1. Konfliktologiya müst

Мювзу 8. Münaqişələrin həlli zamanı danışıqlar prosesi

1.Данышыгларын цмуми характеристикасы: мащиййяти, нювляри вя функсийалары.

2.Данышыгларын динамикасы.

3.Данышыгларын апарылма технолоэийасы.

1.Данышыгларын цмуми характеристикасы: мащиййяти, нювляри вя функсийалары.

Данышыглар инсан цнсиййятинин гядим вя универсал васитясидир. Онлар марагларын цст-цстя дцшмядийи вя фикир вя бахышларын зиддиййят тяшкил етдийи йердя разылыьын ялдя едилмясиня имкан верир.

Тарихи планда данышыгларын инкишафы цч мярщялядян ибарят иди:

-дипломатик danışıqlar;

-тиcарət danışıqları вя мцnaqиşяли məsələlərin щялли üzrə danışıqlar.

Təşkilatlar arasında yaranmış зиддиййятlərи ганунвериcилик актлар ясасында dəf etmək мцмкцндцрся, o zaman данышыгларa ehtiyac qalmır. Onu qeyd etmək lazımdır ki, bəzi мясяляляри мящкямя йолу иля deyil, danışıqlar yolu ilə asan, уcуз вя тез həll etmək olar.

İштиракчыларын мягсядляриндян асылы олараг ашаьыдакыларı göstər­mək olar:

1.Mövcud олан sazişlərin вахтынын узадылмасы щаггында данышыглар. Məsələn, hərbi əməliyyatların dayandırılması üzrə müvəqqəti saziş.

2.Нормалaşdırma üzrə danışıqlar. Mунагишя мцнасибятляринin оппонентлярин daha конструктив цнсиййятиnə keçməsi üçün апарылыр.

3. Йеnidən bölüşdürülmə üzrə щаггында данышыглар. Тяряфлярдян бири onun xeyrinə дяйишикликлярin aparılmasını тяляб едир. Бу тялябляр hədə-qorxu ilə мцшайят олунур.

4. Йени шяраитлярин йарадылмасы üzrə данышыглар. Онларdan мягсяд йени мцнасибятлярин formalaşмасы, йени мцnаsиbяtлярин баьланılмасыдıр.

5. Ялавя ефfектляря наил олунмасы üzrə данышыглар. İкинcи дяряcяли мясяляляр (сцлщсевярлик нцмайиш etdirilməsi, мювгелярин müəyyən­ləş­di­­rilməsi, diqqətdən yayındırma və s).

Данышыгларын иштиракчыларынын tutduğu мягсядлярдян асылы олараг, danışıqların мцхтялиф funksiyaları vardır:

-iнформасийа funksiyası;

-yeni əlaqələrin, мцнасибятлярин yaradıлмасы;

-fяалиййятлярин nizamlanması funksiyası;

-nязарят funksiyası;

-dиггятин йаraдылмасы funksiyası;

-tяблиьат funksiyası;

-çяtiнliklər yaradılması funksiyası.

Qeyd etmək lazımdır ki, dанышыг иштиракчыларынын birgə гярарlarынын цч типи мювcуддур:

1.Компромисс тяряфляр qarşılıqlı güzəştə getməkdən ibarətdir. Kompromis o vaxt real olur ki, tərəflər bir-birinin maraqlarının heç olmazsa bir hissəsini ödəməyə razı olsunlar. Компромисс-danışıq­lar­da güzəştlərin dəyişməsidir.

2.Ассиmметрик qərar-bir tərəfin gizli, digər тяряфин эüзяштинi əhəmiyyətli dərəcədə ötüb keçir. Эцзяштин şərti yarısını alan оппо­нент bilərəkdən bu güzəştə getməli olur, çünki əks halda o, daha çox itki­yə məruz qala bilər.

Qərarın danışıqlar yolu ilə bir tərəfin məğlubiyyətinin möhkəmləndirilməsi zamanı müşahidə olunur:

- принсипиал olaraq yeni гярарын тапылмасы –bu илкин зиддиййятləri ящямиййятсиз едир. Бу qярарын гябул едилмяsinin принсипляри Америка мцтяхяссисляри –Р. Фишер вя У.Йури тяряфиндян ишляниlmişdir. Бу üsul тяряфлярин щягиги марагларынын тящлилиня ясасланыр.

-danışıqlara hazırlıq;

-danışıqların hazırlanması prosesi;

-nəticələrin təhlil olunması;

-əldə olunmuş razılaşmalarının yerinə yetirilməsi.

Danışıqlarda iştirakçılar tərəfindən əvvəlcədən müəyyən olunmuş hüquqlardan kənara çıxmaq, problemin ilkin müəyyən olunmuş mövqelərdən geniş olaraq nəzərdən keçirmək sərfəlidir.

2.Danışıqların dinamikası

Müasir mərhələdə dанышыглара щазырлыг ики истигамя цзря щяйата кечирилир:

1.Tяшкилати;

2.Mязмуну üzrə.

Hazırlığın tяшкилати məqamlarına aid edilir: Нцмайяндя щейятинин формалашмасы, эюрцшün keçirilmə yerinin вахтынын mцяййян olunması, hər bir иcласын эцндялийи, мараqlı tərəflərlə məsələlərin razılaşdırılması. Нцмайяндя щейятинин формалашмасы, онун баш­чы­сы­нын, сайы вя şəxsi tərkinin müəyyən olunması mühüm ящямий­йят da­şı­yır. Onu qeyd etmək lazımdır ki, nümayəndə heyəti rəhbərlik qarşı­sın­da özünü yaxşı göstərməyə çalışmaqdan əlavə, danışıqların uğurlu olmasına bir komanda olmalıdır.

Данышыглары цч мярщялядя aparмаг олар:

-иштиракчыларын марагларынын вя мювгеляринин дягигляшдирилмяси;

-мцзакиря (özünün бахышlarının вя тяклифляриnin ясасландырылмасы);

-мювгелярин разылашдырылмасы вя razılaşmaların işlənməsi.

Марагларын вя мювгелярин дягигляшдирилмяси заманы мцзакиря olu­nan problem üzrə informasiya qeyri-мцяййянлийи арадан götürü­lür. Данышыглар цзря tərəf-müqabili (partnyor) ilə «цмуми дил» тапылыр.

Дягигляшдирмя мярщяляси тяряфлярин юз мювгеляриниn ifadə olunması цзря изащatларын verilməsi zamanı özünü göstərir. Тяклиф верməklə тяряфляр юзlərinin цстцн tərəfлярини, проблемин мцмкцн ola bilən həlli yollarının öz anlayışını müəyyən edirlər.

Мцзакиря мярщяляси - юз мювгейини başa düşülən дяряcядя ясасландырılмаsıkimi başadüşülür. Тяряфляр diskusiya zamanıdəlillər irəli sürməklə verilən təkliflərə öz münasibətlərini göstərməklə onu bildirirlərki, nəyə görə razı ola bilmirlər və əksinə,sonrakı müzakirənin predmeti ola bilər.

Яэяр тяряфляр проблеми данышыглар yolu ilə həll etmək istəyirlərsə, dəlillər gətirilməsi mərhələsinin nятиcяси разылашмаların səviyyəsindən asılıdır.

Данышыгларын апарылмасынын цчцнcц мярщялясиндя тяряфляр, бир гайда oлараг, яввялcя цмуми фikrə gətirirlər, сонра ися onun təfsila­tını nəzərdən keçirirlər.

Данышыгларын сонунда иштиракчылар yenidən юз elementlərini дягигляшдирə bilərlər. Онун позулмасы данышыгларын узадылмасына вя щятта позулмасына səbəb ola биляр.

Əэяр тяряфляр щяр щансы бир сяняди имзаламышлaрса, демяli данышыглар uğurla başa çatacaqdır.

Danışıqların aparılmasının ən vacib sahələrindən biri həmin danışıqların və onların nəticələrinin subyektiv qiymətləndirilməsi problemin həll edilməsi, hər iki tərəfin öz üzərlərinə götürdükləri öhdəliklərin yerinə yetirilməsidir.

Данышыглар баша чатdıqдан сонра onların мязмуну вя zəruri тяряфляриnin, təhlilini həyata keçirmək lazımdır, yəni aшаьыдакылары мцзакиря етмяк lazımdır:

- данышыгларын uğurlu olmasına ня сябяб олмушдур?

-danışıqlar zamanı hansı çətinliklər yaranmışdı вя онлар нежя арадан

галдырылмышдыр?

-dанышыглара щагырлыг заманы ня нязяря алынмамышдыр вя няyə görə?

-оппонентин danışıqlardakı davranışı нежя idi?

-dанышыгларын апарылмасыnın hansı тяжрцбясиндян щансыны истифадя етмяк олар?

3.Danışıqların aparılmasının texnologiyası

Данышыгларын технолоэийасы –tərəflərin данышыглар заманы istifadə etdik­ləri hərəkətlərin məcmusu və onların yerinə yetirilməsinin прин­сип­ляридир. Оnun tərkibinə: mювгеnin билдирилмяси üsulları, оппо­нент­lə гаршылыглы fəaliyyətin prinsipləri və taktiki üsulları aiddir.

Dанышыгларын иштиракчылары тяряфиндян истифадя олуна билян mövqe­ləri aşağıdakılardan ibarətdir:

- мювгеnин ачыlмасы;

-мювгеnин bağlanması;

-мювгелярдя цмуми tərəflərin гейд olunması;

-mövqelərdə фярглi cəhətlərin qeyd olunması;

Чыхышda özünün шяхси мювгеyi tərəf-müqabilin мювгейи иля мцгайися edilmədən xarakterizə олунuрса, бelə hərəkət möвгеnин ачылмасы кими нязярдян кечирилир. Əgər dанышыг иштиракчысы оппонентин мювгейини öz mövqeyi ilə müqayisə etmədən тянгид edilirsə, mövqenin bağlanması ilə rastlaşırıq. Яэяр иштиракчы ики вя йа даща çox артыг мювгеni мцгайися edirsə, o zaman чыхышдa ня гейд olunursa, bu ya ümumi tərəflərin qeyd olunması kimi, ya da ki, fərqli cəhətlərin qeyd olunması kimi qiymətləndirilir.

Dанышыглар заманы qarşılıqlı fəaliyyətin əldə olunması üçün ашаьыдакы принсипляр тювсиййя olunur:

-qarşıdurmaya səbəb ола bilən formaları tətbiq etməməli;

-oппонентi диггятля dinləməli, онун сюзцнц кясмямяli;

-tutduğu mövqeyinin səhv olmasında partnyoru inandırmaq;

-pартнйоруn эцзяштя эетмяйя разы olmasını онун зяифлик кими qəbul etməməli;

Мювгейи эцcлц олан оппонентля данышыглар апармаг çox чятиндир. Буnun üçün ашаьыдакы тювсиййяляр zəruridir:

-uzunmüddətli “tarixi münasibətlərə” diqqəti cəlb etmək;

-oponentlə gələcək münaqişələrə müraciət etmək;

-ictimai rəyə müraciət etmək;

-kömək üçün vasitəçilərə müraciət etmə.

Bir sıra təşkilati danışıqlar aşağıdakı kimi tətbiq edilir.

1. «Tərk etmə» мювгеnин bağlanмасы иля bağlıдыр.

2. «Yubatmа» zamanı тяряфlərdən biri щяр-щансы сябябдян данышыглары узатмаьа can tır və “tərk etmə” mövqeyini tətbiq edirlər.

3. «Эюзлямя» zamanı tərəflərdən biri əvvəlcə оппонентин rəyini динляyir, sonra isə öz mövqeyini ifadə edir.

Danışıqların müəyyən mərhələsində tətbiq olunan taktiki mövqelər. Мювгелярин дягигляшдирилмяси мярщяляси:

1. Тяляблярин артырылмасы. Opponentlərdən qarşılıqlı addımların atılması tələbinin irəli sürülməsindən ibarətdir.

2. Сусма мювгеyинin bağlanması üçün tətbiq olunur və danışıqların birinci mərhələsində qeyri-müəyyənlik йараtmaq üçün istifadə olunur.

3. Уйдурма (yalan) –яввялжядян йаlaн информасийанын верилмяси.

Мювгелярин мцзакиряси мярщяляси:

1.Оппонентин зяиф тяряфляринин göstərilməsi. Bunun reallaşdı­rıl­ma­sı variantları aşağıdakılardan ibarətdir:

-sялащиййятлярин lazımi гядяр олмамасы;

-əсяби, həyəcanlı vəziyyətin olmasını göstərməli.

Мювгелярин разылашдырылмасы мярщяляси.

1. tяşkilatın qəbul olunması –тяклиф olunan гярарla razı olması.

2. тяşkilatın бир щиссяси иля разы olmanın bildirilməsi.

3. оппонентин тяклифинин рядд olunması.

4. qəbul oluna bilməyən təkliflərin irəli sürülməsi.

5. təkliflərin yenidən işlənilməsi üçün geri qaytarılması.

Beləliklə, danışıqlar-münaqişənin həlli üsullarından biridir. O, problemin zor işlədilməyən vasitələrlə və üsullarla həllindən ibarətdir.