DAWÍSSÍZLARDÍŃ JAZÍLÍWÍ
Dawıssız sesler -(konsonantizm) - awızdıń azı-kem ashılıwı menen sóylew aǵzalarınıń birbirine jaqınlasıwı yamasa tiyiwinen jasalǵan sesler (b, p, d, t, g, k, q, m, n, ń, v, f, z, s, j, sh, ǵ, h, x, l, y, w, r, c, ch).
Únli dawıssızlar – únli dawıssızlardı aytqanda shawqım menen birge dawıs qatnasadı. Olar b, d, v, g, ǵ, d, j, z dawıssızları.
Únsiz dawıssızlar- únli dawıssızlardı tek shawqımnan jasaladı. Olar p, f, k, q, t, sh, s, x, h, c, ch dawıssızları. Sonor-sonant-[lat. sonans-shıqqısh]-qaraqalpaq tilinde sonor seslerge m, n, ń, w, y, l, r –dawıssızları jatadı. Olardı aytqanda shawqımǵa qaraǵanda dawıs basımıraq qatnasadı, biraq dawıslılarǵa qaraǵanda ses kúshi pásirek boladı.
DAWÍSSÍZLARDÍŃ JAZÍLÍWÍ
B b háribi sózlerdiń basında, ortasında jiyirek, al sózlerdiń aqırında siyregirek jazıladı: bayraq, bayram,baǵ, baqsha,bala, bilim, taba, tabıs, sabın, abadan, jaba, arab, shtab, klub t.b.
P p háribi sózlerdiń barlıq jerlerinde jazıladı:parta, perde,pal, pán, parta, pana, párman, apa, sıpa, qapı, shapan, palapan, paraxod, planeta, pochta, polat, puqta, puqara, pútin, qap, tap, sap, kitap t.b.
D d háribi sózlerdiń esitilgen jerlerinde jazıla beredi: duz, dúz, dos, dala, dúnya, dárya, dıqqat, dizim, pada, adam, joldas, yad, shad, áwlad, zavod, Farhad, Xalqabad Tt háribi sózlerdiń barlıq jerlerinde jazıladı: taw, tas, tana, taza, taxta, tárezi, atız, qutı, tut, sút, kút, ataw, azat, qant, ant, bánt, Taxtakópir t.b.
Z z haribi sózlerdiń barlıq jerlerinde jazıladı: zar, zor, zaman, zárúr, zıyan, zıyat,
K k háribi tiykarınan jińishke dawıslılar menen bir buwında kelip, sózlerdiń barlıq jerlerinde jazıladı: kók, kún, kásip, kitap, kúlki, kórkem, kiyik, keme, keli-kelsap, kiyim, kán, kámal, kran, kólik, kórik, kiyik, ilik t.b. Sonday-aq jekke-siyrek karta, kompas, kareta sıyaqlı sózlerde juwan dawıslılar menen de bir buwında jumsaladı.
Dostları ilə paylaş: |
