1. Konfliktologiya müst

Мювзу 11. Təşkilatlarda münaqişələrin həllinin diaqnostikası və vasitələri

1. Тяшкилати мцнагишянин спесификасы.

2. Тяшкилати мцнагишялярин сябябляри вя davam etmə шяртляри.

3. Тяшкилати мцнагишялярин функсийалары, мярщяляляри, типляри.

4. Мцнагишянин баша чатмаsı просеси.

1. Тяшкилати мцнагишянин спесификасы.

Тяшкилати мцнагишя kimi тяшкилатın daxilində баш верян спесифик хцсусиййятляри, диэяр тяшкилатларdа гаршылыглы ялагяляри nəticəsində баш верян мцнагишяlər başa düşülür.

Təşkilati münaqişələri müxtəlif cür izah edirlər. Елми менеъментin вя инзибати мяктяб нязяриййячиляри (Тейлор, Вебер вя başqaları) мцнагишяləri arzu olunmaz bir hal кими hesab edirlər. Bu мцяллифляря görə тяшкилатда мцнагишяləri dərhal щялл етмяк лазымдыр.

«Инсан мцнасибятляри» мяктябинə aid олан мцяллифляр belə щесаб едирляр ки, мцнагишяlərдян yayınmaq lazımdır. Онлар тяшкилат дахилиндя зиддиййятляри гябул едирlər, лакин, мцнагишяlərи тяшкилатын гейри-сямяряли işinin və pis идаря olunmasının nəticəsi kimi qəbul edirlər. Онu qeyd etmək lazımdır ki, тяшкилатда йахшы qarşılıqlı мцнасибятляр мцнагишянин йаранмасыны aradan qaldıra биляр.

2. Тяшкилати мцнагишялярин сябябляри вя davam etmə шяртляри.

Tяшкилати мцнагишяnин ясас мянбяйи kimi формал вя гейри-формал ялагяляр арасында olan əsaslı зиддиййятляр qəbul olunur.

Тяшкилати мцнагишяnин конкрет сябябляри kimi ашаьыдакылар гəbul olunur:

1. Qайдаларын, rегламентлярin дягиг olmaması.

2. Ишчилярин вя тяшкилатın мцхтялиф бюлмяляринin мягсяд вя мараглары­нын bir-birindən фярглянмяси.

3. Субйектив характер дашыйан сябябляр qrupu:

a) Tяшкилати – идаряеtmə-təşkilati, sərəncamverici, idarəetmə функсийа­ла­­ры­ны йериня йетирмяklə rəhbər işçilərin qüsurları;

b) Щцгуги – həm rəhbər, щям дя коллектив тяряфиндян ганунларын, щцгугларын, малиййя intizamının позулмасы;

c) Психоложи – психоложи уйуşmazlıq, негатив qoyuluşun olması. Tяшкилати мцнагишяlər даимидирlər, чцнки, elə бир иътимаи систем йарадылмаq мцмкцн deyildir. Burada hamının tələbatlarını tam ödəmək də mümkün deyildir.

Конфликтолог М. Дойч мцнагишянин davamiyyətinə тясир эюс­тя­­рян ашаьыдакы сосиал-психоложи шяртляри гейд едир:

1. Mцнагишядя олан тяряфлярин хassəляр: онların физики, əqli вя сосиал имканлары, мцнагишя щаггында olan тясяввцрляри;

2. Tяряфлярин мцнагишядян əvvəlки мцнасибятляри: тяряфлярин бир-бирlərи haqqında формалашмыш тясяввцрляри;

3. Mцнагишяйя сябяб олан мяркязи проблем: онун ящямиййяти, проблемин дярк едилмя dərəcəsi;

4. Mцнагишянин davam etməsinin сосиал mühiti: имканлар вя мящдудиййятляр, ялверишли шяраитlər вя maneələr, oнларын мцнагишянин nizamlaması;

5. Mцнагишя тяряфлярляrinin истифадя етдиklərи стратеэийа вя тактика: мцвяfфягиййятin субйектив шансынın гиймятляндирилмяси.

Мцнагишянин иштиракчыларa вя диэяр мараглы тяряфляр цчцн nəticələri мцхтялиф ола биляр.

3. Тяшкилати мцнагишялярин функсийалары, мярщяляляри, типляри.

Тяшкилати мцнагишяnин функсийаларына ашаьыдакылары аид етмяк олар:

1. Групдахили вя групларарасы мцнаqиşялярин сабит quruluşunun qurulması və saxlanılması.

2. Sosiallaşdırma və fярдlərin və qrupların тяшкилати нормалара uyğunlaşması.

3. Hям шагули, щям дя üfüqi мцнагишяlər nəticəsində yaranan дисфунксийаların диагностикасы.

4. Ətraf mühit haqqında informasiyanın əldə olunması.

5. Норма йараdıcılığı (bu zaman мцнагишялярин aradan qaldırılması цчцн йени вязифя тялиматлары hazırlanır)

6. Прогностик, çünki, мцнагишя гаршыdurması заманы sonrakı мягсядqoyma щяйата кечирилир.

7. Юзцнц йениляшдирмя.

Мцнагишянин нязяри olaraq təhlili üçün онун инкишаф мярщя­ля­ля­риni ayırmaq lazımdır. Mцнагишяnin динамикасы цч мярщяляni özündə əks etdirir:

• 
  мцнагишядян qabaqkı mərhələ;
  
• 
  мцнагишя mərhələsi;
  
• 
  мцнагишядян сонракы мярщяля.
  

Birinci мярщяля шяхслярарасы мцнаqиşяляр системиндя зиддиййят­ляр иля характеризя едилир.

Икинъи мярщяля ики фазайа бюлцнцр. Bиринъи fazada əhalinin qarşılıqlı мцнасибятлярi негатив və гярязlilikdən açıq дцшмянчилийя doğru тякамцл yolunu keçir. Икинъи фазада тяряфлярдян бири мцнагишя mənşəли зиддиййятlərи щялл етмяк юз рягибинin üzərinə щцъума кечир, лакин буну аçıq гаршыдурма васитясиля həyata keçirir.

Цчцнъц мярщяля бир нечя фазаdan ibarətdir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, яввялcə мцнагишянин нормаллашдырылмасы вя onun ləğv edilməsi məsələsi nəzərdə tutulur. Мцнагишя субйектляри istər-istəməz qarşılıqlı kompromis (qarşılıqlı razılaşma) ilə юз араларында, йаxud цчцнъц тяряфин кюмяйиля данышыглар aparmaq щаггында düşünməli olurlar. Лакин tərəflər bir neçə vaxt buna hazır olmurlar.

Тяшкилатlarда мцнагишяни 4 типə ayırmaq olar:

1) Qрупларарасы münaqişələr;

2) Şяхсiyyətlərля груп арасында мцнагишяляр;

3) Şяхслярарасы мцнагишяляр;

4) Şяхсdaxilи мцнагишяляр.

Ümumiyyətlə, тяшкилатда групларарасы мцнагишя kimi сянайе мцнагишяляри (tətillər) başa düşülür.

Групларарасы мцнагишяляр gizli характер дашыйa bilər. Шяхсiyyətля груп арасында мцнагишя, ayrıca бир шяхс тяряфиндян групvari нормаларын позулмасы zamanı yarana биляр. Шяхслярарасы мцнагишя – тяшкилатда эениш йайылмыш мцнагишя tipidir. Daha tez resursların çatışmazlığı заманı baş verir. Bu münaqişə şəxslərin toqquşması zamanı da baş verir.

Şəxsdaxili münaqişə müxtəlif formalarda baş verir. Daha geniş yayılması bir nəfər tərəfindən eyni zamanda iki rolun oynamasıdır ki, bunlar da ona qarşı bir-birinə uyğun gəlməyən tələblər qoyurlar. Bu münaqişələr işindən razı olmadıqda, stress zamanı baş verir.

Тяшкилатдаkı бцтцн мцнагишяляр son nəticədə ики нювя бюлцнцр:

- шагули münaqişələr;

• 
  üfüqi münaqişələr.
  

Üfüqi мцнагишяляр o zaman yaranır ki, ямякдашлар бир-бирlərinə табе deyildirlər. Шагули münaqişənin иштиракчыларı щакимиййятlя мцнасибятдя – табеçiлик vəziyətindədirlər. Rящбяр – табеdə olan formada мяъбурetmə мцнасибятляри мювъуддур ki, bu da rəhbərlə tabedə olan məqsədlərin üst-üstə düşməməsinə və münaqişə vəziyyətinin yaranmasına səbəb olur.

4. Мцнагишянин баша чатмаsı просеси.

Müasir şəraitdə mцнагишя нязяриййяси sahəsindəki мцтяхяссисляр мцнагишянин баша чатмасынын iki бир-бириня əks duran просесиni гейд едилирlər:

1. Münaqişənin nizamlanması;

2. Münaqişənin щялл olunması.

Биринъи üsul рягиб tərəfindən биринин диэяр тяряф üçün əlverişli щярякятя sövq едилмясиндян ибарятдир. Бу йолла ялдя едилмиш “сцлщ” çox da узун çəkmir. Мцнагишянин başa çatmasının əsl yolu oнун щялл едилмясидир. Бу da мцбащисянин мянбяйинин вя məzmununun hər iki rəqib tərəfindən təhlil prosesində əldə olunur. Тяряфлярин dayanıqlı таразлыьы o zaman yaranır ki, onlar мцнагишяni yaradan шяртляри aradan qaldıra bilmişlər.

Odur ki, мцнагишяnин баша чатмасыnın методларыna aшаьыдакыларı aid etmək olar:

• 
  мцнагишянин yatırılması – səmərəsiz методдур, çünki, мцвяггяти фасиля yaranır, сонра ися мцнагишя даща да güclənir;
  
• 
  мцнагишянин “ляьв” edilməsi – бу метод алтында зиддиййят­lərи кюкцндян ləğv etmə cəhdləri başa düşülür ki, bu da təbiətən mümkün deyildir;
  
• 
  мцнагишянин щялл едилмяси – müvəffəqiyyət vəd edən йеэаня методдур, çünki, сосиал реаллыьa daha uyğun gəlir.
  

Beləliklə, mцнагишянин щяллinin формалары ашаьыдакылар da ола билярlər:

- данышыглар – бирбаша диалог;

- васитячилик – цчцнъц тяряфя мцраъият;

- арбитраж – цчцнъц тяряфя кюнцллц qaydada мцраъият. Бу мцраъият заманы онун гярарlarынын icrası məcburidir.

- мəcburi арбитраж – бу щалда иштиракчылар цчцн йалныз цчцнъц тяряфя мцраъият, щям дя онун гярарларынын гябул едилмяси мцтлягдир. Бу, мцнагишянин nizamlanması vя ləğvinin sərhədləridir.

Мцasir ядябиййатlarда мцнагишяниn щяллi ясас əhali тялябатларынын юдянилмяси baxımından öyrənilir.