1. Statistikanın predmeti, vəzifələri və təşkili

Orta kəmiyyətlər, onların növləri və hesablanması

Statistikada orta kəmiyyətlərdən geniş istifadə olunur. Orta kəmiyyətlər dedikdə öyrənilər əlamətin tipik səviyyəsini əks etdirən ümumilləşdirici göstərici nəzərdə tutulur. İqtisadiyyatda bir çox göstəricilər orta kəmiyyətlərin vasitəsiylə ifadə olunur və hesablanır. Məs.: Orta əmək haqqı, orta yaş həddi, orta qiymətlər, orta əmək məhsuldarlığı və s. İqtisadi hesablamalarda və statistik tədqiqatlar zamanı orta kəmiyyətlərin aşağıdakı növlərindən geniş istifadə olunur:

1. 
   Xronoloji orta kəmiyyət.
   
2. 
   Hesabi orta kəmiyyət.
   
3. 
   Harmonik orta kəmiyyət.
   
4. 
   Quruluş orta kəmiyyəti.
   

Xronoloji kəmiyyətin düsturu belədir:
¹ x  x  x  ¹ x

x  ² 1
2 3 ₂ n
n 1

Burada x ortalaşdırılan kəmiyyəti, sayını göstərir.
x₁, x₂ , x₃
və s. variantları, n isə variantların

Statistikada hesabi orta kəmiyyətlərdən geniş istifadə edilir və hesabi orta kəmiyyətlərin çəkili və çəkisiz düstuları mövcuddur. Hesabi orta kəmiyyətin çəkisiz düsturu belədir.

x  ^{ xi}
n
 ^{x1  x2  x3......  xn} , [  ] – epsimon cəmləşdirici.
n

Hesabi orta kəmiyyətin çəkili düsturu:
_{x  } ^x₁^b_{1 } x₁b₁  x₂b₂  x₃b₃  x₄b₄ x_nb_n

^bi
b₁  b₂  b₃  b₄  b_n

(f) variantların çəkisini göstərir.
İqtisadi hesablamalarda və statistika harmonik orta kəmiyyətlərdən də geniş istifadə edilir. Harmonik orta kəmiyyətlər hesabi orta kəmiyyətlərin əks göstəricisidir. Harmonik orta kəmiyyətlərində çəkisiz və çəkili düsturları mövcuddur.
Harmonik orta kəmiyyətlərin çəkisiz düsturu belədir:

x  ⁿ
_ 1
_ n
1 _ 1 _ 1

 .....  ¹

x_i x x₂ x₃ x_n
Harmonik orta kəmiyyətlərin çəkili düsturu belədir:

x  ^{ Mi} 
M₁  M ₂  M ₃  M_n



i

2
1 _M
x_i
1 _M
x1 ¹
_ 1 _M x_2
 1
x₃
M  ¹ M

3

n
x_n

(M) – ortalaşdırılan kəmiyyətin çəksini göstərir.
Statistikada qruluş orta kəmiyyətlərindən də geniş istifadə edilir. Qruluş orta kəmiyyətinin 2 növü mövcuddur: Moda və Mediana.
Statistikada moda dedikdə statistik sırada ən çox rast gəlinən və ən çox təkrarlanan variant başa düşülür.
Statistikada mediana dedikdə statistik sırada elə bir variant başa düşülür ki, o həmin sıranı 2 bərabər hissəyə bölür. Belə ki, bir tərəfdə qalan variantları medianadan kiçik digər tərəfdə qalan variantlar isə medianadan böyük olmalıdır.