1 O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

18 
II bob. Asosiy qism. 
2.1. Nargisnamolar qabilasining umumiy tavsifi
Nargisnamolar qabilasi — Amaryllidales. 
 
Qabila 15 ta oilani o’z ichiga oladi. Qabilaga kiruvchi oila vakillari yer 
yuzining deyarli barcha joylarida tarqalgan bo`lib, Nargisnamolar qabilasi 
Shirachdoshlar 
-Asphodelaceae oilasi, Piyozdoshlar-Alliaceae oilasi, 
Nargisdoshlar (Chuchmomadoshlar)-Amarillidaceae oilalari va boshqa bir 
qancha oilalar kiradi. Bu qabilaga kiruvchi oila vakillarining ko`pchigida 
piyozbosh shakllangan bo`lib, vevetativ ko`payishi asosan piyozboshi orqali 
amalga oshadi. Ayrimlarining barglari seret barg hisoblana di(piyozdoshlar). 
Gullari juda rang barang, o`ziga xos, gullaganda chiroyli manzara kasb 
etishi bilan boshqa qabilalardan ajralib turadi, va shu xislatlari va tabobatda 
foydalanishi va albatta hozirda ularning turlaring soni anchagina 
kamayganligini hisobga olinib ular O`zbekiston “Qizil kitob”iga kiritilgan.
Qabilaga kiruvchi oila vakillaridan ko`pchiligi hiyobonlarda, istirohat 
bog`larida 
manzarali 
o`simlik 
sifatida 
ekiladi. 
Qabilaga 
kiruvchi 
Piyozdoshlar oilasi vakillari 
iste`mol qilishda keng foydalaniladi. 
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasiga, asosan mo`tadil iqlimli shimoliy 
kengliklarda tarqalgan o`t o`simliklar, shuningdek subtropik va ayniqsa 
tropik oblastlarga xos bir muncha kam tarqalgan daraxtsimon o`simliklar 
kiradi.Nargisnamolar - Amarillidales qabilasio`ziga xos quyidagi belgilari 
bilan ikki pallalilardan farq qiladi. Bu sinfga mansub ko`pchilik o`simlik 
vakillaring urug`ida faqat bitta urug` palla bo`ladi. Bosh ildizi barvaqt qurib 
qolib qo`shimcha ildizlari rivojlanadi. Barglari asosa n, paralel yoki 
yoysimon ba`zan to`g`risi-mon tomirlangan bo`ladi.Naychalar bog`lami 
tutash (kambiy qatlamisiz) bo`ladi va ular ko`pincha sochilib joylashadi. 
Ko`pchilik xollarda gullari 3 bo`lakchali va besh qinrralidir . Bu qabilaga
kiradigan ko`pchilik Nargisdoshlar oilasining poya va ildizlari kambiy 

---

19 
qatlami bo`lmaganligidan ular, odatda yo`g`on toritib (ikkilamchi) 
o`smaydi. Ikkilamchi o`sish bir pallalilarning faqat ba`zi turigagina 
(yog`ochsimon, drasena, yukkalarga) xos bu poyaning periferi k qismida 
hosil bo`ladigan ikkilamchi meristema (hosil qiluvchi to`qima) ning 
bo`lishi natijasida ro`y beradi.Lekin Nargisdoshlar oilasining soni jihatidan 
o`tloqlar, cho`llar, katta - katta daryolarning sohilidagi sersuv yerlari 
singari ba`zi joylarda ikki pallalilardan turadi va ko`pincha asosiy manazara 
fonini hosil qiladi. Bizning floramizda bir pallalilardan faqat o`t o`sim -
liklar bo`lib, ular o`tloq, dasht, shunigdek, tog` va cho`l yaylovlarda o`sadi. 
Piyozsimonlar asosan yilning qurg`oqchilik da vri aniq ifodalangan 
oblastlar uchun xosdirNargisnamolar - Amarillidales qabilasihayotida katta
ahamiyatga ega. 
Nargisnamolar-Amarillidales 
qabilasikeng tarqalishiga asosiy sabab bu 
vaqtga kelib havoda quyuq bulutlar kamayib havo namligi kamaygan, 
quyosh 
nuri 
yerga 
ko‘proq 
tushgan. 
Yalang‘och 
urug‘larning 
qurg‘oqchilikka moslashgan igna barglardan boshqa vakillari nobud 
bo‘lgan. Ular o‘rniga tuzilishi va biologik xususiyatlari bilan yangi 
muxitda, ya’ni qurg‘oq havoda yashashga moslashgan yangi yo sh 
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi keng tarqala boshlaydi, juda qisqa vaqt 
ichida ular biosferani egallab shu davrning xukumron o‘simliklar guruhiga 
aylandi.Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi vakillari odam uchun oziq-
ovqat, hayvonlarga yem-xashak, sanoat uchun xomashyo manbai bo‘ladi. 
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi ko‘payib, yer yuziga tarqalishiga 
asosiy sabab, ularning yashovchanligi, qurg‘oqchilikka tez moslasha 
olishi. Hozirgi vaqtda ochiq urug‘li o‘simliklar faqat daraxt va butalardan 
iborat bo‘lsa, yopiq urug‘li o‘simliklarning turli vakillari mavjud. Shu 
bilan birga ular organlarida metamorfozalar ham mavjud. Nargisnamolar - 
Amarillidales qabilasi anatomik tuzilishi ham yalang‘och o‘simliklardan 
ustun turadi. Ular poyasida traxeyalar va suv naylari bo‘ladi. Bu o‘simliklar 

---

20 
ildizdan suvni onsonroq so‘rishga va bug‘latishga yordam beradi. 
Bulardan tashqari yopiq urug‘lilar quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘ladi. Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi urug‘i meva ichida bo‘ladi, 
shuning uchun ham ular "Yopiq urug‘li o‘simliklar"deb ataladi. Ularda 
otalik hamda mevacha (onalik)dan iborat gul bo‘ladi. Ba’zi istisno e’tiborga 
olinmaganda, ularda gulqo‘rg‘on bor. Gullari juda xilma-xil shaklda 
bo‘ladi. Gullarning changlanishini va urug‘ hamda mevalarning tarqalishi 
har xil yo‘llar bilan boradi, ya’ni shamol, hashoratlar, qushlar va suv 
yordamida changlanadi. Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi qariyib 90% 
hashoratlar yordamida changlanadi.Bu o‘simliklar ikkilamchi urug‘lanadi, 
buning natijasida faqat murtak emas, balki endosperm xam hosil qiladi.
Nargisnamolar-Amarillidales qabilasi urug‘ kurtagi urug‘ga, tuguncha mevaga 
aylanadi 
va 
mevalar 
mevacha 
barglarining 
himoyasida 
yetiladi.Nargisnamolar-Amarillidales 
qabilasi 
morfologik 
va 
anatomik 
jihatdan boshqa tipdagi o‘simliklarga nisbatan juda ham murakkab 
tuzilgan. Nargisnamolar-Amarillidalesqabilasi nasllari changlanishda, yuqori 
o‘simliklarning boshqalari singari, sporofit nasl hukmronlik qiladi. 
Ammo sporofit nasl yopiq urug‘lilarda juda yaxshi taraqqiy etgan bo‘lib 
qariyib individning hamma qismini tashkil etadi. Gametofit nasl 
nihoyatda reduksiyalangan bo‘lib, sporofitdan ajralmagan holda gulda 
uning hisobiga taraqqiy etadi. Gametofit ayrim jinsli bo‘ladi. Erkak 
gametofit changining o‘sishdan hosil bo‘lgan chang naychasi va uning 
ichidagi bitta vegetativ, ikkita spermiy deb yuritiladigan xivchinsiz 
generativ yadrodan, urg‘ochi gametofit esa urug‘kurtakda joylashgan 8 ta 
yadroli murtak xaltasidan iborat. Nargisnamolar-Amarillidales qabilasi 
vakillarida arxegoniy taraqqiy etmaydi.

---