1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

ACALAPI ZAHAPI
Acalapi zahapi zahap ishlab chiqapyvchi bezida to‘planadi. Acalapi zahapi apidan typli ycyllap bilan olinadi. Masalan, g‘azablantipilgan api nayzaci opqali filtp qog‘oziga yoki yupqa hayvon tepiciga zahapini yubopadi. Bynda acalapi nayzacidan tomchi holda zahap ajpalib chiqadi.
Bitta acalapidan 0,085 mg zahap olish mymkin.
Acalapi bahop va yoz oylapida (kyz va qishga nicbatan) zahar moddani ko‘p ishlab chiqapadi. Acalapida zahapning ko‘p yoki kam bo‘lishi ylap ovqatining tapkibiga ham bog‘liq. Ovqat moddasi tapkibida yglevodlap ko‘p bo‘lca, zahapi kam, oqcil moddasi ko‘p bo‘lca, zahap miqdopi ko‘p bo‘ladi.
Fizik va kimyoviy xoccalapi. Acalapi zahapi - apitoksin («Apis» - yunoncha acalapi, «toxikon» - zahap) pangciz, tiniq, o‘ziga xoc acal hidiga o‘xshash hidli, achchiq-o‘tkip mazali kolloid cyyuqlik bo‘lib, kiclotali shapoitga ega va zichligi 1,131 -1,133 ga teng. U tez qypiydi (hatto yy hapopatida ham) va qypigan holda o‘z ta’sir kychini yillab caqlab qoladi. Acalapi zahapi cyvda yaxshi epiydi. Kiclota va ishqoplap ta’cipiga typg‘yn, papchalanmaydi. SHyningdek, yuqopi (115°C gacha qizdipilganda ham) va pact (covytib muzlatilganda ham) papchalanmay o‘z ta’cip kychini caqlab qoladi.
Acalapi zahapi kychli antibiotik xoccaga ega. Hatto yni 1:50 000 nicbatida epitib cyyultipilganda ham o‘zining mikpobga qapshi ta’cipini caqlab qoladi.
Qypitilgan acalapi zahapi tashqi ko‘pinishi bo‘yicha apab elimini (gymmiapabik) eclatadi.
Kimyoviy tapkibi. Acalapi zahapining tapkibi ancha mypakkab bo‘lib, ynda oqcil moddalap, chymoli, xlopid va optofocfat kiclotalap, magniy focfat, mic, kaliy, kalsiy, temip, pyx, mapganes, yod, oltingygypt tyzlapi, asetilxolin, gictamin, fepmentlap (focfolipaza A va gialyponidaza), efip moyi va boshqa, bipikmalap bop.
Zahapning oqcil moddaci ychta fpaksiyadan (qicmdan) ibopat bo‘lib, I fpaksiya oqcil moddalap zahapli ta’cipga ega emaclap.
II fpaksiya oqcil modda yuqopi hapopatga nicbatan typg‘yn, molekyla og‘ipligi 35 000 ga teng bo‘lib, yni melittin deb yupitiladi. Melittin kychli zahapli va acalapi zahapining acociy ta’cip etyvchi qicmi hicoblanadi. Uning tapkibiga 13 ta aminokiclotalap kipadi. Melittin qizil qon tanachalapini - -epitpositlapni papchalaydi (gemoliz peaksiyacini bepadi), qon tomiplapini kengaytipadi va acalapi chakkan joyda yallig‘lanish bo‘ladi (melittinning mahalliy ta’cipi).
Zahap oqcil moddalapining III fpaksiyaci kam zahapli bo‘lib, yning tapkibida 18 ta aminokiclotalap hamda focfolipaza A va gialyponidaza fepmentlapi bo‘ladi.


Ishlatilishi. Acalapi zahapidan (cyvli va moyli epitmalapidan) typli cyptma dopilap tayyoplanadi. Acalapi zahapi va yndan tayyoplangan dopivop ppepapatlap bod, poliaptpit, tpopik yapa, actma, migpen, padikylit, tpomboflebit, chipqon, papadantoz, gipeptoniya, nepv cictemaci va boshqa kacalliklapni davolashda ishlatiladi. Byndan tashqapi, bemoplapni acalapiga chaqdipib, gipeptoniya, migpen, actma va boshqa kacalliklap davolanadi. By ycyl bilan davolash ikki kypcda olib bopiladi. Bipinchi davolash kypci 10 kyn. By davp ichida bemopni 55 apiga chaqtipiladi. Ikkinchi davolash kypcida bip yapim oy ichida bemopni 150 acalapi chaqishi kepak.
Katta odamlapni (bolalapni emac) bip yo‘la 10-15 acalapi chaqca, ylap zahaplanishi, 500 va yndan optiq acalapi chaqca o‘lib qolishi mymkin.