1-mavzu: Geografiyani o’qitishda o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish yo’llari Reja

13-MAVZU:GEOGRAFIYA TA’LIMIDA EVRISTIK METOD
Reja:

1. 
   Evristik ta’lim metodi
   
2. 
   Evristikaning fan sifatidagi vazifalari
   
3. 
   Evristik metodlarning turlari
   

Talabalarning mustaqil, faol, ijodiy faoliyatini tashkil etishda evristik metodlar asosidagi ta’lim alohida o‘rin tutadi. “Evristika” -grekcha so‘z bo‘lib,“heurist” so‘zni, “izlayman”,”topaman”, “ochdim” degan ma’nolarini beradi.Umuman evristik ta’lim metodi juda uzoq antik zamonlardan beri qo‘llanilib kelinadi.Birinchi bora ta’lim jarayonida qo‘llanilganda – evristik suxbatlar yo‘naltirilgan , ketma-ket berilgan savollarga javob berish jarayonida shakllangan, savollarga javob berishda javoblar o‘quvchilar-talabalar tomonidan muammolar yechimiga qatnashishjarayonida rivojlantirilgan.

Pedagogikada o‘quvchi- talabalar fikrini rivojlantiruvchi, maqsadli sermahsul, izlanishlar asosida qo‘llana boshlagan.
Ko‘proq bu usulni birinchilardan bo‘lib matematik olimlar, o‘qituvchilar iste’molga kiritganlar.Ko‘pincha uni “matematik yechish san’ati”metodlari shaklida qo‘llash ma’qul ko‘rilgan.
Keyinchalik uni boshqa o‘quv predmetlarni o‘qitish jarayonida ilg‘or universal metodlar sifatida ham qo‘llashga harakatlar – o‘rganishlar bo‘lgan.
Bu muammo bilan o‘z davrida filosof va grek matematigi Papp Aleksandrskiy, keyinchalik fransuz filosof va matematigi R.Dexretlar shug‘ullanib, evristik ta’lim universal metoddir degan fikrga kelganlar.
Ilg‘or metod sifatida uni Yan Amos Kamenskiy ta’lim tizimiga kiritish zarurligini uqtirgan.U evrimtik metoddan ta’lim jarayonida foydalanishda shaxsning o‘ylashi , “ijodiy fikr yuritishi zamirida turli yangiliklarni yaratuvchi shaxs tarbiyalanadi” deb ta’rif beradi.
Rus pedagogi P.K.Kopterev- xalq maktablarida evristik ta’lim metodlarini keng qo‘llash ijodiy fikrni yurituvchi shaxsning shakllanishiga zamin yaratadi degan fikr bildiradi.
Evristik ta’lim metodi pedagogika nazariyasiga XX asrning ikkinchi yarmidan kirib kela boshladi.Ayniqsa, o‘quv jarayoniga kibernetikaning kirib kelishi, ilmiy izlanuvchanlik,ijodkorlik, yangiliklar yaratishga ehtiyojning oshishi munosabati bilan ta’lim jarayonida keng qo‘llanishni taqozo eta boshladi.
Hozir fanda evristika yo‘nalishi mustaqil rivojlanmoqda. Biror yangilikni yaratish g‘oyasi ilgari surilgandan keyin yangi ixtiyoriy harakat dasturi tuziladi, shu vaziatdan chiqish yoki jadallashtirish uchun yangicha ijodiy , nostandart fikrlash orqali yangilik yaratiladi.
Fikrlash jarayoni (analiz,sintez, umumlashtirish) orqali ayrim operatsiyalar ketma-ketlikda yangicha yondashuv orqali yechiladi, hal etiladi.
Evristikaning fan sifatidagi vazifalari quyidagilardan iborat:
-hosila beruvchi jarayonlarni o‘rganish.Unda kechadigan o‘ziga xos psixologik kechinmalarni o‘rganish va bilish.Insonning evristik faoliyati yoki elementlari orqali real vaziyatni ajrata olish va uni xotirada saqlash;
-evristik faoliyatni yuritish uchun (model)sharoitini yaratishprinsiplarini o‘rganish;
-evristik faoliyatni yuritish , tashkil etish uchun vaziyatni modellashtirish;
-evristik faoliyatni yuritish uchun maqsadga yo‘nalgan evristik tizimni , qonuniyatlarni shakllantirish va yaratish;
-evristik faoliyatni joriy etish qonuniyatlarini amalga oshirish uchun texnik jihozlar konstruksiyasini yaratish.
Evristika fani sifatida o‘z kotegoriyasi,evristik faoliyat,evristik elementlar apparati , evristik tizim, evristik strategiya, evristik metod, evristik qoida, evristik yo‘l kabilarni o‘z ichiga oladi.
Evristik metodlar va ulardan foydalanish yo‘nalishlari:
-ma’lum qonuniyat va prinsiplarga suyanadi.
-g‘oyani muammoligi va optimalligi (masalaning yechimidagi bosh, optimal g‘oya);
-axborotni bo‘lim, bloklarga taqsimlash(maqsad, vazifalar yechimidagi ketma-ket kichik yo‘nalishlarni yechishga yo‘naltirilganlik).
Bunday metodlarda tashkil etilgan mashg‘ulotlar shu bilan ajralib turadiki, u istalgan muammoni yechishda shaxsni ijodiy yondashuvga , intuitiv fikrlashga olib keladi.Lekin bu metod har doim ham g‘oyalar yechimida absolyut yutuqlarni olib kelavermaydi.
Evristik metodlarning turlari quyidagilar: