1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари
- jadval 2007-2011 yillarda O‘zbekiston mintaqalari bo‘yicha savdo va umumiy ovqatlanish xizmatlarini rivojlanish holati (solishtirma narxlarda)
Yüklə 1,44 Mb.
|
2- jadval 2007-2011 yillarda O‘zbekiston mintaqalari bo‘yicha savdo va umumiy ovqatlanish xizmatlarini rivojlanish holati (solishtirma narxlarda) O‘tgan yilga nisbatan foizda
Servis va xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish dasturini bajarish jarayonida respublika, viloyat va viloyatlararo ixtisoslashtirilgan ulgurji-savdo bazalarini tashkil etish bo‘yicha amaliy tadbirlar amalga oshirildi, ularning faoliyati va xomashyo ta’minoti yo‘lga qo‘yildi. Respublika ixtisoslashtirilgan ulgurji-savdo baza-kontorasiga mintaqaviy (viloyat, viloyatlararo va tumanlararo) bazalarni shaklantirishda va ularga yuklatilgan vazifalarni bajarishda yordam ko‘rsatildi. So‘nggi yillarda turizm sanoati aksariyat mamlakatlarda muhim o‘rinlardan birini egallamoqda. Turizm sanoati ishlab chiqaradigan mahsulot — turistik mahsulot xizmatlar va tovarlarning ancha katta va rang-barang kompleksini o‘z ichiga oladi. Bu mahsulotlardan kishilar sayohat qilishda, shuningdek turizm doirasida dam olish, hordiq chiqarish, davolanish, o‘z bilim va kasbiy darajasini oshirishda foydalanishlari mumkin. Bunda turistik mahsulotning tarkibiy qismiga kiruvchi transport xizmatlari uning sifatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Yo‘lovchilarni, shu jumladan,turistlarni tashish har xil transport turlarida, chunonchi, havo, yer usti, suv transportida amalga oshiriladi. Turistik tashuvlar uchun transport turlarining ommaviyligi yoki talab etilish darajasi mamlakatning jo‘g‘rofiy o‘rni va iqlim sharoitlariga, iqtisodiy rivojlanish darajasiga, milliy an’analariga, odamlarning ijtimoiy holati va turmush darajasiga hamda boshqa omillarga bog‘liq bo‘ladi. Har bir transport turining o‘z ustun jihatlari va kamchiliklari mavjud bo‘lib, ular tarixiy rivojlanish, texnik, iqtisodiy va ekologik ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi, ammo transport tizimlarining barcha turlari bir asosiy maqsadni — tashish xizmatlarini ko‘rsatishda sayohatchilarning ehtiyojlarini to‘laqonli qondirishni ko‘zlaydi. SHundan kelib chiqib, turistlarga transport xizmatlari ko‘rsatishni turistlarni va ularning yuklarini bir joydan ikkinchi joyga mumkin qadar tez va qulay sharoitlarda tashish uchun mo‘ljallangan xizmatlar majmui deb ta’riflash mumkin. Jamiyatda fan-texnika taraqqiyoti odamlarni yer yuzining istalgan nuqtasiga tez eltib qo‘yishga qodir transport vositalari (ovozdan tez uchar samolyotlar, tezyurar poezdlar, avtomobillar, muzyorar va suvosti transportiva boshqalar) paydo bo‘lishiga, shuningdek, transport xizmatlari ko‘rsatish sohasiga yangi texnologiyalar joriy etilishiga olib keldi. Bu chiptalarni bronlashning global tizimlarida va chiptalar sotishning noan’anaviy usullarida, yuk va yo‘lovchi tashuvchilarning charter dasturlari vujudga kelishi va rivojlanishida, turli axborot tizimlari ishlab chiqilishida, yo‘lovchi tashishning texnik va texnologik rejimlarini nazorat qilish elektron qurilmalaridan foydalanilishida, ularning xavfsizligi oshirilishida o‘z ifodasini topmoqda. Mamlakatimizda transport xizmatlari rivojlanishini quyidagicha taxlil qilish mumkin. 2010 yilda transport xizmatlarining o‘sishi bashorat bo‘yicha 118,9 foiz belgilangan bo‘lsa, amalda 121,5 foizni tashkil etdi. Umuman olganda, 2010 yilda barcha mintaqalarda transport xizmatlarining xajmi o‘sishi ta’minlandi. Transport xizmatlarining o‘sishi asosan transport infratuzilmasining kengayishi va yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha yangi marshrutli yo‘nalishlar tashkil etilishida nomoyon bo‘ldi. Yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha marshrutli yo‘nalishlarining soni rejaga nisbatan ancha yuqori ko‘rsatkichga ega. 2011 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra,mamlakatimizda yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha 3721 ta marshrut faoliyat ko‘rsatmoqda (bashorat-3687 ta marshrut). Shahar ichidagi marshrutlar 2140 (bashorat 2053 ta) tani yoki yurtimizdagi umumiy marshrutlar sonining 57,7 foizini tashkil etdi. Viloyatlar ichidagi shaharlararo yo‘lovchi tashish marshrutlari 351 tani tashkil etdi, bu esa rejaga to‘la mos keladi. 3- jadval 2007-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha transport xizmatlarining rivojlanish holati (solishtirma narxlarda) O‘tgan yilga nisbatan foizda
Viloyatlar o‘rtasidagi shaharlararo marshrutlar soni 2011 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra, 250 tani tashkil etdi. Qishloq joylardagi transport xizmatlarining ulushi 44,1 foizga yetdi. 4.2.2- jadvalga e’tibor bersak 2011 yilda transport xizmatlarini ko‘rsatishda ijobiy natijaga erishilmagan. 2011 yil rejasiga ko‘ra, 113,9 foizga o‘sish rejalashtirilgan bo‘lsa, amalda ushbu ko‘rsatkich 104,1 foizni tashkil etgan. Qishloq joylarda esa passajirlarni tashish bo‘yicha avtotransport xizmatlarining ulushi atigi 35,9 foizni tashkil etdi. Muayyan transport tuzilmalari o‘rtasida hamda har bir transport turi doirasida yo‘lovchi tashuvchilar o‘rtasidagi raqobat kurashi yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning takomillashuv jarayoniga kuchli turtki berdi. Servis sifati va darajasining oshishi harakatlanadigan tarkibning hozirgi texnik jihozlanishida, yo‘lovchilarga qulay va shinam shart-sharoitlar yaratilishida, transport vositalari bortida yo‘lovchilarning dam olishi tashkil etilishida, yo‘lovchilarni ovqatlantirish sifatining oshishida, transport kompaniyalarining doimiy mijozlari uchun rag‘batlantirish dasturlari ishlab chiqilishida namoyon bo‘lmoqda. Yo‘lovchi tashuvchilar transportda bolalar va nogironlarga, shuningdek, boshqa toifa yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha maxsus tadbirlarni amalga oshirmoqdaki, bu yo‘lovchilarning ehtiyojlarini to‘laqonli qondirish uchun imkoniyat yaratmoqda. Turli transport tizimlari o‘rtasida yaqin hamkorlik transport xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi muhim yo‘nalishlardan biridir. Bu multimodal vokzallar tashkil etish, qatnov jadvallarini muvofiqlashtirish, transport xizmatlarini uyg‘unlashtirish va yo‘lovchilarga kompleks xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi. SHu munosabat bilan mamlakatimizda yo‘l infratuzilmasi va servis ob’ektlari xizmatiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Yo‘lovchilarning xavfsizligini ta’minlash transport xizmatlari ko‘rsatishning eng muhim masalasi bo‘lib, u harakatlanadigan tarkibdan foydalanish qoidalariga rioya qilishni, transport vositalarining harakatini ta’minlovchi turli xizmatlar professional tarzda va uyushqoqlik bilan ishlashini, yo‘lovchilar ham xulq-atvor qoidalariga rioya qilishini, ekologik toza transport turlaridan foydalanishni nazarda tutadi. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida turizm tarmog‘ining o‘rni va ahamiyati O‘zbekistonning xalqaro turizm sohasidagi raqobatdagi ustunliklari, xalqaro aloqalarning rivojlanishida mazkur tarmoqning roli hamda iqtisodiy o‘sishga qay darajada imkoniyat yaratishi bilan belgilanadi. O‘zbekiston turistlar e’tiborini o‘ziga tortadigan mamlakat. U sayyohlarga qadimiy va go‘zal shaharlar, xushmanzara joylar, betakror tabiat manzaralari, boy tarix va madaniyatga ega bo‘lgani uchun O‘zbekistonga qiziqish butun dunyoda kuchli. Yurtimizda zamonaviy xizmat turlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan bir qator chora tadbirlar qabul qilingan bo‘lib, ularga axborotlashtirish va aloqa xizmatlari ham kiradi. Tarmoqda raqamli texnologiyalarga asoslangan yangi loyihalar amalga oshirilmoqda. 2011 yilda aloqa va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasi korxonalari tomonidan 2630 milliard so‘mlik xizmatlar ko‘rsatildi, 2010 yilga nisbatan o‘sish 39,9 foizni tashkil etdi. Pochta aloqasi bo‘yicha axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bazasida yangi xizmat turlari tadbiq etilmoqda va rivojlanmoqda. SHu maqsadda 625 ta pochta aloqa bo‘limi komp’yuterlashtirildi hamda 1 mingdan ortiq ish o‘rini avtomatlashtirildi. elektron pul o‘tkazmalari xizmatlari kengaytirilmoqda, jumladan, xalqaro darajada ham rivojlantirilmoqda. 4- jadval 2007-2010 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha aloqa va axborotlashtirish xizmatlarini rivojlantirish holati (solishtirma narxlarda) O‘tgan yilga nisbatan foizda
Telekommunikatsiya tizimida magistral va hududiy telekommunikatsiya tizimlarining ishonchli va barqaror faoliyatini ta’minlash, iste’molchilar talabi asosida tizimlarni optimallashtirish, tizimli boshqarishda xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash va kelgusida takomillashtirish bo‘yicha ishlar amalga oshirildi. Elektron hujjat ayriboshlash tizimi kengaytirilmoqda. Tizimda elektron raqamli imzolarning klyuchlarini registratsiya qilish bo‘yicha 9 ta markaz ro‘yhatga olindi va ularning soni 149 mingtani tashkil etdi. Tasdiqlangan interaktiv davlat xizmatlari bazasi asosida on-layn tartibida 384turdagi xizmatlar amalga oshirilmoqda. Elektron ta’lim berishni rivojlantirish bo‘yicha 10 mingta o‘quv muassasasi «ZiyoNET» tarmog‘iga ulangan. Moliya infratuzilmasining o‘sishi, butun mamlakatimz bo‘ylab o‘ziga hos ko‘rinishga ega. Amalga oshirilgan tadbirlar natijasida 2010 yilda aholining pul qo‘yilmalari 1,5 barobaryoki 52 foizga o‘sdi va 4185,0 milliard so‘mni tashkil etdi, banklarning kredit qo‘yilmalari esa, 1,3 barobarko‘paydi. 2010 yil kredit qo‘yilmalarining umumiy hajmi 11539,3 milliard so‘mni tashkil qildi.Iste’mol kreditlari1,1 barobar o‘sdi. Terminal orqali operatsiyalarning hajmi 2,5 barobar ko‘paydi va 5700,1 milliard so‘mga yetdi. 7,9 milliondona plastik kartochkaamaliyotga joriy qilindi. Kichik biznes sub’ektlariga berilgan kreditlarnig o‘sishi 1,5 barobarni tashkil etdi, rejaga nisbatan esa 12,8 foiz o‘sishga erishildi. Umuman olganda, kichik biznes sub’ektlariga 261,2 milliard so‘m miqdordagi mablag‘ ajratildi. 2010 yil ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatimizda 848 turdagi sug‘urta xizmatlari joriy qilindi. Qishloq joylarda yashovchi aholi va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun sug‘urtalashning zamonaviy turlari joriy qilindi (hosilni sug‘urtalash, qoramol, qishloq xo‘jaligi texnikalarini sug‘urtalash va h.k.). 2010 yil sug‘urta qilish xizmatlari hajmi 171,4 milliard so‘mni tashkil etdi. 2011 yilda esa 3507,5 milliard so‘mlik moliya xizmatlari ko‘rsatilgan bo‘lib, bu borada 118,6 foiz o‘sishga erishildi. Moliya xizmatlarini kengaytirishda asosiy o‘rinni zamonaviy xalqaro standart va texnologiyalardan foydalaniladigan milliy to‘lov tizimi egallamoqda. 2011 yilda tegishli xizmatlarga plastik kartochkalarni tadbiq etish va naqd pulsiz pul aylanmalarini kengaytirishga yo‘naltirilgan kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish bo‘yicha ishlar davom ettirildi. Naqd pulsiz pul aylanmalari uchun 8,5 millionta plastik kartochka faollashtirildi. 2011 yil yakuniga ko‘ra, 115,5 mingta terminal ishga tushirildi va ularning pul aylanmasi 8 trillion so‘mni tashkil etdi. Qayta moliyalash stavkasi 2011 yil 1 yanvardan boshlab yillik 14 foizdan 12 foiz darajaga tushirildi. Banklarning kredit qo‘yilmalari 20 foizdan ortiq o‘sishiga erishildi va ularning umumiy hajmi 13,8 trillionso‘mni tashkil etdi, jumladan, iste’mol krediti 15 foizga o‘sdi va 0,7 milliard so‘mni tashkil etdi. Xizmat ko‘rsatish sohasida tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga 280 milliard so‘m mablag‘ ajratildi. Bitimlarni tuzishda tavakkalchilikni pasaytirish va bozor infratuzulmasini rivojlantirish maqsadida kliring faoliyatining normativ-xuquqiy nazorati bo‘yicha ishlar amalga oshirildi. Bank mahsulotlari va xizmatlaridan foydalanish muammolarini yechish bo‘yicha mamlakatimizning uzoq tumanlarida qo‘shimcha bank infratuzilmasi tashkil etildi. 2011 yil yakunlariga, ko‘ra minibanklar soning o‘sishi kuzatildi va ular 2 mingdan ortib ketdi. SHuningdek, 1,9 ming dona jamg‘arma kassasi ishga tushirildi. Maishiy-kommunal xizmatlarning o‘sishi 101,5 foizni tashkil etdi. 2010 yil yakuniga ko‘ra, 4083 ta mahalliy qozon o‘rnatildi, ularning 2730 tasi gaz, 1353 tasi tabiiy gaz va shunga o‘xshash yoqilg‘i turlari bilan ishlaydi. Qabul qilingan dasturni amalga oshirishda mavjud imkoniyatlardan foydalanish o‘z samarasini berdi, shuningdek, bozor tuzilmasi ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. 2010 yilda 562 ta tikuvchilik atel’esi va ustaxona, shuningdek, qishloq joylarda 417 ta (reja bo‘yicha 366 va 264) tsextashkil etildi; 442 ta oyoq kiyimlarini ta’mirlash ustaxonasi, qishloq joylarda esa 367 ta (reja bo‘yicha 386 va 323) ustaxonatashkil etildi; 257 ta fotosalon, qishloq joylarda esa 182 ta (reja bo‘yicha 211 va 151) tashkil etildi. 2011 yilda esa o‘tgan yilga nisbatan pasayish kuzatilgan va bu ko‘rsatkich 99,9 foizni tashkil etgan. 5- jadval 2007-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha mehmonxona xizmatlarining rivojlanish holati (solishtirma narxlarda) O‘tgan yilga nisbatan foizda
Albatta, mamlakatimiz hududlarida xizmat ko‘rsatish bir xil ko‘rinishga ega emas. Qishloq joylardagi aholiga xizmat ko‘rsatishning rivojlanishi orqada qolmoqda. Agarda 2010 yilda umumiy xizmat ko‘rsatish xajmida qishloq joylardagi xizmat ko‘rsatishning ulushi 24 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2011 yil yakunlariga ko‘ra, ushbu ko‘rsatkich sezilarli darajada pasaydi va 23,7 foizni tashkil etdi. Ayrim mintaqalarda bank xizmatlarining taklifi talabga nisbatan pastligi kuzatilmoqda, jumladan, filiallar tizimini tashkil etish va ularda xizmat ko‘rsatish kechiktirilmoqda. Bundan tashqari, mintaqalarda bank xizmatlarini joriy qilishda ayrim hollarda kredit tashkilotlarini qo‘shimcha kapitalizatsiya qilish talab etilmoqda. 6- jadval 2007-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha maishiy-kommunal xizmatlarini rivojlanish holati (solishtirma narxlarda) O‘tgan yilga nisbatan foizda
Natijada qishloq aholisiga moliya xizmatlarini ko‘rsatishning ulushi 14,6 foizdan yuqoriga ko‘tarilmayapti. Ayrim aholi va tadbirkorlar guruhlarining bank mahsulotlari va xizmatlariga ega bo‘lishi, shuningdek, bank kreditlarini jalb qilishi sezilarli darajada cheklangan. Asosan, bular uzoq mintaqalardagi qishloq aholisi, kichik biznes va kam ta’minlangan aholi qatlamlaridir. Umumiy ovqatlanish va savdo xizmatlari qishloq joylarda 2702,2 milliard so‘mni yoki tegishli xizmatlarning umumiy hajmiga nisbatan 31,4 foizni tashkil etmoqda. Qishloq joylarda yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha avtotransport xizmatlarining ulushi atigi 35,9 foizni tashkil etdi. Qishloq joylarda mehmonxona xizmatlari ko‘rsatkichi pastligi kuzatilmoqda va 2,5 foizni tashkil etmoqda. Bu esa qishloq joylarda turistik va ekskursion xizmatlarning rivojlanishi pastligini ko‘rsatmoqda. Bunday sharoitda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyat hokimliklari, Toshkent shahar hokimligi, tegishli vazirliklar tomonidan quyidagi qo‘shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
Tayanch iboralar: Ijtimoiy turmush, aholi mehnat faolligi, mehnat resurslari, maqsadli normativlar, iqtisodiy normativlar tizimi, demografik omil, ijtimoy omil, ijtimoiy siyosat, ijtimoiy soha, ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy xizmat, turmush sifati, iste’mol, jamg‘arma, milliy daromad, byudjet, xo‘jalik hisobi. Nazorat savollari: 1. Ijtimoiy infratuzilmaning mohiyati nimadan iborat? 2. Ijtimoiy infratuzilma tarkibiga qaysi sohalar kiradi? 3. Ijtimoiy infratuzilmani boshqarish mexanizmi qanday? 4. Mamlakatimizda ijtimoiy infratuzilma sohalarini rivojlantirish borasida qanday islohotlar amalga oshirilmoqda?
Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||