1 ma’ruza mexanika asoslari

Amper kuchi magnit induksiyasi, to’k kuchi, o’tkazgich qismining uzunligi, magnit induksiyasi bilan o’tkazgichning qismi orasidagi bur-chak sinusi ko’paytmasiga teng.
F=B∙I∙l∙sin
Elektr to’ki - tartibli harakatlanayotgan zaryadli zarralar to’plamidir. Shuning uchun magnit maydonning to’kli o’tkazgichga ko’rsatadigan tasiri maydonni o’tkazgich ichida harakatlanuvchi zaryadli zarralarga ko’rsatadigan tasirining natijasidir. Bitta zarraga tasir etuvchi kuchni topamiz.
Xarakatlanayotgan zaryadli zarraga magnit maydon tomonidan tasir etadigan kuch Lorens kuchi deb ataladi.
Bu kuch modda tuzilishining elektron nazriyasi asoschisi bolgan ulug’ galland fizigi H. Lorens (1853-1928) sharafiga lorens kuchi deb atalgan. Bu kuchni Amper qonuni yordamida topish mumkin.
Lorens kuchining moduli o’tkazgichning uzunligi deltal bo’lgan Qismiga tasir etuvchi F kuch modulining mana shu qismda tartibli xarakatlanayotgan zarralar soni N ga nisbatiga teng.
Lorens kuchi zarraning tezligiga perpendukulyar bo’gani uchun u barobar kuchsiz ekanligi malum bo’ldi. Shu sababli atomning xossalari asosan uning tarkibiga kiruvchi elektronlar bilan belkimyoviy element atomlarining magnit xossalari bir xil [oddalarning magnit xossalari unga kiruvchi barcha ng natijaviy magnit maydonlari bilan belgilanadi. Barchamagnit xossalariga ko’ra diamagnetiklar, paramagnetiklar va netiklarga bo’linadi.
Ferromagnetiklar. Moddalarning katta guruppasi borki, ularning mag-isiyatlari kuchli darajada namoyon bo’ladi. y moddalar gruppasiga to’rta kimyoviy element kiradi: nikel, gadoliniy va temir. Ulardan temir eng katta magnit 'chanlika ega. Shu sababli butun gruppa ferromagnetik degan di.
Magnit singdiruvchanlik. Doimiy magnitlarni sanoqligina moddalar-sash mumkin, biroq magnit maydonga qo’yilgan moddalarning magnitlanadi, yani o’zi magnit maydon hosil qiladigan bolib Shu tufayli bir jinsli muhitdagi magnit induksiyasining vektori .nnda fazoning o’sha nuqtasidagi Bo vektordan farq qiladi. )magnit elementlarning o/zlaridan bo’lgan qotishmalardan tash-ferromagnitlarning ferromagnit bo’lmagan elementlar bolan hosil qotishmalari ham ferromagnit bo’lishi mumkin. Shuningdek, lasi ferromagnit bo’lmagan elementlardan tashkil topgan ^nitlar ham malum. Keyingi davrda ferritlar deb ataluvchi ferromagnit materiallar tehnikada keng qo’llanila boshlandi. Bar-piitlar kristall moddalardir. Ferromagnit suyuqliklar yoki gazlar emas.

1821 yilda Maykl Faradey uzining kundalik daftariga kuyidagilarni yozgan edi.Magnetizmni elektrga aylantirish kerak.10yildan sung bu masala xal buldi.

Elektromagnit uzaro ta’sirning yangi xossalarini kashf etishni elektromagnit maydon xakidagi tasavvurlar asoschisi Faradey birinchi bulib boshlab berdi.Bu esa tasodifiy emas chunki Faradey elektr va magnit xodisalar yagona tabiatga ega ekaniga ishonar edi.Faradey bunday fikr yuritdi:modomiki elektr toki temir bulgani magnitlashga kodir ekan bu uz navbatida magnit xam elektr tokini vujudga keltira olmaydimi? Bu boglanishni uzok vaktgacha aniklashga muvaffak bulinmadi.Aynan xarakatlanuvchi yoki vakt utishi bilan uzgaruvchi magnit maydongina galtakda elektr tokini uygotishi mumkinligi xakidagi asosiy fikr xech kimning xayoliga kelmadi.Lekin Faradey bilan deyarli bir vaktda shveytsariyalik fizik Kolladon magnit yordamida galtakda elektr tokini xosil kilishga urinib kurgan .Uengil magnit strelkasi asbob galtagining ichiga urnatilgan galvanometrdan foydalandi.Magnit maydon strelkaga bevosita ta’sir etmasligi uchun Kolladontok xosil bulishiga umid kilgan va ichiga magnit kiritiladigan magnitni kushnixonaga urnatgan va uning uchlarini boshka xonadagi golvanometrga ulagan.Kolladon galtakka magnitni kiritib kushni xonaga kirgan va galvanometr tokni kursatmayotganidan afsuslangan.Agar shu galvanometr uning kuz oldida turganda edi yoki usha golvanometrning oldida uzi turi turib birortasidan magnitni kiritib chikarib turishni iltimos kilganda edi buyuk kashfiyot amalga oshgan bular edi.Birok bunday bulmadi.Galtakka nisbatan tinch turgan magnit unda tok xosil kilmaydi.
Elektromagnit induktsiya xodisasi deb vakt buyicha uzgaradigan magnit maydonda tinch turgan yoki kesib utuvchi magnit induktsiya chiziklari uzgaradigan uzgarmas magnit maydonda xarakatlanuvchi konturda elektr toki xosil bulishiga aytiladi.
Faradey bir oy davomida elektromagnit induktsiya xodisasining xamma muxim xossalarini tajriba yuli bilan aniklashtirdi.
Xozirgi vaktda Faradey tajribalarni xar kim amalga oshirish mumkin. Buning uchun ikkita galtak magnit elementlar batareyasi va sezgir golvanometr kerak.
Tinchturgan galtakning elektr zanjiri ulanganda yoki uzilganda ikkinchi galtakda induktsion tok xosil buladi. Boshka tajribada induktsion tok galtaklardan biridagi tokni reostat yordamida uzgartirilganda ; galtaklarni bir-biriga nisbatan xarakatlantirganda;doimiy magnitni galtak ichida xarakatlantirganda xosil buladi.Faradeyning uziyok tashkaridan karaganda turli kurinishga ega bulgan tajribalarda induktsion tonning paydo bulishidagi umumiylikni paykagan edi.