1-лаборатория иши

Sinov savollari

1. 
   Ichki ishqalanish kuchining hosil bo’lish sababini tushuntiring.
   
2. 
   Ichki ishqalanish koeffitsienti deb qanday kattalikka aytiladi va u qanday birlik bilan o’lchanadi?
   
3. 
   Ichki ishqalanish koeffitsienti nimalarga bog’liq?
   
4. 
   Suyuqliklarda va gazlarda ichki ishqalanish koeffitsienti harorat oshishi bilan qanday o’zgaradi?
   
5. 
   Molekulalarning erkin yo’l uzunligi deb nimaga aytiladi va u nimalarga bog’liq?
   
6. 
   Ish tartibini tushuntiring.
   

12-LABORATORIYA ISHI
QATTIQ JISMLARNING ISSIQLIК O’TКAZUVCHANLIК КOEFFISIENTINI ANIQLASH

Кerakli asboblar: Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlaydigan asbob, tekshiriladigan jism, termometr, shtangensirkul, sekundomer, texnik tarozi.

Ishning maqsadi: Qattiq jismlarning issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsientini tajribada aniqlash.

1. 
   Ishning nazariyasi
   

Agar jismning ayrim qismlari bir xil qizdirilmagan bo’lsa, u holda uning ko’proq qizigan qismidan kamroq qizigan qismiga ichki energiya o’tadi.
Ichki energiyaning bunday o’tishiga issiqlik o’tkazuvchanlik hodisasi deyiladi.
Jismning ichki energiyasi uning barcha molekulalarining tartibsiz harakatidagi kinetik energiyasining yig’indisiga teng.
Issiqlik o’tkazuvchanlik hodisasini molekulalarning molekulyar-kinetik nazariyasiga asosan quyidagicha tushuntiriladi:
Qattiq jism molekulalarining tartibsiz xaotik harakati bu molekulalarning muvozanat holat, ya’ni kristall panjara tugunlari atrofida tebranma harakatidan iborat.
Temperatura esa bu harakatning o’rtacha kinetik energiyasining o’lchovidir. Bundan ko’rinadiki, turli temperaturaga ega bo’lgan jismning ikki qismidagi molekulalarning kinetik energiyasi ham turlicha bo’ladi. Shuning uchun jismning bir-biriga tegib turgan ikki qatlam molekulalari o’zaro ta’sir natijasida kinetik energiyani bir qatlamdan ikkinchi qatlamga uzatadi.
Agar jarayon stasionar bo’lib, temperatura qatlamlar bo’ylab bir xil chiziqli o’zgarib borsa,  vaqt ichida moddaning qalinligi l bo’lgan qatlamidan uzatgan issiqlik miqdori quyidagi Furye formulasi bilan aniqlanadi: 1-rasm.
æ
bunda, T₁-T₂ A va V qatlamlar orasidagi temperatura farqi.
S-jismning ko’ndalang kesim yuzasi.
æ-issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti.
temperatura gradiyenti
Temperatura gradiyenti deb issiqlik tarqalish yo’nalishida qatlamlarga perpendikulyar bo’lgan bir birlik uzunlikdagi temperaturaning o’zgarishiga aytiladi.
Formula 1 dan æ=

1–rasm
Bunda, =1: =1; S=1 desak æ=Q bo’ladi.
Demak, issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti son jihatdan temperatura gradiyenti bir birlikka teng bo’lganda, bir birlik yuzadan bir sekundda o’tgan issiqlik miqdoriga teng ekan.
Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti SI sistemasida: yoki va sistemaga kirmaydigan kalsm·sek·grad birliklarda o’lchanadi.
Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsientini bir qancha usullar bilan aniqlash mumkin. Bu idish kalorimetr yordamida aniqlanganligi uchun kalorimetrik usul deyiladi.