1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

49-rasm. 
Biosferada oltingugurtning aylanish sxemasi.
Oltingugurt
bakteriyalari
Oksidlanish
O‘g‘itlar
Bakteriyalar
Bakteriyalar
faoliyati
Oksid-
O‘simlik, 
hayvon 
qoldiqlari
lanish
H
2
S
SO
2
H
2
S
S
SO
4
SO
4
SO
4
SH
2-
2-
2-

---

161
Atmosferaning bu turdagi moddalar bilan zararlanishi natijasida, oltingugurtning 
davriy aylanishi buziladi va «kislotali yomg‘ir»lar kuzatiladi.
Biogen elementlarning davriy aylanishi, bir-biridan aylanish tezligi, 
jarayonlari bilan tubdan farq qiladi, lekin ular orasida o‘xshashliklar ham 
mavjud: 1) elementlarning davriy aylanishi energiya oqimi bilan bog‘liq; 
2) oziq mahsulotlari tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementlar organizmlardagi 
biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi, bu elementlar anorganik tabiatdan 
tirik organizmlarga va qaytadan tabiatga qaytariladi. Biosfera global 
masshtabdagi funksional va yuksak darajadagi barqaror biosistema sifatida 
biogen elementlarning davriy aylanish jarayonining natijasi hisoblanadi. 
Daftaringizga atamalarning ma’nosini yozib oling: 
biogeokimyoviy jarayon- 
lar, davriy aylanish, ammonifikatsiya, nitrifikatsiya, denitrifikatsiya. 
Bilimlaringizni qo‘llang.
1. 44-rasm asosida uglerodning davriy aylanishini izohlang. Biosferada uglerod 
qayerda to‘planadi? Tirik organizmlar uchun uglerod qanday ahamiyatga 
ega? 
2. 45-rasm asosida azotning biokimyoviy siklini izohlang. O‘simliklar, hay-
vonlar, mikroorganizmlar azotni qanday shaklda o‘zlashtiradilar? 
3. 46-rasm asosida kislorodning biokimyoviy siklini izohlang. 
K
islorodning 
o‘simlik va hayvonlar hayotidagi ahamiyatini tushuntiring.
4. 47-rasm asosida suvning biokimyoviy siklini izohlang. Suvning davriy ay-
lanishining biosfera uchun qanday ahamiyati bor? 
5. 48-rasm asosida fosforning biokimyoviy siklini izohlang. Biosferada fosfor 
qayerda to‘planadi?
6. 49-rasm asosida oltingugurtning biokimyoviy siklini izohlang. 
O
ltingugurtning 
xemosintez jarayonida tutgan o‘rnini aytib bering.