1. Mülki müdafiə tibb xidmətinin təşkili Quruluşu və yaranması prinsipləri

2. İlk tibbi yardım və onun əhəmiyyəti, ilk tibbi yardım tədbirləri hansılardlr?
Hər hansı zədə (əzilmə, sınıq, yanıq və s.) almış və ya qəfildən xəstələnmiş şəxsin həyatını xilas etmək və sağlamlığını bərpa etmək üçün ona göstərilmiş ilk həkiməqədər yardımın böyük əhəmiyyəti vardır.
Hadisə yerində (işdə, küçədə, evdə və s.) bir sıra sadə tədbirləri yubanmadan həyata keçirməklə ağır fəsadların və xoşagəlməz nəticələrin qarşısını almaq mümkündür.
İstənilən vaxtda və məkanda baş verə biləcək bədbəxt hadisə və qəfil xəstələnmə vəziyyətlərində yaxınlıqda tibb işçisi olmaya bilər və bu zaman digər şəxslər zərərçəkmişlərə ilk yardım göstərməyi bacarmalıdır. Özünü itirmək və bacarıqsızlıq zədələnənlərin vəziyyətini bir qədər də ağırlaşdıra bilər. Ona görə hər kəs həkim gələnə qədər ilk yardım göstərmək qaydalarını öyrənməli və bilməlidir.
İlk növbədə yerinə yetirilməli olan təxirəsalınmaz tədbirlər üç əsas qrupa bölünür.
Birincisi, zərərçəkmişə xarici zədələyici amillərin (elektrik cərəyanı, aşağı və ya yuxarı hərarət, zəhərli qazlar, ağır təzyiq altında sıxılma və s.) təsirinin dərhal aradan qaldırılması və onun əlverişsiz şəraitdən uzaqlaşdırılması (sudan, yanan və ya qaz dolmuş yerdən çıxarılması).
İkincisi, alınmış travmanın növündən və xarakterindən asılı olaraq dərhal tibbi yardımın göstərilməsi (qanaxmanın dayandırılması, süni tənəffüs verilməsi, ürəyin qapalı masajı, yaralara sarğı qoyulması və s.).
Üçüncüsü, "Təcili yardım"ın çağırılması və ya ən qısa müddətdə zərərçəkmişin yaxındakı müalicə müəssisəsinə çatdırılması.
İlk yardım göstərərkən hadisə yerini diqqətlə nəzərdən keçirmək, şəraiti qiymətləndirmək və elə etmək lazımdır ki, yardım edən özü də zərərli təsirə məruz qalmasın (elektrik cərəyanı, uçqun və s.). Zərərçəkmişi düşdüyü əlverişsiz şəraitdən elə ehtiyatla çıxarmaq lazımdır ki, o, əlavə travma almasın, vəziyyəti ağırlaşmasın. Onu sakit bir yerdə uzatmaq, bel kəmərini və yaxalığını boşaltmaq, üstünü örtmək və tibbi yardım çağırmaq lazımdır. Vaxt amili burada çox əhəmiyyətlidir: bəzən xəstənin qısa müddətdə tibb müəssisəsinə çatdırılması onun həyatını xilas etmək üçün kifayət edir. Bu zaman istənilən yolüstü nəqliyyatdan da istifadə etmək olar.
Çox zaman zərərçəkmiş adama yardım göstərərkən onun paltarını soyundurmaq lazım gəlir. Ümumi qayda belədir ki, paltarı əvvəlcə bədənin sağlam tərəfindən çıxarmaq lazımdır.
Güclü qanaxmalarda və yanıqlar zamanı ən yaxşı üsul paltarı kəsib atmaqdır. Yanıb dəriyə yapışmış paltarı zorla dartıb qoparmaq qətiyyən olmaz. Onu ehtiyatla kəsib götürmək lazımdır. İlin soyuq fəslində paltarı soyundurmaq yox, tikiş yerlərindən sökmək və ya kəsmək məsləhətdir. Bu vaxt xəstəni hadisə yerində və nəqliyyatla daşıyarkən soyuqdəymədən qorumaq lazımdır. Xəstə təng nəfəs olduqda, döş qəfəsi yaralanarsa, ona oturaq və ya yarımoturaq vəziyyət vermək lazımdır.
Xəstə huşsuz vəziyyətdədirsə, onun başını yana çevirmək lazımdır ki, qusuntu kütləsi sərbəst gəlsin və tənəffüs yollarına düşməsin.
Zərərçəkmiş şəxsin ürək və tənəffüs fəaliyyəti dayanmışsa, bu heç də həmişə onun ölməsi demək deyil. Məsələn, ürək fəaliyyəti və tənəffüsün dayanması çoxlu qan itirmə, tənəffüs yoluna yad cismin düşməsi, elektrotravma, suda batma, kəskin zəhərlənmə, torpaq uçqunu altında qalma nəticəsində baş verirsə, dərhal ürəyin qapalı masajına və süni tənəffüsə başlamaq lazımdır.
Zərərçəkmişi arxası üstə döşəməyə və ya düz yerə uzatmaq lazımdır. Yardım göstərən şəxs yan tərəfdə duraraq əllərini bir-birinin üstündə yerləşdirir və zərərçəkmişin döş sümüyünün aşağı ucundan iki barmaq yerləşdirir, digər əlinin ovuc hissəsinin əsasini döş sümüyünün üzərinə qoyaraq öz bədəninin ağırlığı ilə döş qəfəsini ritmik şəkildə (dəqiqədə 80-100 dəfə) aşağıya- onurğa sütununa doğru sıxır. Yardım göstərən tək olduqda, hər 10 ritmik hərəkətdən sonra zərərçəkmişin ağ ciyərlərinə "ağızdan ağıza" və ya "ağızdan buruna" 2 dəfə hava üfürür. Yardım göstərən 2 nəfər olarsa, bir nəfər ürəyin qapalı masajını həyata keçirir, digər yardımgöstərən şəxs isə süni tənəffüs verir. Bu zaman ehtiyatla hərəkət etmək, xəstəyə əlavə travma verməmək lazımdır. Ürəyin qapalı masajı və süni tənəffüs ürək fəaliyyəti bərpa olanadək davam etdirilir. Bu zaman zərərçəkmişin yuxu arteriyasında nəbz vurğusu əmələ gəlir. Sifətində, dodaqlarında göyərmə azalır, bəbək refleksi bərpa olur, qan təzyiqi yüksəlməyə başlayır. Süni tənəffüs vermək üçün əvvəlcə zərərçəkmişin ağız boşluğu, burnu selikdən, qumdan, torpaqdan, lildən, qusuntu kütləsindən və s. təmizlənməlidir. Diş protezi varsa, çıxarılmalıdır. Bundan sonra xəstənin başı geri dartılır, ağzına təmiz tənzif və ya dəsmal örtülür, burnu barmaqla sıxılır, dərindən nəfəs alaraq ağzınızı zərərçəkmışın ağzına kip sıxın, 1 saniyə ərzində, döş qəfəsi qalxanadək havanı onun ağzına üfürün. Ağzınızı çəkin və döş qəfəsinin tam enməsindən sonra 1 saniyə ərzində ikinci süni nəfəs verin. Xəstənin tənəffüsü bərpa olana qədər süni tənəffüs davam etdirilir.
Hər hansı travma zamanı qan damarlarının zədələnməsi qanaxmalara səbəb ola bilər. Qan bədən boşluqlarına axarsa, daxili qanaxma adlanır. Xarici qanaxmalara isə arterial, venoz və kapilyar qanaxmalar aid edilir. Ən təhlükəli qanaxma arterial qanaxmadır. Bu zaman fəvvarə şəklində al qırmızı qan sürətlə damardan xaric olur və zərərçəkmiş bir neçə dəqiqə ərzində çoxlu qan itirə bilər. Dərhal qanaxmanı saxlamaq üçün tədbirlər görülməlidir. Turna və ya əl altında olan hər hansı vasitədən (ip, rezin, parça, bel kəməri və s.) istifadə etməklə zədə nahiyəsindən yuxarıda iri magistral damarları turna ilə sıxmaqla qanaxmanı saxlamaq lazımdır. Əl altında heç nə olmadıqda iri magistral damarı barmaqla sümüyə doğru sıxmaq lazımdır. Turnanın qoyulduğu vaxt qeyd edilməlidir. Çünki 1-2 saatdan sonra 2-3 dəqiqəliyə sarğını boşaltmaq lazımdır ki, ətrafın qidalanması pozulmasın. Əks halda qanqrena baş verə bilər. Venoz qanaxma zamanı tünd albalı rəngdə qan fasiləsiz yavaş axınla xaric olur. Bu zaman sıxıcı sarğı qoymaqla qanaxmanı dayandırmaq olar. Kapilyar qanaxma zamanı adi sarğı qoyduqda qanaxma dayanır. Bütün hallarda sarğının üstündən buz qovuğu qoymaq ağrını azaltmağa və qanaxmanı dayandırmağa kömək edir. Burun qanaxması zamanı burnun içərisinə hidrogen peroksid məhlulu ilə isladılmış pambıq və ya bint yerləşdirmək, burun pərlərini bir-birinə sıxmaq, burnun üzərinə buz qoymaq lazımdır. Ağ ciyərlərdən qanaxma olarsa (bu zaman köpüklü al qırmızı qan gəlir) zərərçəkmişə yarımoturaq vəziyyət vermək, döş qəfəsi üzərinə buz döşəmək, öskürəyi azaldan dərmanlar vermək lazımdır. Qanlı qusma olarsa (bu zaman qusuntu kofe çöküntüsünə oxşayır) xəstəyə tam sakitlik verilməli, qarnının üstünə buz qoyulmalı, yeməyə və maye qəbuluna icazə verilməməlidir.
Əzilmə, burxulma, çıxıqlar zamanı zədələnmiş nahiyəyə sakitlik vermək, soyuq qoymaq və xəstəyə ağrıkəsici dərman vermək lazımdır. Sınıqlar zamanı ətrafa şina qoyulmalıdır. Bunun üçün hər hansı taxta parçasından istifadə etmək, yaxud zədələnmiş ayağı sağlam ayağa, zədələnmiş qolu bədənə sarımaq olar. Xəstəyə ağrıkəsici vermək travmatik şokun qarşısını ala bilər. Açıq sınıqlarda yaranın ətrafı yodla silinməli və təmiz sarğı ilə örtülməlidir.
Vaxtında və düzgün göstərilmiş ilk yardım bir çoxlarının həyatını xilas edə bilər və bu hər kəsin insanlıq vəzifəsidir.