma yollarının heç də hamısı onları çəkdirən konsulların adlarını daşımırdı, məsələn, Salaria (Duz) yolu, Latın yolu da var idi.
5. “Hərb və sülh” romanında Napoleona qarşı mühüribələr dövründə (1805–1812) Rusiya cəmiyyəti təsvir edilir.
9
IV abzas
Bu abzasda rahat və davamlı yolların inşa edilməsinin vacibliyi vurğulanır. Təbii ki, həmin dövrdə belə yollar çox böyük işçi qüvvəsinin və ağır zəhmətin hesabına çəkilə bilərdi.
10
Hazırda bütün Azərbaycan cəmiyyətinin ən böyük məqsədi itirilmiş torpaqları geri almaqdır. Bu, hər bir Azərbaycan vətəndaşının həyat fəaliyyətinin əsas istiqaməti olmalıdır. Mətnin sonundakı şüar da elə bu mənada işlədilirş
16. ƏN KAMİL OYUN (s.52-54)
Sual nömrəsi
Düzgün cavab. Şərh
1
C.
2
A.
3
C.
4
C.
5
D.
6
maraqlı (oyun), kvadrat (lövhə), müxtəlif (fiqurlar), hərbi əməliyyat
7
2-ci boşluğa
8
B: Mətndə bu hökmü təsdiqləyən fakt yoxdur, lakin oyunun Hindistanda yaranması və bu ölkənin çox qədim və zəngin mədəniyyətə malik olması belə qənaətə gəlməyə imkan verir.
C: Mətndə şahmat oyununun İrana şahın şəxsi həkimi tərəfindən gətirdiyi deyilir.
A: Mətndə şahmatın İranda I Xosrov Ənuşirəvanın hakimiyyət illərində (531-579) yayıldığı söylənilir, bu isə VI əsrdir.
B: Mətndə bu hökmü təsdiqləyən fakt yoxdur, lakin Firdovsinin doğum və ölüm tarixi verilib (936-1020). Deməli şair əsərini hökmdə göstərilən vaxt yaza bilərdi.
C: Harun ər-Rəşid (786-806) Frank imperatoru Böyük Karla (768-814) hədiyyəsini 789-cu ildə göndərə bilməzdi, çünki həmin vaxt gələcək xəlifənin 3 yaşı vardı.
9
Misir, İraq və Hindistanda aparılan arxeoloji qazıntılar əsasında tapılmış materiallar sübut edir ki, şahmatın yaranma tarixi M.ö. III-II minilliklərə aiddir. 1-ci abzas
Təsadüfi deyil ki, şahmat üzrə dünya çempionları dünyanın ən ağıllı adamları sayılır. 8-ci abzas
Şətrənc dörd insan temperamentini əks etdirirdi. 6-cı abzas
O dövrdə İranla Hindistan arasında ticarət və mədəni münasibətlər çox inkişaf etmişdi. 2-ci abzas
Maraqlıdır ki, bu rəqəmlər sırasına yeddi, doqquz kimi rəqəmlər də daxil idi. 6-cı abzas
“Şahnamə” poemasında hind racəsi tərəfindən Sasani şahına təqdim edilən hədiyyələr arasında iki ordunun döyüşünü xatırladan oyundan danışılır. 4-cü abzas
