1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

23-MAVZU: ELEKTR YURITMANI KOORDINATALARINI 

ROSTLASH USULLARI 

Reja: 

1. 

Elektr yuritma koordinatalarini rostlashni asosiy ko`rsatkichlari. 

2. 

O`zgarmas tok dvigatellarini tezligini rostlash usullari. 

3. 

O`zgaruvchan tok dvigatellarini tezligini rostlash usullari. 

Hozirgi  zamon  ishlab  chiqarishda  o`zgaruvchan  tezlikda  ishlaydigan  va  mexanizmlar  ko`p 

uchraydi.  Bunday  mashina  va  mexanizmlarda  tezlikni  rostlash  evaziga  yuqori  ish  unumiga 

hamda  talab  darajasidagi  ish  sifatiga  erishiladi.  Tezlikni  rostlash  mexanik  va  elektrik  usullar 

bilan  amalgam  oshriladi.  Lekin  elektrik  usul  qo`llanilganda  ishchi  mashina  kinematikasi 

soddalashadi, texnik iqtisodiy ko`rsatkichlari yaxshilanadi. 

Tezlikni  rostlash  uchun  u  yoki  bu  usulni  tanlash  barcha  usullarni  texnik  iqtisodiy 

ko`rsatkichlarini taqqoslash orqali bajariladi. 

Elektr  yuritmani  tezligini  rostlashni  turli  usullarini  xarakterlovchi  asosiy  ko`rsatkichlarga 

quyidagilar kiradi: 

1)  Rostlash chegarasi; 

2)  Tekislik; 

3)  Iqtisodit ko`rsatkich; 

4)  O`rnatilgan tezlikda turg`un ishlay olish; 

5)  Turli tezliklardagi yuklama. 

Rostlash  chegarasi  maksimal  va  minimal  aylanishlar  tezliklari  nisbatan  orqali  topiladi,  yani 

min

max

/







D

. 

Rostlash tekisligi ikki qo`shni tezliklar nisbati orqali xarakterlanadi: 

1





i

i

K

tek





 

Rostlash iqtisodiy ko`rsatkichlari capital va ishlatish sarflari miqdori bilan baholanadi. 

O`rnatilgan tezlikda turg`un ishlay olish rostlash xarakteristikasini kattaligi bilan belgilanadi. 

Turli tezliklarda yuklama dvigatel tokini miqdori bilan aniqlanadi. 

1.Parallel qo`zg`otishli o`zgarmas tok dvigatelini aylanish tezligini rostlash.  

Parallel  qo`zg`otishli  dvigatelni  tezlik  xarakteristikasi  tenglamasidan  kelib  chiqadiki,  uni 

tezligini o`zgartirishni (rostlashni) uchta usuli mavjud ekan: 

a)  Yakor zabjiridagi qarshilikni rostlash; 

b)  Dvigatel qo`zg`atish tokini o`zgartirib rostlash` 

c)  Dvigatelga qo`yilgan kuchlanishni o`zgartirib rostlash. 

Parallel qo`zg`atishli dvigatelni elektr sxemasi 1-rasmda ko`rsatilgan. 

 

 

1-rasm. Parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok dvigatelini elektr sxemasi. 

Parallel  qo`zg`atishli  o`zgarmas  tok  dvigatelini  yakor  zanjiriga  qarshiliklar  kiritilganda  uni 

mexanik xarakteristikalari 2-rasmda ko`rsatilgan. 

 

 

---

 

76 

 

2-rasm. Parallel qo`zg`atishli o`zgarmas tok dvigatelini yakor zanjiriga qarshiliklar 

kiritilganidan so`ng mexanik xarakteristikalari. 1-tabiiy xarakteristika

0





Rsoz

 

 

2.3 qarshiliklar kiritilgandagi xarakteristikalar 

s

M

ishchi mashina qarshilik momenti; 1,2,3,-

har hil qarshiliklardagi mexanik xarakteristikadir. 

Magnit  oqimini  o`zgartirish  (qo`zga`tish  toki  orqali)  orqali  dvigatel  tezligi  o`zgartirilsa  3-

rasmdagi mexanik xarakteristikalar olinadi. 

 

3-rasm. Parallel qo`zg`atishli dvigatel tezligini oqim orqali o`zgartirilgandagi mexanik 

xarakteristikalari. 

Elektrodvigatelga  qo`yilgan  kuchlanishni  o`zgartirish  orqali  tezlik  rostlashdagi  mexanik 

xarakteristikalar 4-rasmda ko`rsatilgan. 

 

4-rasm. Parallel qo`zg`atishli dvigatel tezligini tarmoq kuchlanishi orqali o`zgartirilganda 

mexanik harakteristikalar. 

 

Asinxron elektrodvigatellarni tezligini sozlash usullari.  

Asinxron  dvigatellarni  tezligini  rostlash  usullarini  o`rganishda  quyidagi  formuladan 

foydalanamiz: 

)

1

(

60

s

P

f

n





 

bu erda 

  f - tok chastotasi,  P -juft qutblar soni; 

 

 

S

- sirpanish koeffisienti; 

 

 

0

n - magnit maydonni aylanishlar soni; 

 

 

n -rotorni aylanishlar soni. 

---

 

77 

 

Quyidagi  formuladan  ko`rinib  turibdiki,  asinxron  dvigatellarini  aylanish  sonini  o`zgartirish 

uchun  tok  chastotasini,  juft  qutblar  sonini  o`zgartirish,  hamda  rotor  zanjiriga  qo`shimcha 

qarshilik kiritish kerak.  

Tok  chastotasi  o`zgarganda  dvigatel  mexanik  xarakteristikasini  quyidagi  ko`rinishga  ega 

bi`ladi (5-rasm). 

 

5-rasm. Asinxron elektrodvigatelni turli tok chastotalaridagi mexanik xarakteristikalari. 

Asinxron  elektrodvigatel  stator  cho`lg`amidagi  qutblar  soni  o`zgarganda  tezlik  qog`onali 

o`zgaradi (6-rasm). 

 

 

6-rasm. 

Asinxron 

elektrodvigatelni 

juft 

qutblar 

soni 

o`zgargandagi 

mexanik 

varakteristikalari. 

 

Rotor zanjiriga aktiv qarshilik kiritib tezlikni rostlash faza rotorli asinxron dvigatellar uchun 

qo`llanadi.  Rotor  zanjiriga  qarshilik  kiritilganda  dvigatel  sirpanish  koeffsienti  oshadi,  natijada 

jadak tezlik kamayadi (7-rasm). 

 

 

 

---

 

78 

 

 

 

7-rasm. Rotor cho`lg`amiga aktiv qarshilik kiritib tezlikni rostlash. 

 

 

 

 

 

8-rasm. Faza rotorli asinxron dvigatelbi mexanik xarakteristikalari: 

s

M

-qarshilik momenti. 

Asinxron dvigatel tezligini rostlashni boshqa usullari ham mavjud, yani ularni maxsusu talab 

qo`yilgan  sharoitlardagina  qo`llaniladi.  Bunday  usullar  bilan  adabiyotlar  orqali  tanishish 

mumkin.