1. Statistikanın predmeti, vəzifələri və təşkili

8. Əlamətin varisiya göstəriciləri və onların hesablanması.

Sosial iqtisadi hadisələrin əlamətlərinin variasiyasının ölçülməsi və öyrənilməsi mühüm nəzəri və təcrübəvi əhəmiyyətə malikdir. Eynicinsli məcmunun tərkbindəki variantların qiymətlərinin müxtəlifliyi həmin statistik məcmunun əlamətinin variasiyası adlanır. (Variasiya – tərəddüd, kənarlaşma). Sosial iqtisadi hadisələrdə əlamətin variasiyası bir çox amillərin təsiri altında baş verir. Əlamətin səviyyəsinə, onun ölçüsünə, həm daxili həm də təsadüfi amillərin birgə təsiri nəticəsində baş verir. Statistika əlamətlərin variasiyanını öyrənməsi üçün bir çox göstəricilərdən istifadə edir ki, bunlara da aiddir:

1. 
   Variasiya genişliyi
   
2. 
   Orta xətti uzaqlaşma
   
3. 
   Dispersiya
   
4. 
   Orta kvadratik uzaqlaşma
   
5. 
   Variasiya əmsalı
   

Variasiya göstəricilərdən ən sadəsi variasiya genişliyidir ki, bu da sıradakı maksimum və minimum səviyyələr arasındakı fərqi göstərir və belə hesablanır:
^{R  x}max ^{ x}min
R- variasiya genişliyi yanlız sıradakı maksimum və minimum səviyyələr arasındakı fərqi göstərir. Sıradakı bütün səviyyələr arasındakı təraddüdü hesablamaq üçün orta xətti uzaqlaşmadan istifadə olunur və onun çəkisiz və çəkili düsturləri mövcuddur. Orta xətti uzaqlarının çəkisiz düsturu belədir:
_{d  } x  x
n
Orta xətti uzaqlaşmanın çəkili düsturu belədir.
_{d  } x  x f
_ f
Statistikada əlamətin variasiyasının hesablanmasında dispersiya göstəricsində də geniş istifadə olunur və onun da çəkili və çəkisiz düsturları mövcuddur.

Çəkisiz - ² 
_(x  x)²
n
Çəkili - ² 
_(x  x)² f
_ f

Variasiya göstəricilərindən biri də orta kvadratik uzaqlaşma göstəricisidir ki, bu da dispersiyanın kökaltına alınmış formasıdır və onun də çəkisiz və çəkili düsturları mövcuddur.

Çəkisiz -  Çəkili - 

Əlamətin variasiyasının hesablanmasında variasiya əmsalı göstəricisindən də istifadə olunur və o müxtəlif göstəricilərin orta tərəddülərinin müqayisəsi zamanı tətbiq olunur. Variasiya əmsalı nisbi kəmiyyət olub orta kvadratik uzaqlaşmanın orta kəmiyyətə nisbəti kimi hesablanır və faizlə ifadə olunur.


 100%
x