1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

Dorivor preparatlari. Suyuq ekstrakt, damlama, er ustki qismi kukuni (poroshogi).

IGIR ILDIZPOYASI – RHIZOMATA CALAMI

O‘simlikning nomi. Oddiy igir - Acorus calamus L.; kuchaladoshlar- - Araseae oilasiga kiradi. Ko‘p yillik, bir pallali o‘t o‘simlik. Ildizpoyasi 1,5 m uzunlikda, gorizontal joylashgan, sudralib o‘suvchi, shoxlangan va ko‘p ildizli, yo‘g‘on bo‘lib, ustki tomoni qo‘ng‘ir yoki yashil-sarg‘ish tusli. Ildizpoyaning yuqori tomonidan barg to‘plamlari o‘sib chiqqan. Bargi chiziqsimon yoki qilichsimon, uzunligi 60-120 sm, tekis qirrali va parallel tomirlangan (bir pallali o‘simliklarga xos). Poyasi (gul o‘qi) yashil, tik o‘suvchi, shoxlanmagan, uch qirrali, bargsiz, bir tomoni tarnovsimon, ikkinchi tomoni esa o‘tkir qirrali. Poyada ikki jinsli, so‘taga to‘plangan sariq gullar bo‘ladi. So‘ta silindrsimon-konusga o‘xshash bo‘lib, uzunligi 4-12 sm. Gul to‘plami - so‘ta yonidan 50 sm uzunlikda o‘rovchi (qinli) barg chiqadi. Gulqo‘rg‘oni ko‘rimsiz, oddiy, olti bargli, otaligi 6 ta, onalik tuguni uch xonali, yuqoriga joylashgan. Mevasi - cho‘zinchoq ko‘p urug‘li, qizil ho‘l meva. Ildizpoya va bargi hidli, mayda ildizlari hidsiz.
May oyi oxiridan boshlab iyulgacha gullaydi.


Geografik tarqalishi. Daryo, ko‘l va hovuz bo‘ylarida, ko‘lmaklarda, botqoqlik o‘tloqlarda va botqoq atroflarida o‘sadi. Moldova, Ukraina, Belorus, Boltiq bo‘yi, Rossiyaning Ovro‘po qismining janubida, Qozog‘istonda (Irtish daryosi bo‘yida), Sibir, YAkutiya, Uzoq SHarqda, qisman Kavkaz va O‘rta Osiyo (O‘zbekistonning Xorazm va Samarqand viloyatlarida) da uchraydi.
Mahsulot asosan Belorus va Ukrainada tayyorlanadi, lekin Qozog‘iston va Amur daryosining o‘rta oqimida yig‘ish mumkin.
Mahsulot tayyorlash. Ildizpoya kuzda yoki erta bahorda, suv kamaygan vaqtda tayyorlanadi. O‘simlik balchiqdan panshaha, cho‘kich va boshqa asboblar bilan yig‘ib olinadi, so‘ngra suv bilan yuvib tozalanadi. Poya, barg va mayda ildizlarni qirqib tashlab, ildizpoya biroz so‘litiladi. So‘ngra ularniko‘ndalangiga, juda yo‘g‘onlarini esa uzunasiga 2-4 bo‘lak qilib qirqib, havo qirib turadigan joylarda yoki quritgichlarda (25-300 haroratda) quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. Tayyor mahsulot tashqi tomondan qizg‘ish- -qo‘ng‘ir probka bilan qoplangan, silindirsimon, biroz yalpaygan, egilgan va engil, 30 sm gacha uzunlikda hamda 0,5-1,5 sm yo‘g‘onlikdagi ildizpoya bo‘laklaridan iborat. Ildizpoyaning yuqori tomonida qiyshiq o‘rnashgan, qurigan poya, o‘rovchi barg va pastki tomonida ko‘pgina mayda, yumaloq ildiz chiqqan joylar bor. Ildizpoya tekis sinuvchi, ichi teshik-teshik, oqish-pushti, ba’zan sarg‘ish ranga bo‘yalgan. Mahsulotning nihoyatda yoqimli hidi va xushbo‘y-achchiq mazasi bor.
Qirqilgan mahsulot turli shakldagi 1-7 mm li ildizpoya bo‘laklaridan tashkil topgan.
XI DF ga ko‘ra mahsulot namligi 14 %, umumiy kuli 6 %, ichi qoraygan ildizpoya bo‘laklari 5 %, ildiz va barg qoldiqlaridan yaxshi tozalanmagan ildizpoya bo‘laklari 5%, 2 sm dan kichik ildizpoya bo‘laklari 2 %, organik aralashmalari 1 % va mineral aralashmalar 2 %, dan oshmasligi kerak.
Qirqilgan mahsulotda 7 mm dan yirik bo‘lgan bo‘lakchalar 10 %, teshigining diametri 0,5 mm li elakdan o‘tadigan mayda qismlar 10 %, kukun (poroshok) holidagi mahsulotda esa namlik 10 %, teshigining diametri 0,310li elakdan o‘tmaydigan yirik qismlar 5 % dan oshmasligi lozim.