1. O‘lchashning turlari

Birlamchi o‘lchash o‘zgartkichi
– bu o‘lchanayotgan kattalik kirishiga 
ta’sir qiluvchi o‘lchash o‘zgartkichi. Ko‘pincha bunday o‘zgartkichlar 
datchiklar
deb ataladi. Birlamchi o‘zgartkichning bevosita o‘lchanayotgan 
kattalik bilan ta’sirlashuvchi qismi 
sezgir element
deb ataladi
. So‘nggi 
vaqtlarda kichik guruhlardagi sezgir elementlarni belgilash uchun sensorlar 
atamasidan 
foydalanilmoqda. 
O‘lchash asboblari va o‘zgartkichlari 
o‘lchanayotgan kattalikning turidan kelib chiqqan holda turli nomlarga ega 
bo‘ladi: termometrlar, termoo‘zgartkichlar, manometrlar, bosim o‘zgartkichlari, 
sarf o‘lchagichlar, sarf o‘zgartirigichlar va h.k. 
Agar
 
X
p
 
bilan sanoq ko‘rsatishdagi qiymatni ifodalab, 
X
ph
bilan haqiqiy 
qiymatni belgilasak, quyidagi formuladan 
∆
X
 
absolyut xatolikni topamiz: 
 
, 
(2.3) 
O‘lchov asbobining 
absolyut xatoligi
deb, shu asbobning ko‘rsatishi bilan 
o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farqqa aytiladi. Bunda 
xatolar plus yoki minus ishorasi bilan kattalikning birliklarida ifodalanadi.

---

12 
Absolyut xatolikning kattalik haqiqiy qiymatiga nisbati 
nisbiy xatolik
deb 
ataladi. Nisbiy xatolik orqali o‘lchashning aniqlik darajasini xarakterlash juda 
qulay: 
(2. 4) 
Odatda,
 
X
nh
– haqiqiy qiymat va
 
X
n
topilgan qiymatlarga nisbatan "
∆
X
" 
juda kichik bo‘ladi, ya’ni