1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

XANTAL (GORCHITSA) URUG‘I VA EFIR MOYI –
– SEMINA SINAPIS NIGRAE ET OLEUM SINAPIS AETHEREUM
O‘simlikningnomi.Sareptxantali, qo‘ng‘irxantal – Brassica juncea (L.) Czern. (Sinapis juncea L.) vaqoraxantal – Brassica nigra Koch. (Sinapis nigra L.); karamdoshlar – Brassicaceae (butguldoshlar – Cruciferae) oilasigakiradi.
Sareptxantalibiryillik, bo‘yi 40–50 sm (ba’zan 1 m) gaetadigano‘to‘simlik. Poyasitiko‘suvchi, shoxlangan, tuksiz. Ildizoldivapoyaningpastkibarglaripatsimonqirqilgan, lirasimonbo‘lib, poyadabandibilanketma-keto‘rnashgan. Barglaripoyaningyuqoriqismigachiqqanisarisiyraklashib, plastinkasikamroqqirqilibvabandiqisqaribboradi. Poyaninguchkiqismidagibarglaributunlansetsimonvapoyadabandsizo‘rnashgan. Gullarishingilgato‘plangan. Kosachabargi 4 ta, tojbargi 4 ta, tillaranggabo‘yalgan, otaligi 6 tabo‘lib, shundan 2 tasikalta, onaliktuguniikkixonali, yuqorigajoylashgan. Mevasi – chiziqsimon, ingichka, ustig‘adir-budir, poyagayondoshmaganvapishgandaochiladigan, 7–12 mmuzunlikdagiqo‘zoq. Urug‘imayda, yumaloqshaklli, ochsariqyokiqo‘ng‘ir.
Mayoyidagullaydi, mevasiiyundaetiladi.
Qoraxantaltojbarginingochsariqligi, mevasiningpoyagayondoshgan, to‘rtqirrali, o‘tkiruchli, urug‘iningmaydavato‘qqizil, qo‘ng‘irranglibo‘lishibilansareptxantalidanfarqqiladi.
Geografiktarqalishi.Sareptxantaliquruqvaissiqiqlimgachidamlibo‘lib, Qirg‘iziston va Ukraina respublikalarida, QuyiVolgabo‘yi, SHimoliyKavkaz, G‘arbiy Sibir vab oshqaerlarda, qoraxantal o‘simligi esa (issiqqachidamsiz) Belorusrespublikasidao‘stiriladi. Mahsulot tayyorlash .Xatal mevasi birin-ketinpishadi, shuning uchun poyasi quriy boshlagach, pastki, birinchimevalaripishishibilanoqerustkiqismio‘ribolinib, bog‘ bog‘ qilib bog‘lab quritiladi. Pishgan mevani yanchib, elab, urug‘i ajratib olinadi. Mahsulotningtashqiko‘rinishi.Tayyormahsulotharikkalaxantalo‘simliginingurug‘idaniborat. Sareptxantaliningurug‘ishirasimon, ustkitomonichuqurchali (lupadako‘rishmumkin), ochsariqyokiqo‘ng‘irranglibo‘lib, diametri 1,2 mm. Qoraxantalurug‘isareptxantaliurug‘iganisbatankichikroq (diametri 1 mm), chuqurchalarihamaniqbilinadi, to‘qqizil-qo‘ng‘irranggabo‘yalgan.
Mahsulotningo‘tkirachchiq (chaynabko‘rilsa) mazasivaog‘izhamdaburunnita’sirlovchio‘zigaxoshidi (suvbilanezibko‘rilganda) bor.
Mahsulotningnamligi 12 %, umumiykuli 5 %, 10 % lixloridkislotadaerimaydigankuli 1,5 %, moysizvaboshqao‘simliklarniurug‘iningaralashmasi 4 % vaorganikaralashmalar 2 % danoshmasligilozim.
Mahsulotgako‘pinchaoqxantal – Sinapis alba L. o‘simliginingurug‘iaralashibqolishimumkin. Oqxantalmevasisertukligi, silindrsimonvapoyagayondoshmaganligi, urug‘ningyirik, silliq, chuqurchasiz, ochsariqbo‘lishibilansareptvaqoraxantallardanfarqqiladi.