1 Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanýmý
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Osmanlý Devleti’nde Hukuk
- Egitim ve Ögretim Medrese
- 11) Yeniçag’da Avrupa Cografi Keşifler Siyasal Nedenler
- Sosyo – Ekonomik Nedenler
- Cografi Keşiflerin Sonuçlarý Sosyal ve Ekonomik Sonuçlar
- Bilimsel ve Kültürel Sonuçlar
- 12) XVII.Yüzyýlda Osmanlý Imparatorlugu Osmanlý Imparatorlugu’nun Duraklama Nedenleri Merkezi Yönetimin Bozulmasý
- Askeri Sistemin Bozulmasý
- Sosyal Alandaki Bozulmalar
- Egitim Sisteminin Bozulmasý
- XVII. Yüzyýlda Osmanlý – Avusturya Ilişkileri 1593 – 1606 Osmanlý – Avusturya Savaşlarý
- Viyana Kuşatmasý ve Osmanlý - Avusturya Savaşý
- Iç Isyanlar ve Sonuçlarý Istanbul Isyanlarý
- 13) XVIII.Yüzyýlda Osmanlý Imparatorlugu Osmanlý – Rus Ilişkileri Prut Savaşý ve Sonuçlarý
- Osmanlý – Venedik ve Avusturya Savaşlarý
- Osmanlý - Rusya ve Avusturya Savaşlarý (1736 - 1739)
- 1768 – 1774 Osmanlý – Rus Savaşý
Sanayi Osmanlý Devleti’nde esnaflar, Lonca adý verilen teşkilatlara üye idi. Her esnaf kendi çalýşma alanýyla ilgili bir loncaya üye olarak koruma ve denetim altýna girerdi. Osmanlý şehirlerinde ekonomik hayatýn temeli durumunda olan loncalarýn dýşýnda esnaflýk ve zanaatkarlýk yapmak mümkün degildi. Loncalarýn başlýca görevleri; * Ürünlerin kaliteli yapýlmasýný saglamak ve fiyatlarý belirlemek * Esnaflarla hükümet arasýndaki ilişkileri düzenlemek * Üyelere kredi saglamak ve zararlarýný karşýlamak * Mesleki egitim vermek idi. Müslümanlar ile diger dinlere mensup olan halk arasýnda ayrým yapýlmamýştýr. Osmanlý ülkesinde gayrimüslimler diledikleri işlerde çalýşýrlar, ibadetlerini serbestçe yaparlar, kendi dillerine ve dinlerine göre egitim görürlerdi. Bütün halk ayný huzur, güven ve varlýk ortamýný paylaşarak barýş içinde beraberce yaşarlardý. Gayrimüslimler askere alýnmamýş, bunun yerine askerlik yapabilecek erkekler devlete cizye adýyla vergi ödemişlerdir. Ticaret hayatýnda sürekli ve istikrarlý bir 64 faaliyet gösteren gayrimüslimler zenginliklerini artýrmýşlar ve Osmanlý ülkesinde ticari hayata hakim olmuşlardýr. Osmanlý Devleti’nde Hukuk Osmanlý Devleti fethettigi yerlerdeki halkýn Osmanlý yönetimine uyum saglamasýný kolaylaştýrmak amacýyla yürürlükteki kanunlarý bir süre kaldýrmamýştýr. Osmanlý Devleti’nde hukuk; şer’i ve örfi hukuk olmak üzere iki temele dayanýyordu. Örfi hukukun şer’i hukuk kurallarýna ters düşmemesine özen gösterilmiştir.
Osmanlý tarihinde ilk medrese Anadolu Selçuklularý örnek alýnarak Orhan Bey döneminde Iznik’te kurulmuştur (1331). Daha sonraki dönemlerde başta Bursa, Edirne ve Istanbul olmak üzere birçok şehirde medrese kurulmuştur. Osmanlý medreseleri Tanzimat’a kadar ülkenin bilim, adalet ve yönetim hayatýnda etkili olan kişileri yetiştirerek XIV. yüzyýldan XIX. yüzyýla kadar geçen döneme damgasýný vurmuştur. Enderun Devlet memuru, idareci, komutan ve sanatkar yetiştirmek amacýyla kurulan saray okuluna Enderun denilmiştir. Ilk defa II. Murat tarafýndan Edirne sarayýnda kurulan bu okul, bazý düzenlemeler yapýlarak ve ismi degiştirilerek 1910 yýlýna kadar devam ettirilmiştir. 65
Cografi Keşifler Siyasal Nedenler Feodalitenin yýkýlmasýndan sonra Avrupa’da güçlenen krallar, ticari alanda birbiriyle mücadeleye başladýlar. Orta Avrupa ülkeleri arasýnda mücadeleler devam ederken, Batý Avrupa ülkeleri ise, mücadelelerini daha çok deniz aşýrý alanlarda yogunlaştýrmýşlardý. Amaçlarý; Çin ve Hindistan gibi zengin ülkelere ulaşmak ve buralardan alacaklarý mallarý Avrupa’ya taşýmaktý. Avrupalý krallar dýşarýdan gelen mallarýn kontrolünü ele geçirerek zenginleşmeyi amaçlýyordu. Bu nedenle Portekizliler ve Ispanyollar yeni yollarýn bulunmasý için denizcileri desteklemişlerdir. Jeopolitik Nedenler XV. ve XVI. yüzyýllarda Osmanlý Imparatorlugu Ipek ve Baharat Yollarýnýn sona erdigi limanlarý ele geçirmişti. Osmanlý Imparatorlugu’nun amacý, dogudan gelen ticaret yollarýna hakim olarak Avrupa devletlerini ekonomik yönden kendisine bagýmlý hale getirmekti. Osmanlý Imparatorlugu’nun Karadeniz ve Akdeniz’i Türk gölü haline getirmesi, Avrupa ülkelerini Akdeniz ticaretinden uzaklaştýrarak Akdeniz’in batýsýna itmesi ve Kuzey Afrika’yý ele geçirmesi Avrupa ülkelerini yeni egemenlik alanlarý ve ticaret sahalarý bulmaya zorlamýştýr. Bu nedenle Avrupalýlar yeni yollar ve zenginlik kaynaklarý aramaya başlamýşlardýr.
* XV. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Avrupa’da ticaret gelişmiş, yeni pazar ve hammadde kaynaklarýna ihtiyaç duyulmuştur. Ticaretin gelişmesi paranýn esasý olan altýn ve gümüş gibi degerli madenlere ihtiyacý artýrmýştýr. Bu durum fiyatlarý düşürmüştür. Avrupalýlar bu sorunu çözmek için degerli madenlerin bol bulundugu Asya ve Afrika’ya ulaşmayý amaçlamýşlardýr. 66 * Uzak Dogu’dan Avrupa’ya gelen ipek, baharat, inci, porselen, fildişi ve kumaş gibi mallar Ipek ve Baharat Yollarýyla ulaşýyordu. Bu yollara Venediklilerin, Mýsýrlýlarýn ve Türklerin hakim olmasý maliyetleri artýrýyordu. Ayrýca, sýk sýk çýkan savaşlar nedeniyle yollar kapanýyor ve mal akýmý kesintiye ugruyordu. Bu nedenler yeni zenginlik kaynaklarý arayan Avrupalý devletleri Uzak Dogu’ya ulaşabilmek için yeni yollar aramaya yöneltmiştir. * Avrupalýlar Dogu’nun zenginliklerine ulaşmayý amaçlamanýn yanýnda Hristiyanlýk dinini Avrupa dýşýnda yaymayý da hedeflemişlerdir.
* Yeni ticaret yollarý bulunmuş, Ipek ve Baharat Yollarý önemini kaybetmiştir. Bu gelişmeler sonucunda Akdeniz limanlarý ve ticareti önemini kaybederken Atlas Okyanusu limanlarýnýn önemi artmýştýr. * Yeni keşfedilen yerlerden Avrupa’ya bol miktarda degerli maden taşýnmýştýr. Bu durum Avrupa’da temel zenginlik ölçüsü olan topragýn yerini altýn ve gümüşün almasýna neden olmuştur. * Avrupalýlar ekonomik yönden zenginleşmişlerdir. * Kara ticaret yollarý deniz ticaret yollarýyla rekabet edememiştir. * Uluslar arasý ticaret faaliyetleri gelişmiştir. Avrupa’da ticaretle ugraşan burjuva sýnýfý zenginleşmiş ve soylularýn topraklarýna sahip olmuşlardýr. Böylece, siyasal denge bozulmaya başlamýştýr. * Avrupa’dan keşfedilen yerlere göçler olmuştur. * Keşfedilen yerlerde sömürgeler kurularak zenginlik kaynaklarý Avrupalýlar tarafýndan yagmalanmýştýr. Ayrýca, Avrupa ürünleri yeni pazarlar bulmuş ve daha sonra gerçekleşecek Sanayi Inkýlabý’na ortam hazýrlanmýştýr. * Uzak sömürgelerden mallarýn deniz yoluyla getirilmesi, Avrupa’daki liman şehirlerinin önemini artýrmýştýr. Bunun sonucunda şehirleşme faaliyetleri ve şehirlerin nüfuslarý artmýştýr. Şehirleşme yeni sosyal gruplarýn dogmasýna, hayat seviyesinin yükselmesine ve yaşam tarzýnýn degişmesine neden olmuştur. * Keşfedilen ülkelerin halklarý ya soykýrýma kurban gitmiş, ya da köleleştirilmiştir. Keşiflerden sonra köle ticareti artmýştýr. 67
* Yeni keşfedilen topraklar, keşifleri yapan devletlerin kendi mallarý haline gelmiş ve buralarda sömürge imparatorluklarý kurulmuştur. * Avrupalý devletler arasýnda sömürge rekabetinden dolayý savaşlar çýkmýştýr. Sömürgeci Avrupa devletleri diger devletlere siyasal ve ekonomik alanlarda üstünlük saglamýşlardýr. * Zenginleşen Avrupalý krallar savaş sanayisine daha fazla yatýrým yapmaya başlamýşlardýr. * Okyanuslara açýlacak durumda olmayan Osmanlý Imparatorlugu, tartýşmasýz durumdaki siyasal üstünlügünü daha donanýmlý ordu ve donanmaya sahip olan Avrupa devletleri karşýsýnda kaybetmeye başlamýştýr.
* Yeni kýtalar, ýrklar, uygarlýklar, hayvanlar ve bitkiler tanýnmýş, insanlarda merak ve araştýrma istegi artmýştýr. * Avrupa’nýn bilim ve düşünce hayatýnda önemli degişiklikler meydana gelmiştir. Keşiflerin etkisiyle Avrupa’da gelişmeleri engelleyen durumlarý ortadan kaldýran Rönesans ve Reform hareketleri başlamýştýr. * Kýtalar arasý ticaret ve taşýmacýlýk sayesinde zenginleşen Avrupalýlar yeni bir hayat tarzý benimsediler. Bunlar kültür ve sanat faaliyetlerini destekleyerek gelişmesini saglamýşlardýr. Yeni keşfedilen yerlerdeki uygarlýklar söndürülmüştür. Rönesans Hareketleri Rönesans’ýn başlamasýnda; * Kâgýdýn ucuzlamasý ve matbaanýn kullanýmýnýn artmasýyla yeni buluş ve düşüncelerin geniş alanlara yayýlmasý * Avrupa’daki kültür ve sanat faaliyetlerini destekleyen, bilim adamlarý ve sanatkarlarý koruyan varlýklý kişilerin ortaya çýkmasý 68 * Eski Yunan ve Roma’ya ait edebiyat, felsefe, bilim ve sanat eserlerinin incelenmesi ve bunlarýn akademilerde okutulmasý * Avrupalýlarýn Ispanya’daki Endülüs Emevi Devleti ve Sicilya aracýlýgý ile Islâm uygarlýgýný tanýmasý Cografi Keşiflerle Avrupa halkýnýn zenginleşmesi ve yaşam seviyesinin yükselmesi etkili olmuştur. Rönesans’ýn Sonuçlarý * Avrupa’da hür düşünce ve yeni bir sanat anlayýşý ortaya çýkmýştýr. * Avrupa’da bilim alanýnda deney ve gözleme dayanan pozitif düşünce yayýlmýş ve skolastik düşünce yýkýlmýştýr. * Hümanistler insaný ve dogayý konu alan, insanýn ön plana çýktýgý eserler ortaya koymuşlardýr. * Avrupa’da egitim – ögretim faaliyetlerine önem verilmiştir. * Bilimsel alandaki çalýşmalar endüstrinin gelişmesine ortam hazýrlamýştýr. * Avrupa’da soylularla halk arasýndaki ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki çelişkiler artmýştýr. * Pozitif düşüncenin gelişmesiyle Hristiyanlýk dininin kutsal kitabý Incil ve din adamlarý eleştirilmiştir. Bunun sonucunda Avrupa’da Reform hareketleri başlamýş ve kilisenin gücü azalmýştýr.
Avrupa’da Reform hareketlerinin başlamasýnda; * Bozulan Katolik Kilisesi’nin bazý zümrelerin çýkarlarýna uygun hareket etmesi ve dini ticarete alet ederek Endüljans adlý af belgesi sayesinde zenginleşmesi * Hümanizm sayesinde Hristiyanlýgýn kaynaklarýna inilerek temel ilkelerin ortaya çýkarýlmasý * Kagýt ve matbaa sayesinde iletişimin gelişmesi 69 * Rönesans döneminde yetişen özgür düşünceli aydýnlarýn Katolik Kilisesi’ni tenkid etmeleri * Dinî kitaplarýn ulusal dillere çevrilmesi ve matbaa sayesinde bol miktarda basýlmasý etkili olmuştur. Reform’un Sonuçlarý * Avrupa’da mezhep birligi parçalanmýştýr. Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanýnda Protestan, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çýkmýştýr. * Papa ve din adamlarý saygýnlýklarýný kaybetmişlerdir. Katolik Kilisesi yeni düzenlemeler yapmak zorunda kalmýştýr. * Egitim ve ögretim, kilisenin elinden alýnarak laik egitim anlayýşý yaygýnlaşmýştýr. * Katolik Kilisesi’nden ayrýlan ülkelerde kilisenin topraklarýna ve mallarýna el konulmuştur. * Papa engizisyon mahkemeleriyle Katolik Kilisesi’nin otoritesini devam ettirmeye çalýşmýştýr. * Protestan krallar ve prensler egemen olduklarý bölgelerde din işlerinin mutlak hakimi haline gelmiştir. * Reform hareketleri sonucunda Avrupa’da oluşan siyasal ayrýlýklar, Osmanlýlarýn Avrupa içlerine ilerlemesini kolaylaştýrmýştýr. Rönesans ve reform hareketleri Avruba' da gelişmei önleyen engelleri oratadan kaldýrmýştýr. Avrupa’da yaşanan Reform hareketleri Osmanlý ülkesinde etkili olmamýştýr. Osmanlý Devleti, hakimiyeti altýnda yaşayan Hristiyan halka din ve inanç yönünden geniş haklar tanýmýştýr. Osmanlý Devleti’nin Hristiyan halký kilisenin suistimaline karşý korumasý mezheplerin ve savaşlarýn çýkmasýný engellemiştir. 70
Osmanlý merkezi yönetiminin bozulmasýnda; * XVII. yüzyýldan itibaren tahta çýkan padişahlarýn devlet işlerine ilgisiz kalmalarý ve ordunun başýnda seferlere çýkmamalarý * Şehzadelerin sancaklara gönderilmemesinden dolayý, devlet işlerinde yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadan devletin başýna geçmeleri * Padişahlarýn tecrübesizliginden yararlanan saray kadýnlarýnýn ve agalarýnýn devlet yönetiminde etkili olmalarý * Önemli makamlarýn liyakata bakýlmadan rüşvet ve iltimas yoluyla dagýtýlmasý gibi nedenler etkili olmuştur. Devlet yönetiminde otoritenin sarsýlmasý, halkýn devlete olan güveninin azalmasýna ve iç isyanlarýn çýkmasýna neden olmuştur. Ekonominin Bozulmasý * XVI. yüzyýlýn sonlarýndan itibaren Osmanlý ekonomisinin bozulmasýnda; * Cografi Keşiflerin etkisiyle ticaret yollarýnýn yön degiştirmesi ve gümrük gelirlerinin büyük ölçüde azalmasý * XVII. yüzyýlda Avusturya ve Iran ile yapýlan savaşlarýn yüklü harcamalara yol açmasý
* Ihracatýn azalmasý, ithalatýn artmasý ve kapitülasyonlarýn giderek Avrupalý devletlerin sömürü aracý haline gelmesi * Sömürgelerden Avrupa’ya yüklü miktarda altýn ve gümüşün gelmesi, bu madenlerin bir miktarýnýn Osmanlý ülkesine girmesi ve paranýn degerini düşürerek enflasyonu artýrmasý 71 * Vergilerin yükseltilmesi üzerine köylerde yaşayan insanlarýn vergilerini ödeyemeyerek tarýmsal üretimi býrakmalarý * Saray masraflarýnýn artmasý gibi nedenler etkili olmuştur.
* III. Murat döneminden itibaren kapýkulu ocaklarýna kanunlara aykýrý asker alýnarak sayýlarýnýn artýrýlmasý * Yeniçerilerin geçim sýkýntýsýný ileri sürerek askerlik dýşýnda işlerle ugraşmalarý * Iltizam sisteminin yaygýnlaşmasý üzerine týmar sisteminin önemini kaybetmesi ve eyaletlerde asker yetiştirilmemesi * Denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin donanmanýn başýna getirilmesi * Avrupa’da meydana gelen harp teknolojisindeki gelişmelerin takip edilmemesi gibi etkenler Osmanlý askeri sisteminin bozulmasýna neden olmuştur.
Týmar sisteminin bozulmasý, nüfusun artmasý ve Anadolu’da çýkan Celâli isyanlarý halkýn devlete olan güvenini sarsmýştýr. XVII. yüzyýlda başta Istanbul olmak üzere büyük şehirlerin nüfuslarý hýzla artmýş, bu durum şehirlerde işsizlige ve güvenligin bozulmasýna neden olmuştur.
* Osmanlý egitim sisteminin temelini oluşturan medreselerin çagýn gerisinde kalmasý ve Avrupa’da egitim alanýnda meydana gelen yeniliklerin takip edilmemesi * Pozitif bilimlerin medreselerin müfredatýndan çýkarýlmasý * Medrese ögrenimi görmemiş pek çok kişiye ilmi rütbeler verilmesi * Yeni dogmuş çocuklara müderrislik ünvanýnýn verilmesi ve beşik ulemasý diye adlandýrýlan bir sýnýfýn ortaya çýkmasý 72
* Cografi Keşiflerle zenginleşen ve ekonomilerini güçlendiren Avrupa devletleri, Rönesans ve Reform hareketleriyle düşünce ve bilim hayatýnda önemli atýlýmlar yapmýştýr. Osmanlý Imparatorlugu Avrupa’daki teknolojik ve bilimsel gelişmelere ayak uyduramamýş, Avrupa’nýn gerisinde kalmýştýr. * XVII. yüzyýlda Osmanlý Imparatorlugu dogal sýnýrlarýna ulaşmýştýr. Sýnýrlarýný çöllere, okyanuslara ve güçlü devletlere dayandýran Osmanlý Devleti duraklama sürecine girmiştir. * Avrupalýlarýn Haçlý anlayýşýyla Osmanlý Imparatorlugu’na hep birlikte saldýrmalarý duraklamaya neden olmuştur.
Sokullu Mehmet Paşa döneminde imzalanan antlaşma taraflarýn karşýlýklý saldýrýlarýyla bozulmuş ve iki devlet arasýnda savaşlar başlamýştýr. Iki devlet arasýndaki savaş Avusturya’nýn istegiyle Zitvatorok Antlaşmasý imzalanarak sona erdirilmiştir (1606). Zitvatorok Antlaşmasý ile Osmanlý Devleti; * Avrupa’daki üstünlügünü kaybetmiştir. * Avusturya kralý Osmanlý padişahýna denk hale gelmiştir. Böylece, Osmanlý Devleti’nin Avrupa devletleriyle hukuki eşitlik dönemi başlamýştýr.
Avusturya, Orta Avrupa’da gücünü artýrmak için Macaristan’a egemen olma politikasý izlemiştir. Macarlara yardým etmeyi kabul eden Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çýkarak Viyana’yý ikinci defa kuşatmýştýr (1683). Osmanlý ordularý Viyana önlerinde bozguna ugrayarak geri çekilmiştir. Türklerin Viyana önlerinde bozguna ugramasý, Avrupa’da büyük bir sevinç meydana getirmiş ve Papa’nýn gayretleriyle Türkleri Avrupa’dan atmak amacýyla 73 Kutsal Ittifak kurulmuştur (1684). Bu ittifaka; Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta şövalyeleri ve sonradan Rusya katýlmýştýr. 16 yýl devam eden savaşlarda Osmanlý Ordusu yenilmiş, kutsal Ittifak devletleriyle Osmanlý Devleti arasýnda Karlofça Antlaşmasý imzalanmýştýr (1699). Karlofça Anlaşmasý'yla; -Osmanlý Devleti Batýda ilk kez toprak kaybetmiştir. -Osmanlý Devleti Orta Avrubadaki egemenligini kaybetmiştir -Avruba devletleri savunmadan saldýrýya geçmiş ve askeri bakýmdan üstünlükleri ortaya çýkmýştýr. Karlofça Antlaşmasý’ndan sonra Rusya ile Osmanlý Devleti arasýnda Istanbul Antlaşmasý imzalanmýştýr (1700). Istanbul Antlaşmasý’yla; * Osmanlý Devleti, Karlofça ve Istanbul Antlaşmalarý’yla kaybettigi topraklarý geri alabilmek amacýyla XVIII. yüzyýlda Avusturya, Venedik ve Rusya ile savaşlar yapmýştýr. Iç Isyanlar ve Sonuçlarý Istanbul Isyanlarý Istanbul isyanlarý kapýkulu askerlerinden yeniçeriler ve sipahiler tarafýndan çýkarýlmýştýr. Istanbul isyanlarýnýn çýkmasýnda; * Devlet yönetimindeki otorite boşlugundan yararlanan yeniçeri agalarý ve saray kadýnlarýnýn yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri * Kapýkulu sisteminin degişmesi ve ocaga askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alýnmasý
74 * Kapýkulu askerlerinin maaşlarýnýn zamanýnda ödenmemesi veya ayarý düşük paralarla ödenmesi * Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için sýk sýk padişah degiştirmek istemeleri * Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen devlet adamlarýnýn yeniçerileri kýşkýrtmasý * Yeniçeri ve sipahilerin çýkarlarý dogrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarýný görevden uzaklaştýrmak istemeleri * Kapýkulu askerlerinin disiplin altýnda tutulamamasý gibi nedenler etkili olmuştur. Istanbul isyanlarý devlet düzeni degiştirmeye olmayýp, yönetimi şahýslara karşý yapýlmýştýr. Istanbul isyanlarý sonucunda; * Isyancýlar, daima isteklerini yaptýrmayý başarmýşlar ve Osmanlý merkezi idaresi üzerinde kapýkulu (özellikle yeniçeriler) askerlerinin etkisi artmýştýr. * Isyancýlar, padişah ve devlet adamlarýný görevden almýşlar, hatta öldürmüşlerdir. * Isyanlar Istanbul’da asayişin bozulmasýna, halkýn zor durumda kalmasýna, şehirde yangýnlarýn çýkmasýna ve yagmalamalarýn yapýlmasýna neden olmuştur.
XVII. yüzyýlda Anadolu’da çýkan isyanlara “Celali Isyanlarý” denilmiştir. Celâli isyanlarýnýn sonucunda; * Eyaletlerde devlet yönetiminin bozulmasý ve vergi toplamada adaletsiz davranýlmasý * Dirlik sisteminin bozulmasý ve dirliklerin dagýtýmýnda haksýzlýklarýn yapýlmasý * XVII. yüzyýlda savaşlarýn uzun sürmesi ve yenilgiyle sonuçlanmasýndan dolayý askerden kaçanlarýn Anadolu’da eşkiyalýga başlamasý * Devşirme asýllý devlet adamlarýnýn Anadolu halkýyla kaynaşamamalarý 75 * Merkezi otoritenin zayýflamasý * Kadý ve sancak beylerinin kanunlara aykýrý davranarak halký zor duruma düşürmeleri * Osmanlý – Iran ve Osmanlý – Avusturya savaşlarý gibi nedenler etkili olmuştur. Celâli isyanlarýnýn sonucunda; * Anadolu’da devlet otoritesi sarsýlmýştýr. * Anadolu’da huzur ve güvenlik bozulmuş, birçok şehir ve kasaba harap olmuştur. * Üretim faaliyetleri azalmýş, ekonomi bozulmuştur. * Vergiler toplanamamýş ve devletin gelirleri azalmýştýr. 76
Osmanlý Devleti’yle Rusya arasýnda Prut Savaşý’nýn başlamasýnda Osmanlý Devleti’nin; * Istanbul Antlaşmasý’yla kaybettigi yerleri geri almak istemesi * Kýrým Hanlýgý ve Isveç Krallýgý’ný Rusya’ya karşý korumak istemesi gibi nedenler etkili olmuştur. Sadrazam Baltacý Mehmet Paşa komutasýndaki Türk ordusu, Prut nehri yakýnlarýnda Rus ordusunu kuşattý ve Rusya Çarý I. Petro barýş istedi (1711). Rusya ile Osmanlý Devleti arasýnda imzalanan Prut Antlaşmasý’yla; Osmanlý Imparatorlugu Azak Kalesi ve çevresini alarak Ruslarý Karadeniz’den uzaklaştýrmýştýr. Osmanlý Devleti Karlofça ve Istanbul Antlaşmalarýyla kaybettigi yerleri geri alma konusunda ümitlenmiştir. Ayrýca, Prut Savaşý sonunda Osmanlý – Isveç ilişkileri güçlenmiştir.
XVIII. yüzyýl başlarýnda Osmanlý Imparatorlugu ile Venedikliler arasýnda savaşlarýn başlamasýnda; * Osmanlý Devleti’nin Karlofça Antlaşmasý’yla kaybettigi Mora Yarýmadasý’ný geri almak istemesi * Venediklilerin Karadaglýlarý Osmanlýlara karşý isyana kýşkýrtmalarý gibi nedenler etkili olmuştur. 77 Osmanlý Devleti, Venediklilere savaş açarak Mora Yarýmadasý’ný ele geçirmiştir (1715). Bu gelişme üzerine Karlofça Antlaşmasý’nýn bozuldugunu ileri süren antlaşmanýn garantör devleti Avusturya, Osmanlý Devleti’ne savaş açtý (1716). Osmanlý Devleti, Avusturya’ya yenildi. Osmanlý – Venedik ve Avusturya savaşlarý Pasarofça Antlaşmasý’yla sona ermiştir (1718). Pasarofça Antlaşmasý’nýn sonucunda; * Osmanlý Devleti; kaybettigi topraklarý geri alamayacagýný anlamýş ve barýşçý bir politika takip ederek elinde kalan topraklarý korumaya çalýşmýştýr. * Osmanlý Devleti Avrupalý devletlerin üstünlügünü kabul ederek, Avrupa’daki gelişmelerin paralelinde ýslahatlar yapmýştýr. Lale Devri’yle başlayan Avrupa’nýn etkisi gün geçtikçe artmýştýr. * Balkanlarýn kapýsý durumundaki Belgrad’ýn Avusturya’ya kaptýrýlmasýndan sonra bölgedeki güç dengesi Avusturya’nýn lehine bozulmuştur.
Osmanlý Devleti ile Iran savaş halindeyken Rusya, Avusturya ile Osmanlý topraklarýný paylaşmak amacýyla gizli bir ittifak kurdu. Iki büyük Avrupa devletiyle savaşmak zorunda kalan Osmanlý Devleti, iki cephede de önemli başarýlar kazanmýştýr. Osmalý ordularýnýn Gerileme Devri'de Avruba'nýn iki güçlü devletini maglup etmesinde,Humbaracý Ahmet Paşa'nýn ýslahatlar ve savaş planlarý etkili olmuştur. Fransa’nýn araya girmesiyle önce Avusturya, sonra Rusya ile ayrý ayrý Belgrad Antlaşmasý imzalanmýştýr (1739). Belgrad Anlaşmalarýnýn sonucunda; * Osmanlý Devleti’nin Karadeniz’deki üstünlügü kesinleşmiştir. 78 * Ruslarýn Bogazlarý tehdidi bir süre engellenmiştir. * XVIII. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nin imzaladýgý en kârlý antlaşma olmuş ve Avrupa’da uzun süren barýş döneminin başlangýcý olmuştur. * Antlaşmanýn imzalanmasýnda arabuluculuk yapan Fransa, Osmanlý Devleti’nden yeni imtiyazlar elde etmiştir; kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiş ve Kudüs’teki kutsal yerlerin yönetimi Katolik olan Fransa’ya býrakýlmýştýr. Bu gelişmelerden sonra Fransa mallarý, Osmanlý ülkesinde iyi bir pazara kavuşmuştur. 1768 – 1774 Osmanlý – Rus Savaşý Ruslarýn Lehistan’ ýn iç işlerine karýşmasý Osmanlý - Rus savaşýnýn başlamasýna neden olmuştur (1768). Savaş sýrasýnda Ruslar Izmir Çeşme limanýnda Osmanlý donanmasýný yakmýşlar, Rus Ordularý karşýsýnda başarýsýz olan Osmanlý Devleti barýş istemiştir. Küçük Kaynarca Antlaşmasý ve Önemi 1. Kýrým Hanlýgý bagýmsýz bir devlet olacak; sadece dini konularda Osmanlý halifesine baglý kalacaktýr.Bu madde ile; * Osmanlý Devleti ilk defa halký Türk ve Müslüman olan bir toprak parçasýný kaybetmiştir. * Osmanlý Devleti siyasal ilişkilerde ilk defa halifeligin dinsel gücünden yararlanmýşýtýr. Böylece, Kýrým ile dini ve kültürel baglarýn devam ettirilmesi amaçlanmýştýr. Ayrýca, askeri yönden Rusya’yý durduramayan Osmanlý Devleti’nin halifeligin gücünden yararlanmaya çalýşmasý zayýfladýgýný göstermektedir. 2. Osmanlý ülkesinde yaşayan Ortodokslarýn himayesi Rusya’ya verilecektir. 3. Rusya, Osmanlý ülkesinde istedigi her yerde konsolosluk açabilecek ve Istanbul’da sürekli elçi bulundurabilecektir. 2. ve 3. maddelerle; 79 * Rusya’nýn Osmanlý Devleti’nin iç işlerine karýşmasýna ortam hazýrlanmýştýr. * Osmanlý ülkesi Rusya’nýn etkisine açýk hale gelmiştir. * Osmanlý ülkesinde yaşayan Ortodokslarýn isteklerini Rusya’ya iletme imkaný dogmuştur. 4. Rusya diger Avrupa devletlerinin yararlandýgý kapitülasyonlardan faydalanacaktýr. 5. Rusya Karadeniz’de donanma bulundurabilecek ve Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz’de serbestçe dolaşabilecektir. Bu madde ile; * Karadeniz Türk gölü olma özelligini kaybetmiştir. * Rusya tarihinde ilk defa Istanbul ve Çanakkale Bogazlarýný geçerek sýcak denizlere çýkma imkaný elde etmiştir.
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|