1. İqtisadi vəziyyətin proqnozlaşdırılması, iqtisadi siyasətin işlənməsi və monitorinqi üçün statistikadan istifadə etməklə iqtisadi modellərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi Giriş

3.6. MDB ölkələrində məhsuldarlıq göstəricilərinin hesablanması və

təşkili üzrə tövsiyələr.
3.1. KLEMS layihəsinin MDB ölkələrində tətbiqi üçün müəyyən hazırlıq işləri yerinə yetirilməlidir.

3.2. İlk mərhələdə kapital və əmək xidməti üzrə məlumatlar təhlil edilməli, məhsuldarlığın hesablanması qaydaları öyrənilməli, məlumatların dinamikası yaradılmalı (məsələn, milli hesabların göstəriciləri, məşğulluq statistikası, əsas fondlar və s.), məlumat bazasının təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyən edilməlidir.

3.3. Məhsuldarlığın hesablanmasına lazım olan məlumatlar iki qrupa bölünür:

1-ci qrupa məhsul buraxılışı, aralıq istehlak (enerji, material və xidmət), ümumi əlavə dəyər (müzdlu işçilərin əmək haqqı, ümumi mənfəət, ümumi qarışıq gəlir, istehsala xalis vergilər), məşğul əhalinin sayı (müzdlu işçilərin və müstəqil məşğul şəxslərin), məşğul əhali tərəfindən işlənmiş saatların miqdarı (müzdlu işçilər və müstəqil məşğul şəxslər), əsas fondların qalıq dəyəri (növlər üzrə) məlumatları daxildir. İlk növbədə, bu göstəricilərin dinamikası tərtib edilir. Dinamikaya dəyər göstəriciləri (cari qiymətdə), fiziki həcm indeksləri, məşğulluq statistikası üzrə miqdar göstəriciləri daxildir. Milli hesabların göstəriciləri üçün məlumat mənbəyi kimi, ehtiyatlar və istifadə cədvəllərindən istifadə edilməsi tövsiyə olunur. Əgər hər hansı bir dövr üçün bu cədvəllər tərtib edilməyibsə, onda şərti hesablamalar aparılır (bölmə 2.13).

İlkin məlumatların 2-ci qrupuna statistika təcrübəsində hesablanmayan göstəricilər aiddir. Bu göstəricilərə əmək və kapital xərcləri (xidməti), həmcinin onların sahələr üzrə, məşğul əhalinin kateqoriyaları, yaşı və ixtisas səviyyəsi, kapital xərcləri üzrə əsas fondların növləri aiddir.

3.4.Məhsuldarlıq göstəricilərinin hesablanmasını əmək məhsuldarlığı göstəricisindən başlamaq məqsədəuyğundur. Bunun üçün əməyin kəmiyyəti və keyfiyyətini xarakterizə edən məlumatlar, əmək gəliri, əmək xidmətinin fiziki həcm indeksi hesablanmalıdır.

3.5. 2-ci mərhələdə kapital xərcləri (xidməti) göstəricisi hesablanır. Bu göstəricinin hesablanması üçün əsas fondların qalıq dəyərlərinin dinamikası hazırlanır. Bu göstərici səmərəliliyin standart vahidinə çevrilir və kapital gəliri, kapital xidməti üçün fiziki həcm indeksinin hesablanması metodu mənimsənilir.

3.6. 3-cü mərhələdə aralıq məhsullar (istehlak) hesablanır, ehtiyatlar və istifadə cədvəlləri (iqtisadi fəaliyyət növləri təsnifatına müvafiq olaraq cari və sabit qiymətlərdə) tərtib edilir.

Alınmış məlumatlar əsasında xərc maddələrinin fiziki həcm indeksi hesablanır və məhsuldarlıq göstəricilərinin dinamikası tərtib edilir.

3.7. İlkin məlumatlar dəqiqləşdirilir, sistematik olaraq məhsuldarlıq göstəriciləri hesablanır, iqtisadi təhlili aparılır və məlumat bazasını təkmilləşdirmək üçün aşağıdakı istiqamətlər müəyyənləşdirilir:

- ehtiyatlar və istifadə cədvəllərinin hər il tərtib edilməsi;

- ehtiyatlar və istifadə cədvəllərinin sahə təsnifatına uyğun tərtib edilməsi;

- digər ilkin məlumatlar (milli hesab göstəricilərindən başqa) təsnifatın aşağı səviyyəli aqreqasiyasına uyğunlaşdırılmalıdır;

- ilkin mərhələdə mövcud olmayan və ya daha yüksək səviyyəli aqreqasiya üçün məlumatlar təmin edilməli (məsələn, aralıq xərcləri, əsas fondların növləri üzrə, məşğulluq kateqoriyaları);

- kapitala daha çox iqtisadi aktivlər aid edilməli (maddi dövriyyə vəsaitləri, torpaq).
Əlavə 1

Məhsuldarlığın hesablanması

Indekslər Sahələr	Məh-sul bura-xılışı (O)	Ümu- mi əla- və də- yər (VA)	Əmək xərc- ləri (L)	Kapi- tal xərc ləri (C)	Cəmi əmək və kapital xərc ləri (Fİ)	Çox- amilli məh-sul-darlıq (P)	O cümlədən, dəyişiklik nəticəsində
							Əmək və kapital xərclərinin cəminə nisbətən (P1)	İstehsal texnologi-yasında (P2)
Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq	1.228	1.187	0.845	1.096	1.001	1.186	1.227	0.967
Hasilat sənayesi	0.918	0.862	0.816	1.699	0.913	0.944	1.003	0.941
Ərzaq məhsulları, içkilər və tütün	1.134	1.250	1.052	1.264	1.179	1.060	0.962	1.102
Tekstil, geyim, dəri məmulatı	0.990	1.032	0.875	1.021	0.918	1.124	1.076	1.045
Rezin məmulatı, kimya və neft məhsulları	1.433	1.583	1.075	1.399	1.238	1.279	1.148	1.114
Əsas metallar	1.222	1.222	1.056	1.319	1.159	1.054	1.051	1.003
Metal məmulatı, maşın və avadanlıq	1.278	1.212	1.085	1.357	1.167	1.039	1.093	0.951
Emal sənayesinin digər məmulatları	1.243	1.175	1.070	1.237	1.123	1.046	1.106	0.946
Qaz, elektrik, su	1.356	1.461	0.987	1.270	1.119	1.306	1.179	1.108
Tikinti	1.170	1.007	1.090	1.227	1.118	0.901	1.046	0.861
Nəqliyyat və rabitə	1.132	1.190	0.978	1.115	1.017	1.170	1.113	1.051
Ticarət	1.145	1.052	1.127	1.302	1.209	0.870	0.948	0.918
Xidmət	1.180	1.142	1.085	1.332	1.173	0.974	1.006	0.968
Bütün sahələr	1.193	1.165	1.038	1.266	1.121	1.039	1.047	0.992