1 Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanýmý
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ankara Savaşý’nýn Sonuçlarý
- Fetret Devri (1402 – 1413)
- Balkanlarda Sarsýlan Hakimiyetin Pekiştirilmesi
- 9) Osmanlý Devleti’nin Yükselme Devri Istanbul’un Fethi (1453)
- Balkanlarda Fetihlerin Devam Etmesi
- Anadolu’da Hakimiyet Mücadelesi
- Denizlerdeki Gelişmeler Osmanlý – Venedik Savaşlarý (1463 – 1479)
- Kýrým’ýn Osmanlý Imparatorlugu’na Baglanmasý
- Islam Dünyasýnda Birligi Saglama Çalýşmalarý Osmanlý – Iran Ilişkileri
- Osmanlý – Memlük Ilişkileri
- Osmanlýlar Zirvede Osmanlý – Macar Ilişkileri
- Osmanlý – Avusturya Ilişkileri
- Osmanlý – Fransýz Ilişkileri
- Akdeniz’de Üstünlük Saglanmasý Preveze Deniz Zaferi
- Sokullu’nun Kanal Projeleri
- 10) Osmanlý Kültür ve Medeniyeti Osmanlýlarda Devlet Anlayýşý
- Merkez Teşkilatý Divan-ý Hümayun
- Ekonomik ve Sosyal Hayat Tarým ve Hayvancýlýk
Ankara Savaşý (1402) Ankara Savaşý’nýn yapýlmasýnda; * Topraklarýný kaybeden Anadolu beylerinin Timur’a sýgýnarak Osmanlý Devleti’ne karşý kýşkýrtmalarý Yýldýrým Bayezid’in Timur’dan kaçan Bagdat ve Karakoyunlu hükümdarlarýný himaye etmesi Çin üzerine sefere çýkmaya hazýrlanan Timur’un arkasýnda güçlü bir Osmanlý Devleti’nin kalmasýný istememesi * Dogu - Batý ticaret yollarýný ele geçirmek isteyen Timur’un Anadolu’ya girerek Erzincan ve Sivas’ta katliam yapmasý 48 gibi nedenler etkili olmuştur. 1402 yýlýnda Ankara yakýnlarýnda yapýlan savaşý Timur kazanmýştýr. Ankara Savaşý’nýn Sonuçlarý * Savaşý kazanan Timur, Anadolu beyliklerinin topraklarýný tekrar eski sahiplerine geri vermiştir. Böylece, Yýldýrým Bayezid’in Anadolu’da önemli ölçüde kurdugu siyasal birlik Timur tarafýndan bozulmuştur. Timur bu davranýşýyla Anadolu’da güçlü bir devletin bulunmasýný engellemeyi amaçlamýştýr. * Osmanlý Devleti’nin batý yönündeki ilerleyişi bir süre durmuştur. Dolayýsýyla Bizans Imparatorlugu’nun yýkýlmasý gecikmiş ve Balkanlarda Osmanlý hakimiyeti sarsýlmýştýr. * Timur’un Anadolu’dan çekilmesinden sonra Osmanlý Devleti’nde Yýldýrým Bayezid’in ogullarý arasýnda taht kavgalarý başlamýştýr. Osmanlý tarihinde “Fetret Devri” olarak bilinen ve 11 yýl süren bu dönemde Osmanlý Devleti dagýlmakla karşý karşýya kalmýştýr. Fetret Devri (1402 – 1413) Osmanlý tarihinde Ankara Savaşý’ndan sonra padişahsýz geçen 11 yýla (1402 – 1413) Fetret Devri denilmiştir. Fetret Devri’nde yaşanan taht kavgalarý Osmanlý Devleti’ni maddi-manevi zarara ugratmýştýr. Ancak, Osmanlý Devleti kurmuş oldugu saglam devlet örgütü ve güçlü sosyal kurumlar sayesinde tamamen parçalanýp dagýlmaktan kurtulabilmiştir. Balkanlarda Sarsýlan Hakimiyetin Pekiştirilmesi Osmanlý Devleti’nin taht kavgalarýna ve zayýflamasýna ragmen Balkanlarda tutunabilmesinde; * Týmar sisteminin ve planlý şekilde iskan politikasýnýn uygulanmasý * Timur’un Osmanlý ordusunu tamamen imha edememesi 49 * Osmanlýlarýn Balkanlarda takip ettigi hoşgörülü ve adaletli politikanýn Balkan halkýný memnun etmesi gibi nedenler etkili olmuştur. Osmanlý Devleti, 1440 – 1444 yýllarý arasýnda Balkan uluslarý karşýsýnda zor duruma düşmüş ve üst üste maglubiyetler almýştýr. II. Murat, bu gelişmeler üzerine Osmanlýlarýn aleyhine olan Edirne – Segedin Antlaşmasý’ný imzalamak zorunda kalmýştýr (1444). Balkanlardaki başarýsýzlýklardan dolayý II. Murat tahttan çekilerek yerine 12 yaşýndaki oglu II. Mehmet’i tahta çýkarmýştýr. Bu durumdan faydalanarak Türkleri Balkanlardan atmak isteyen Balkan uluslarý yeni bir Haçlý ordusu hazýrlayarak Osmanlý Devleti’ne saldýrdýlar. Haçlýlarla Osmanlý Devleti arasýnda yapýlan Varna Savaşý Türklerin galibiyetiyle sonuçlanmýştýr (1444). Osmanlý Devleti’nin Varna Savaşý’ný kazanmasý, Ankara Savaşý’ndan önceki gücüne ulaştýgýný ve Balkanlardaki başarýsýzlýklara son verdigini göstermektedir. Macar Kralý Hünyadi Yanoş liderliginde kurulan yeni bir Haçlý ordusu hem Varna Savaşý’nýn intikamýný almak hem de Türkleri Balkanlardan atmak amacýyla saldýrýya geçti. Yapýlan II. Kosova Savaşý’ný Osmanlý Devleti kazanmýştýr (1448). Bu savaştan sonra; * Türkler Balkanlara kesin olarak yerleşmiştir. Böylece Türklerin Balkanlardaki hakimiyeti pekiştirilmiştir. Haçlýlar uzun yýllar Osmanlý Devleti’ne saldýrmaya cesaret edememişler ve Türklerin Avrupa’daki hakimiyet alanlarý sürekli genişlemiştir. 50
Istanbul’un Fethi (1453) Istanbul’ un fethinde; * Istanbul’a hakim olan Bizans’ýn Osmanlý toprak bütünlügünü bozmasý * Bizans Imparatorlugu’nun Anadolu beyliklerini kýşkýrtmasý ve Osmanlý yönetimine karşý ayaklanan şehzadeleri desteklemesi * Bizans’ýn Hristiyan dünyasýný kýşkýrtarak Haçlý Seferlerine neden olmasý * Istanbul’un kara ve deniz ticareti bakýmýndan önemli bir cografi konuma sahip olmasý
* Hz.Muhammed’in Müslüman komutanlarý Istanbul’un fethi için teşvik etmesi etkili olmuştur. Istanbul’un Fethinin Türk ve Dünya Tarihi Bakýmýndan Önemli Sonuçlarý * Osmanlý Devleti’nin Asya ile Avrupa topraklarý birleşmiş, böylece toprak bütünlügü saglanmýştýr. * Karadeniz ile Akdeniz arasýndaki su yollarý Osmanlý Devleti’nin eline geçmiştir. Istanbul’un fethinden sonra Kuzey ve Dogu Avrupa’dan gelen ticaret yollarý bütünüyle Türklerin denetimine girmiştir. Bogazlarýn savunulmasý kolaylaşmýş ve Osmanlý Devleti tabii başkentine kavuşmuştur. Roma Imparatorlugu’nun son kalýntýsýnýn ortadan kalkmasý ile Türk sultanlarý büyük bir itibar ve saygýya ulaşmýştýr. * Osmanlý Devleti merkeziyetçi, mutlak bir imparatorluk haline gelmiş ve devlet Yükselme Devri’ne girmiştir. * Karadeniz, Akdeniz ve Ege ticaretinin Türklerin eline geçmesi, Avrupa devletlerini Cografi Keşiflere yöneltmiştir. * Bizans Imparatorlugu yýkýlmýş, ticari çýkarlarý elden giden Venediklilerle Osmanlýlarýn arasý bozulmuştur. 51 * Istanbul’un fethi surlarýn yýkýlabilecegini göstermiştir. Bu durum Avrupa’da feodalitenin yýkýlmasýna ve merkeziyetçi devletlerin kurulmasýna ortam hazýrlamýştýr. * Istanbul’un fethi Ortaçag’ýn sonu, Yeniçag’ýn başlangýcý kabul edilmiştir. * Istanbul’dan Italya’ya giden Bizanslý bilginler burada Rönesans hareketlerinin başlamasýna katkýda bulunmuştur. * Türkler Istanbul’u fethettikten sonra halka din ve vicdan hürriyeti tanýmýşlar ve Ortodoks Kilisesi’ni koruma altýna almýşlardýr. Böylece; Hristiyan dünyasýnýn birleşmesinin engellenmesi, Katolik Kilisesi’ne karşý güç oluşturulmasý ve halka hoşgörülü davranýldýgýnýn kanýtlanmasý amaçlanmýştýr.
Osmanlý Imparatorlugu’nun Balkanlar üzerine yürümesinde; * Balkan devletlerinin her fýrsatta tek tek veya birleşerek saldýrýya geçmeleri * Balkan uluslarýnýn Istanbul’un fethinden sonra Türklerin Avrupa içlerine ilerlemelerini engellemek amacýyla Haçlý ordusu kurmaya çalýşmalarý ve Fatih’in bu birleşmeyi engellemek istemesi * Türklerin Avrupa’da genişlemek ve önceden fethedilen yerlerde hakimiyetlerini pekiştirmek istemeleri gibi nedenler etkili olmuştur.
Fatih döneminde Anadolu’daki faaliyetlerin temelinde; * Anadolu’daki Türk siyasal birliginin saglanmasý * Anadolu’nun tamamýna hakim olunarak yabancý güçlerin (Amasra’da Cenevizliler, Trabzon’da Pontus Rumlarý vs.) Anadolu’dan atýlmak istenmesi gibi nedenler etkili olmuştur. 52 Anadolu’ daki seferler sonucunda Cenevizlilerden Amasra alýnmýş, Trabzon Rum Imparatorlugu’na son verilmiş, Candarogullarýndan Sinop, Karamanogullarýndan Konya alýnmýş, Akkoyunlular Otlukbeli Savaşý’nda maglup edilerek Dogu Anadolu egemenlik altýna alýnmýştýr.
Osmanlý Venedik ilişkilerinin bozulmasýnda; * Fatih’in Balkanlar ve Adalar Denizi’nde yürüttügü fetih hareketlerinin Venediklileri rahatsýz etmesi * Osmanlý Imparatorlugu’nun dogu ticaret yollarýna hakim olmasýndan sonra Venedikliler ve Cenevizlilerin ticari çýkarlarýný önemli ölçüde kaybetmeleri * Osmanlý Imparatorlugu’nun kýyýlarýnda ve hakimiyet alanlarýnýn yakýnlarýnda güçlü denizci devletlerin etkili olmasýný istememesi gibi nedenler etkili olmuştur. Osmanlý Imparatorlugu, Venediklileri işgal ettikleri yerlerden çýkarmýş ve kara ordularýný bozguna ugratmýştýr. 1479’da Osmanlý Imparatorlugu ile Venedikliler arasýnda Istanbul Antlaşmasý imzalanmýştýr. Bu antlaşmaya göre Venedikliler, işgal ettikleri yerleri boşaltmayý, Osmanlý Imparatorlugu’na savaş tazminatý ve vergi ödemeyi kabul etmişlerdir. Osmanlý Imparatorlugu, Hristiyan birligini parçalamak ve dogudan gelen ticaret mallarýný Venedikliler aracýlýgýyla Avrupa’ya pazarlamak amacýyla Venediklilere kapitülasyonlar vermiştir. 53
1475’te Kýrým’a düzenlenen sefer sonucunda; * Cenevizlilerden Kefe, Menküp ve Azak gibi şehirler alýnmýştýr. Böylece, Karadeniz’de Cenevizlilerin hiç kolonisi kalmamýştýr. * Kýrým’daki taht kavgalarý sona ermiştir. * Karadeniz Türk gölü haline gelmiş ve Ipek Yolu tamamen Osmanlý Devleti’nin eline geçmiştir. 1478’den itibaren Kýrým Hanlýgý Osmanlý Imparatorlugu’na baglý bir devlet haline gelmiştir. Kýrým’ýn Osmanlý hakimiyetine girmesiyle, devletin sahip oldugu topraklar Lehistan ve Rus sýnýrýna kadar genişlemiştir. Fatih’in vefat etmesinden sonra Osmanlý tahtýna II. Bayezid çýkmýştýr (1481 – 1512). II. Bayezid, Osmanlý tahtýna çýktýktan sonra kardeşi Cem Sultan isyan etmiş, kardeşler arasýnda taht kavgalarý başlamýştýr. Yapýlan savaşlarda başarýlý olamayan Cem Sultan, Balkanlara geçmek isterken Rodos Şövalyelerine esir düşmüştür. Papa ve Fransa kralý, Cem Sultan’ý Osmanlý Imparatorlugu’na karşý kullanmaya çalýşmýşlarsa da başarýlý olamamýşlardýr. Bu gelişmeden sonra Cem Sultan Papa tarafýndan zehirletilerek öldürülmüştür. Cem Sultan’ýn isyan etmesi; * Osmanlý Devleti’nin pasif bir politika takip etmesine neden olmuştur. * Ispanya’da yaşayan Müslümanlara gerekli yardým yapýlamamýştýr. Islam Dünyasýnda Birligi Saglama Çalýşmalarý Osmanlý – Iran Ilişkileri Yavuz Sultan Selim döneminde Iran’a sefer düzenlenmesinde; 54 * Şah Ismail’in Osmanlý Devleti’nin Anadolu’daki topraklarýna hakim olmasýný engellemek * Safevilerin Anadolu’da propaganda yapmasýný ve isyanlar çýkarmasýný önlemek * Islâm dünyasýnda birlik ve beraberligi saglamak gibi nedenler etkili olmuştur. Osmanlý kuvvetleriyle Safevi kuvvetleri Çaldýran Ovasý’nda karşýlaştý. Taraflar arasýnda yapýlan Çaldýran Savaşý’ný Osmanlý Devleti kazanmýştýr (1514). Bu savaşýn sonucunda; * Dogu ve Güneydogu Anadolu tamamen Osmanlý Imparatorlugu’nun egemenligi altýna girmiştir. * Safevilerin Anadolu için oluşturduklarý tehdit önlenmiş ve Iran’dan geçen ticaret yollarýnýn denetimi Osmanlýlarýn eline geçmiştir. Çaldýran Savaşý’ndan dönen Osmanlý ordusu, Maraş, Elbistan ve Malatya çevresine hakim olan Dulkadirogullarýný Turnadag Savaşý’nda yenerek bu beyligi topraklarýna katmýşlardýr (1515). Böylece, Anadolu’da kesin olarak Türk siyasal birligi saglanmýştýr. Osmanlý – Memlük Ilişkileri Yavuz Sultan Selim, Anadolu Türk birliginden sonra Islâm dünyasýný da birleştirmeyi amaçlýyordu. Bu nedenle Osmanlý Devleti için tehlikeli gördügü Memlüklere karşý hazýrlýk yaparak Mýsýr Seferi’ne çýkmýştýr (1516). Mýsýr Seferi’nin sonucunda; * Suriye, Filistin ve Mýsýr’ýn tamamý Osmanlý Imparatorlugu’nun hakimiyeti altýna girmiştir. Kutsal yerler (Hicaz) Osmanlý Devleti’ne baglanmýştýr. 55 * Osmanlý Imparatorlugu, Islâm dünyasýnýn en büyük siyasal gücü haline gelmiş ve Müslüman uluslarýn koruyuculugunu üstlenmiştir. * Memlükler Devleti yýkýlmýş ve Baharat Yollarý Osmanlýlarýn hakimiyeti altýna girmiştir. Ancak Avrupalýlarýn Cografi Keşifleri yapmalarý Osmanlýlarýn bu yollardan gerektigi gibi yararlanmasýný engellemiştir. * Halifelik Osmanlý Imparatorlugu’na geçmiş ve kutsal emanetler Istanbul’a getirilmiştir. Böylece, Osmanlý Imparatorlugu teokratik bir karakter kazanmýştýr. * Kuzey Afrika’da fetihler başlamýş, Kýbrýs, Girit ve Rodos adalarý dýşýnda Dogu Akdeniz, Osmanlý egemenligi altýna girmiştir. Osmanlýlar Zirvede Osmanlý – Macar Ilişkileri Mohaç Meydan Savaşý (1526) Kanuni Sultan Süleyman; * Macaristan ile aralarýndaki sorunlarý çözmek * Alman Imparatoru Şalken’e esir düşen Fransa Kralý I. Fransuva’yý kurtararak Avrupa’da Hristiyan birligini bozmak amacýyla Macaristan üzerine sefere çýktý. Iki devlet arasýnda yapýlan Mohaç Savaşý, Osmanlýlarýn galibiyetiyle sonuçlandý (1526). Bu savaştan sonra; * Macaristan sorunu çözülmüş ve Macaristan Osmanlý Imparatorlugu’na baglanmýştýr. * Macaristan’ýn alýnmasýndan sonra Osmanlý - Avusturya savaşlarý başlamýştýr. * Fransa Kralý I. Fransuva Almanya’nýn esaretinden kurtarýlmýş ve Osmanlý Imparatorlugu ile Fransa arasýnda dostluk dönemi başlamýştýr.
Kanuni döneminde Osmanlý – Avusturya ilişkilerinin temelinde Macaristan’a hakim olma istegi yatýyordu. Bu nedenle Avusturya Arşidükü Ferdinand Macaristan’a girdi. Kanuni, hem Avusturyalýlarý Macaristan’dan çýkarmak hem de Alman 56 Imparatoru Şalken’in Avrupa’daki üstünlügünü sona erdirmek amacýyla sefere çýktý. Kanuni’nin Almanya içlerine kadar ilerlemesinden sonra Osmanlý Imparatorlugu ile Avusturya arasýnda Istanbul Antlaşmasý imzalanmýştýr (1533). Osmanlý Imparatorlugu Istanbul Antlaşmasý’yla; Avusturya’ya üstünlügünü kabul ettirerek yaptýrým gücü elde etmiştir. Böylece, Orta Avrupa’da Osmanlý Imparatorlugu hakim güç haline gelmiştir. Osmanlý – Fransýz Ilişkileri 1535 yýlýnda iki taraf arasýnda ticaret ve dostluk antlaşmasý imzalandý. Bu antlaşma iki hükümdar yaşadýgý sürece yürürlükte kalacaktý. Eşit haklar üzerine kurulan bu antlaşma ile Osmanlý Imparatorlugu; * Cografi Keşiflerin etkisiyle ülkede sönükleşmeye başlayan ticaret faaliyetlerini canlandýrmayý * Avrupa devletleri arasýna girerek dengeleri kendi lehine çevirmek ve Türk dünyasýna karşý kurulmaya çalýşýlan Hristiyan birligini parçalamayý amaçlamýştýr. 1535’te yapýlan antlaşma ile Fransýzlara ticari, şahsi, adli ve idari alanlarda imtiyazlarla seyahat, ikamet, ibadet ve kazanç elde etme serbestiyeti verilmiştir. Ticari imtiyazlarla Fransýzlara, Osmanlý limanlarýný kullanma ve düşük vergi ödeme hakký verilmiştir. Ayrýca, diger Avrupa devletlerinin sadece Fransýz bayragý altýnda Osmanlýlarla ticaret yapabilmesi kararlaştýrýlmýştýr. Adli imtiyazlarla yabancýlarýn işledikleri suçlardan dolayý, Osmanlý Devleti tarafýndan degil, uyrugu oldugu devletin konsoloshanesi tarafýndan yargýlanmasý kabul edilmiştir. 57 Fransýzlar, Osmanlýlarla yakýnlaşmadan dolayý elde ettikleri çýkarlardan vazgeçemedikleri için kendilerini Türk dostu olarak göstermişlerdir. Fakat zaman zaman Osmanlý Devleti’ne karşý Avrupa devletleriyle anlaşarak ikili politika izlemişlerdir. Herşeye ragmen Osmanlý – Fransýz ilişkilerinde önemli sorunlar çýkmamýştýr. Bunu da Osmanlý Devleti sürekli tavizler vererek saglamýştýr. 1535 yýlýnda imzalan dostluk ve ticaret anlaşmasý,d,n ayrýlýklarýnýn devletin çýkarlarý sözkonusu oldugunda ne kadar önemsiz oldugunu oktaya çýkarmýştýr. Akdeniz’de Üstünlük Saglanmasý Preveze Deniz Zaferi Osmanlý donanmasýyla Haçlý donanmasý Preveze Körfezi’nde karşýlaştýlar. Yapýlan deniz savaşýný Osmanlý donanmasý kazandý (1538). Preveze Deniz Savaşý’nýn sonucunda; * Akdeniz egemenligi bütünüyle Osmanlýlarýn eline geçmiş ve Türk gölü haline gelmiştir. Kýbrýs’ýn Fethi (1571) Osmanlý Imparatorlugu; * Akdeniz ticaretinin ve Anadolu sahillerinin güvenligini saglamak * Kýbrýs’ta üstlenen Hristiyan şövalyelerin ticaret gemilerine saldýrýlarýný engelleyerek Akdeniz hakimiyetini pekiştirmek * Venedikleri Kýbrýs adasý için ödedikleri vergileri kestiklerinden dolayý cezalandýrmak gibi nedenlerden dolayý adanýn alýnmasýna karar verdi. Kýbrýs’ýn fethinden sonra; 58 * Venedikliler Dogu Akdeniz’den çýkarýlmýş ve burasý tamamen Osmanlý hakimiyeti altýna girmiştir. * Anadolu sahilleri ile Mýsýr ve Suriye deniz yollarýnýn güvenligi saglanmýştýr. * Konya ve çevresindeki illerden Türk aileler Kýbrýs’a yerleştirilmiştir. Ayrýca, Kýbrýs merkeze baglý bir eyalet haline getirilmiştir. Kýbrýs’ýn fethi Avrupalýlarý harekete geçirmiş, Papa’nýn kýşkýrtmalarý sonucunda Ispanya, Malta, Venedik, Ceneviz ve diger Italyan devletleri birleşerek bir Haçlý donanmasý kurmuşlardýr. Haçlý donanmasý Inebahtý Körfezi’nde Osmanlý donanmasýný yakmýştýr (1571). Osmanlý donanmasýnýn Inebahtý’da yanmasý, Akdeniz’de Osmanlý hakimiyetinin sarsýlmasýna neden olmuştur.
Don – Volga Kanalýný Açma Girişimi II. Selim döneminde Sokullu kanal projesini gerçekleştirmek için harekete geçti. Osmanlý Imparatorlugu, Don – Volga kanalýný açmakla; * Ruslarýn güneye yayýlmasýný, güçlenmesini ve Türk hanlýklarýna verdigi zararýn önlenmesini * Karadeniz’den çýkarýlacak donanmayý Hazar Denizi’ne geçirerek Iran’ý kýskaç altýnda tutmayý * Ipek Yolu’nun canlanmasýný saglamayý * Orta Asya’daki Türklerle iyi ilişkiler kurmayý ve gerektiginde yardým yapmayý * Kafkasya’nýn bütününe hakim olmayý amaçlamýştýr. Don ile Volga nehirleri arasýnda kanal açýlamamýştýr. Süveyş Kanalý Projesi Osmanlý Devleti Süveyş Kanalý Projesiyle; * Hindistan kýyýlarýný Portekizlilerin baskýsýndan kurtarmayý 59 * Akdeniz ticaretini canlandýrmayý * Güney Asya’daki Müslümanlarý Avrupalýlara karşý korumayý amaçlamýştýr. 1568’de gündeme gelen proje gerçekleşmemiştir. Hint Okyanusu’nda Üstünlük Saglama Mücadeleleri Kanuni döneminde; * Hint deniz ticaret yolunu açmak ve denetimini ele geçirmek * Portekizlileri Hint Okyanusu’ndan atmak * Müslüman devletlere ve tüccarlara yardým etmek gibi amaçlarla Hindistan’a dört defa deniz seferi yapýlmýştýr. Seferler genellikle Osmanlýlarýn başarýsýzlýklarýyla sonuçlanmýştýr. Hint deniz seferlerinin başarýsýzlýkla sonuçlanmasýnda; * Portekizlilerin zenginleşmelerini borçlu olduklarý Hindistan bölgesinin ekonomik degerini kavramalarý ve savaşlara iyi hazýrlanmalarý * Hindistan’daki Müslüman devletlerin Osmanlý Imparatorlugu’na gerekli yardýmý yapmamalarý ve Portekizlilerle anlaşmalarý * Osmanlý gemilerinin okyanus koşullarýna uygun olmamasý * Kanuni’nin gayretlerine ragmen bölgenin ekonomik degerini anlayamayan devlet adamlarýnýn seferlere gereken önemi vermemeleri gibi nedenler etkili olmuştur. 60
I. Murat döneminde “devlet yönetiminin hükümdar ve ogullarýna ait oldugu” kural haline gelmiştir. Fatih döneminde devletin bütünlügünü korumak için padişahlara kardeşlerini öldürme izni verilmiştir. Bu kanunname ile Osmanlý Imparatorlugu merkeziyetçi ve mutlakiyetçi bir karakter kazanmýştýr. XVI. yüzyýl başlarýnda halifeligin Osmanlý padişahlarýna geçmesinden sonra Osmanlý Devleti, mutlakiyetçi ve teokratik bir imparatorluk haline gelmiştir. XVII. yüzyýl başlarýnda I. Ahmet’ten sonra veraset sisteminde degişiklik yapýlarak “Yönetimin hanedanýn en yaşlý üyesinin hakký oldugu” kabul edilmiştir.
Bugünkü Bakanlar Kurulu’na benzeyen Divan-ý Hümayun’da devletin önemli siyasal, sosyal, ekonomik, hukuksal sorunlarý görüşülürdü. Divan her milletten ve dinden vatandaşlara açýktý. Fatih’ten itibaren Divan üyelerinin fikirlerini rahatça söyleyebilmesi için padişahlar Divan toplantýlarýna katýlmamýştýr. Bu uygulamadan sonra Divan’a sadrazamlar başkanlýk yapmaya başlamýştýr. Böylece;
* Sadrazamlýk makamýnýn önemi artmýş ve sadrazamlar siyasal yönden güçlenmiştir. * Divan-ý Hümayun karar organý olmaktan çok danýşma kurulu şeklinde çalýşmaya başlamýştýr. 61
Öşrî ve Haraci topraklar özel mülkiyeti olan topraklardýr. Bu topraklarýn sahipleri mülklerini satabilir, vakfedebilir veya miras býrakabilirdi. Miri topraklar ise devlete aittir. Devlet bu topraklarý idaresine alýr ve ekip biçmek koşuluyla halka dagýtýrdý. Bu tür topraklarý ekip biçenler kiracý durumunda olup topraklarý satamazlardý. Topragýný üç yýl üst üste boş býrakanlardan üretim faaliyetlerini aksattýklarý için “çiftbozan akçesi” adýyla vergi alýnýrdý. Miri araziler yirmibeş kýsma ayrýlmýştýr. Başlýcalarý şunlardýr: 1. Dirlik Asker yetiştirmek veya devlet memurlarýnýn maaşlarýný karşýlamak amacýyla ayrýlan devlet topraklarýna dirlik denir. Miri arazilerin en önemli bölümü olan dirlik arazilerini işleyenler ödemeleri gereken vergileri devletin gösterecegi memurlara veya sipahilere verirlerdi. Dirlikler gelirlerine göre; Has, Zeamet ve Týmar olmak üzere üçe ayrýlmýştýr. Týmar sisteminin Osmanlý Devleti’ne; * Devletin vergi toplama yükü azalmýştýr. * Osmanlý ordusunun büyük bir bölümünü oluşturan týmarlý sipahiler sürekli savaşa hazýr tutulmuştur. * Üretimin artýşý ve devletin iktisadî yönden güçlenmesi saglanmýştýr. * Ülkede güvenlik saglanmýştýr. gibi faydalar saglamýştýr. 62
Osmanlý Imparatorlugu’nda XVI. yüzyýlda bazý eyaletlerin vergi gelirlerinin açýk artýrma yoluyla belirli bir bedel karşýlýgýnda şahýslara satýlmasýna iltizam sistemi denilmiştir. Bu kişilere de mültezim adý verilmiştir. Iltizam sisteminin uygulanmasý sonucunda; * Devlet eyaletlerin vergi gelirlerini peşin alarak nakit ihtiyacýný karşýlamýş, alýnan paralarla yönetici ve askerlerin maaşlarýný karşýlamýştýr. * Mültezime býrakýlan topraklarda asker yetişmemiş, týmarlý sipahilerin önemi azalmýştýr. * Osmanlý Devleti’nin zayýflamasý ve gerekli denetimlerin yapýlmamasýndan dolayý halktan fazla vergi alýnarak zor duruma düşürülmüştür. Ekonomik ve Sosyal Hayat Tarým ve Hayvancýlýk Osmanlý nüfusunun büyük bölümü köylerde ve mezralarda yaşadýgý için ekonomik hayatýn temeli tarýmsal faaliyetlere dayanýyordu. Osmanlý Imparatorlugu geniş topraklarýndan ve farklý iklim koşullarýndan faydalanarak degişik ürünler yetiştirebilmiştir. Tarým ürünleri dünya ekonomisinin şartlarýnda büyük degişimler oldugu XVIII. yüzyýl başlarýna kadar genellikle Osmanlý nüfusuna yeterli olmuştur. Ancak, zaman zaman susuzluk, çekirge salgýnlarý ve diger afetler yüzünden kýtlýklar yaşanmýştýr. Bu gelişmeler dýşýnda devlet, önlemler alarak toplumun sýkýntýya düşmesini engellemeye çalýşmýştýr. Hayvancýlýk, tarým ekonomisinin önemli unsurlarýndan biridir. Osmanlý Devleti’nde ulaşým, taşýmacýlýk ve başta tarým olmak üzere insan gücünün üstünde kuvvet kullanýlmasý gereken bütün üretim dallarýnda hayvanlardan yararlanýlmýştýr. 63
Fatih döneminde, ülke sýnýrlarýnýn genişlemesi ve dogudan gelen ticaret yollarýnýn Osmanlý Devleti’nin eline geçmesi ticaretin gelişmesini saglamýştýr. XV. ve XVI. yüzyýllarda Türk tüccarlarý uluslararasý alanda görülmeye başlamýştýr. Osmanlý Devleti, ticaret faaliyetlerini teşvik etmiş, vergileri düşük tutmuş, Avrupalý devletlere ticari imtiyazlar vermiş, önemli ticaret şehirlerine kapalý çarşýlar, bedestenler ve hanlar yaptýrmýştýr. Bu çalýşmalarýn yanýnda devletin dogudan gelen ticaret yollarýný ele geçirmesi ülkede ticari canlýlýgý artýrmýştýr. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|