1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘lim ko‘rsatkichi
| Tug‘iluvchanlik –
organizmlarning ko‘payishi hisobiga populatsiyada vaqt birligida paydo bo‘lgan organizmlar soni. Tug‘iluvchanlik individlar soni o‘zgarishining muhim demografik xususiyatidir. Odatda, tug‘iluvchanlik oshgan sari populatsiyada organizmlar soni ortadi. Ba’zan populatsiyada tug‘iluvchanlik yuqori bo‘lsa-da, organizmlar soni o‘zgarmasdan qoladi yoki kamayib boradi. Bu o‘lim ko‘rsatkichining yuqoriligi yoki qandaydir boshqa sabablar, masalan, organizmlarning yangi hududlarni egallashlari bilan bog‘liq. 18-rasm. Populatsiyaning yosh tarkibi: A – o‘sib borayotgan populatsiya; B – barqaror populatsiya; C – kamayib borayotgan populatsiya. Populatsiyadagi individlar % Yoshi P ostreproduktiv R eproduktiv P redreproduktiv 85 O‘lim ko‘rsatkichi – vaqt birligida nobud bo‘lgan organizmlar soni. Bu de mo grafik jarayonlarning xususiyatlaridan biridir. Tug‘iluvchanlikka qara- ma-qarshi xususiyat bo‘lgan o‘lim tabiiy populatsiyalardagi organizmlar soniga ta’sir ko‘rsatadi. Tug‘iluvchanlik normal kechayotgan sharoitda o‘lim ko‘rsatkichi ga qarab populatsiyadagi organizmlar sonining kelajakda o‘zgarishini bashorat qilish mumkin. Agar o‘lim ko‘rsatkichi ortsa, organizm- lar soni kamayib boradi. Agar o‘lim ko‘rsatkichi o‘zgarmasa, organizmlar soni doimiyligicha qoladi. Agar o‘lim kamaysa, organizmlar soni ortadi. Populatsiyadagi individlar sonining ortish tezligini tug‘uluvchanlik va o‘lim ko‘r satkichlari o‘rtasidagi nisbat belgilab beradi. Tug‘iluvchanlik va o‘lim ko‘rsatkichlari nisbatiga ko‘ra quyidagi populatsiyalar farqlanadi: barqaror populatsiya, bunda tug‘iluvchanlik va o‘lim ko‘rsatkichlari teng, organizmlar soni bir miqdorda bo‘ladi: kamaymaydi va ko‘paymaydi, areali kengaymaydi va qisqarmaydi. O‘sib borayotgan populatsiya, bunda tug‘iluvchanlik o‘lim ko‘rsatkichidan yuqori bo‘lib, individlar soni ortib boradi. Qisqarib borayotgan populatsiya, bunda o‘lim ko‘rsatkichi tug‘iluvchanlikdan yuqori, individlar soni kamayib boradi. Bu holat individlar soni ortishi bilan yashash sharoitining yomonlashuvi oqibatida yoki insonlar tomonidan jadal ravishda yo‘q qilinganda kuzatiladi. Bunday populatsiya muhofazaga muhtoj hisoblanadi. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|