1. Jismnoiy tarbiya o`qitish prinsiplari

Jismoniy tarbiya vositasi sifatida turizm quyidagi asosiy xususityalarga ega:
1. Hayotiy-amaliyligi xususiyati. Mustaqil faoliyat, tashabbuskorlikni tarbiyalaydi. Rahbarlik, boshqarish, mo’ljal olish, yo’lni tanlash va uni to’gri topish, haritani o’qiy olishdek qator malakalarni shakllantiradi va rivojlantiradi.
2. Turizm jismoniy sifatlar va harakatlar malakasini baravariga tarbiyalaydi, chunki unda ajratib olingan mutaxas-sislikka kerak bo’lgan hislatlar rivojlanmaydi.
3. Safarga tayyorlanish va safar davomida barcha faoliyat, hayotiy ahamiyatga ega bo’lgan yurish, yugurish, to’siqlardan oshish va boshqa hayotiy-amaliy mashqlardan foydalaniladi.
4. Turizm shugullanuvchiga ma’lum darajadagi jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lish talabini qo’ymaydi. Shunisi bilan u sportga o’xshaydi.
5. Turizm paytida jismoniy mashqlar organizmga iqlim sharoiti (sovuq, issiq, shamol kabi) va marshrutining relpe-figa qarab ta’sir ko’rsatadi va uning ta’siri turlicha bo’lishi mumkin.
6. Turizmda kuch sinashish, musobaqalashish asosiy o’rinni egallaydi.
7. Turistik sayohatlar katnashchilari o’zlarining ichlari-dan rahbarni saylab oladilar. Rahbar 16 yoshdan yuqori, tajribaga ega bo’lgan kishi bo’lishi shart. Turizmda rahbarning o’zi ham qatnashchilari bilan ishtirok etadi. U ma’lum qo’shimcha vazifalarni bajaradi: turistik sayohat marshrutini, qatnash-chilar tarkibini, ular shaxsini o’rganadi, jihozlarni ko’rib chiqadi va amaliy masalarni hal qiladi.
Sayohat katnashchilari yosh sayyohlar bo’lsa, ularga 19 yoshdan kichik bo’lmagan mutaxasis yo’riqchi etib tayinlanadi.
8. Turizm mashgulotlarining asosiy formasi poxoddir. Poxodda turizm paytida bilish kerak bo’lgan barcha forma va usuliyatlardan foydalaniladi, bu bilan hayotiy zaruriy harakat malakalari shakllantiriladi.
2. Tezkorlik qobilyatiga tarif bering
Muhim jismoniy sifatlar qatoriga tezkorlik ham tegishlidir. Tezkorlik insonning muayyan sharoitda minimal vaqt sarflash bilan harakat faoliyatini bajarish qobiliyatidir.
Tezkorlik namoyon bo`lishining asosiy shakllari quyidagilar:
1) harakatlantiruvchi ta’sirning latent (yashirin) vaqti;
2) ayrim harakatlar tezligi (tashqi qarshilik kichik bo`lganda);
3) harakatlar sur’ati.
Tezkorlikning namoyon bo`lish shakllari bir-biriga nisbatan bog`liq emas. Bu ayniqsa, harakat reaksiyasi tezligi ko`rsatkichlariga ko`pincha aloqador bo`lmaydigan vaqt ko`rsatkichlariga taalluqlidir. Ko`rsatib o`tilgan uchta shaklning birgalikda kelishi tezkorlik namoyon bo`lishining barcha hollarini belgilaydi. Masalan, sprint yugurishdagi natija start olishdagi reaksiya vaqtiga, ayrim harakatlar (depsinish, sonni oldinga o`tkazish va boshqalar) tezligiga va qadamlar sur’atiga bog`liq. Amalda esa tezkorlik namoyon bo`lishining aytib o`tilgan asosiy shakllari emas, balki yaxlit harakatlarning (yugurish, suzish va b.) tezligi katta ahamiyatga ega. Biroq murakkab koordinasion yaxlit harakatlardagi tezlik faqat tezkorlik darajasi bilangina emas, balki boshqa sabablar bilan ham aloqadordir. Masalan, yugurishda ilgarilab ketish tezligi qadam uzunligiga, qadam uzunligi esa, o`z navbatida, oyoqning uzunligi va depsinish kuchiga bog`liq. Har xil toifadagi sportchilarning harakat reaksiyasi
Tezkorlikni aniqlash uchun eng qulay model yugurishdir. Uni bajarish vaqtida barcha uchta tarkibiy qism namoyon bo`ladi.
Reaksiyaning yashirin vaqti beshta tarkibiy qismdan iborat:1) reseptorda qo`zg`alishning paydo bo`lishi; 2) qo`zg`alishni markaziy asab tizimiga uzatish; 3) qo`zg`alishning asab yo`llari bo`ylab o`tib borishi va effektor signalning hosil bo`lishi; 4) signalning markaziy asab tizimidan mushakka o`tkazilishi; 5) mushakning qo`zg`alishi va unda mexanik faollik paydo bo`lishi. Aytib o`tilgan fazalardan uchinchisiga eng ko`p vaqt sarflanadi.
Maksimal tezlikda bajariladigan harakatlar fiziologik xarakteristikalariga ko`ra sekinroq harakatlardan farq qiladilar. Bular orasidagi eng muhim farq shundan iboratki, harakatlarni maksimal tezlikda bajarish davomida sensor bog`lanishlarning hosil bo`lishi qiyinlashadi: reflektor yoy impulslarni tashib ulgurolmaydi. Tezlik juda katta bo`lganida harakatlarni yetarlicha aniqliq bilan bajarish qiyinligi mana shu bilan izohlanadi.
Maksimal kuchlanish uslubidan foydalanish vaqtida og`irlashtirish miqdori 1-3 tm atrofida tebranib turadi. Harakatlarda tezlik darajasi yuqori emas, tezlik sekindan to mo`’tadilgacha, mashqlar va yondashuvlar o`rtasidagi dam olish tanaffusi kamida 2 daqiqa.
Oxirgi kuchlanish bolalarning asabiy-ruhiy imkoniyatlariga katta talablar qo`yadi. Shuning uchun bolalar bilan bu uslubdan foydalanish vaqtida katta ehtiyotkorlik kerak va haftada ko`pi bilan uni 1-2 marta qo`llash lozim.
Takroriy kuchlanish uslubi taxminan to`rt va undan ortiq marta takrorlashlar bilan kuch mashqilarining bajarilishidan iboratdir.