Butun son, kasr son, aralash son va ularning yozilishi
Narsa-buyumning son-sanog‘ini, miqdorini uning butunligini saqlagan holda ifodalaydigan son butun son dеb ataladi: 1, 3, 5, 12 kabi.
Narsa –buyumlar miqdorini bo‘laklab, qismlab ifodalaydigan son kasr son dеb ataladi: 1G‘2 (yarim), 1G‘4 (chorak), 1G‘8 (nimchorak).
Kasr son ikki xil ifodalanadi: 1) ikki son chiqish kеlishigi qo‘shimchasi bilan bog‘langan bo‘ladi: ikkidan bir. 2) o‘z holicha kasrni anglatadigan so‘z bo‘ladi: yarim, chorak, nimchorak.
Butun son bilan kasr son birgalikda ishlatilsa, aralash son dеb ataladi: bir yarim, ikki butun o‘ndan uch. Butun, kasr, aralash sonlar ajratib yoziladi: bir yarim kilogramm.
1.Sanoq sonlar.
2.Miqdor sonlar.
3.Dona sonlar.
4.Taqsim sonlar.
5.Chama sonlar.
6.Jamlovchi sonlar.
7.Kasr sonlar.
8.Tartib sonlar.
9.Sonlarning tuzilishiga
10.Ko‘ra turlari.
11.Sonlarning sintaktik vazifasi.
Barcha tillardagi kabi o‘zbek tilida ham son shaxs, narsa, voqea-hodisalarning son-sanog‘ini, miqdorini, joylashish tartibini bildiradi. Sonlarni ma’nosi va grammatik xususiyatlariga ko‘ra, ikki turga bo‘lish mumkin.
1. Sanoq sonlar. 2. Tartib sonlar.
Sanoq sonlar ham o‘z navbatida bir necha turga bo‘linadi.
1.Miqdor sonlar. Ular bir turdagi narsalarning umumiy miqdorini anglatadi, ularning maxsus qo‘shimchasi yo‘q. O‘zbek tilida miqdor sonlar quyidagilar: bir, ikki, uch, to‘rt, besh, olti, yetti, sakkiz, to‘qqiz, o‘n, yigirma, o‘ttiz, qirq, ellik, oltmish, yetmish, sakson, to‘qson, yuz„ ming. Bundan katta sonlar million, milliard, trillion kabi baynalmilal sonlardir.
2.Dona sonlar narsalarning yakkalab, donalab sanaladigan umumiy miqdorini bildiradi. Miqdor sonlarga -ta qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil bo‘ladi: yuzta qo‘y, mingta daraxt, o‘n mingta daftar kabi.
Dona sonlar ko‘p hollarda hisob so‘zlar bilan ham qo‘llanadi. Bunday holda -ta qo‘shimchasi o‘rnida hisob so‘z keladi. Quyidagilar nutqda hisob so‘z vazifasini bajarishi mumkin: dona, nafar, bosh, tup, nusxa, juft, bet, pud, metr, so‘m, kilo, daqiqa, soniya, gektar, bog‘ va hokazo.
Dostları ilə paylaş: |
