1 Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanýmý
Osmanlý – Fransa Ilişkisi (1798 – 1801)
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14) XVII. ve XVIII. Yüzyýllarda Islahat Hareketleri XVII. Yüzyýl Islahatlarý ve Özellikleri II. Osman
- XVIII. Yüzyýl Islahatlarý ve Özellikleri Lale Devri
- XVIII. Yüzyýl Islahatlarýnýn Genel Özellikleri
- 15) XIX. Yüzyýlda Osmanlý Imparatorlugu XIX. Yüzyýl Siyasal Olaylarý Milliyetçilik Hareketleri
- Osmanlý – Rus Savaşý (1828 – 1829)
- Osmanlý Imparatorlugu’nun Dagýlmasý Panislavizm Hareketleri
- Balkanlarda Ayaklanmalar
- 1877 – 1878 Osmanlý – Rus Savaşý
Osmanlý – Fransa Ilişkisi (1798 – 1801) Fransa’nýn Osmanlý Devleti’ne ait olan Mýsýr eyaletini işgal etmesinde; * Orta Dogu’ya egemen olarak Ingiltere’nin sömürgelerine giden yollarý ele geçirmek ve bölgedeki Ingiliz çýkarlarýna darbe vurmak istemesi * Fransa’nýn Yedi Yýl Savaşlarý’ndaki kayýplarýný telafi etmeye çalýşmasý * Mýsýr’ýn stratejik ve ekonomik yönlerden önemli bir konumda bulunmasý gibi nedenler etkili olmuştur. Fransýzlarýn bölgeye (Akdeniz’e) yerleşmesi çýkarlarýna ters düşen Ingiltere ve Rusya ittifak yaparak Osmanlý Devleti’nin yanýnda yer aldýlar. Donanmasý yanan Napolyon Osmanlý Devleti’ni barýşa zorlamak amacýyla Suriye üzerine yürüyerek Akka kalesine kadar ilerledi. Burada Cezzar Ahmet Paşa 80 komutasýndaki Nizam – ý Cedit ordusuyla yapýlan savaşý Napolyon kaybetti (1799). Bir süre daha devam eden savaş El – Ariş Antlaşmasý’yla sona ermiştir (1801). Bu antlaşma ile; * Mýsýr yeniden Osmanlý idaresine girmiştir. * Ingiltere, dogu ticaret yolunu tehdit eden Fransa’yý etkisiz hale getirerek Akdeniz’de üstünlük saglamýştýr. Osmanlý Devleti varlýgýný devam ettirrebilmek için denge politikasýný izlemeye başlamýştýr. 81
XVII. Yüzyýl Islahatlarý ve Özellikleri II. Osman Osmanlý tarihinde ilk köklü ýslahat girişimleri II. Osman döneminde (1618 – 1622) başlamýştýr. II. Osman dönemi yenilikleri şunlardýr: * II. Osman, saray dýşýndan evlilik yaparak sarayý halka açmýştýr. * Şeyhülislam’ýn fetva vermek dýşýndaki yetkilerini elinden aldý. Böylece ilmiye sýnýfýnýn devlet işlerine karýşmasý engellenmiştir. * Zamanýn ihtiyaçlarýna göre yeni kanunlarýn yapýlmasý planlanmýştýr. * II. Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin durumunu görünce Yeniçeri Ocagý’ný kaldýrmak istedi. Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansýz açýga vurdugundan ve ýslahatlar sýrasýnda kendisine yardýmcý olacak tecrübeli devlet adamý olmadýgýndan ýslahat planlarý gerçekleştirilememiştir.
* Yeniçeri ve sipahi zorbalarý ortadan kaldýrýldý. Bu durum Istanbul’da asayiş ve güvenligin kurulmasýný saglamýştýr. * Bütçe açýgýnýn saray masraflarýnýn çoklugundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandýgýný görünce bunlarý azaltmaya çalýşmýştýr. * Mali yýlýn bütçesini önceden hazýrlamýştýr. * Divan üyeleri ve diger yöneticilerden hazineye para aktarmýştýr. * Hazineye borcu olan kişilerden bu borçlarý tahsil etmiştir. 82
Köprülü Mehmet Paşa; * Memleketin iç durumunu ele aldý. Dini yönden fikir ayrýlýgýna düşen Istanbul ulemasýný degişik yerlere göndererek kargaşaya son vermiştir. * Maliyeyi düzene sokan Köprülü Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV. Murat gibi baský ve şiddet kullanmýştýr. Onun ölümünden sonra, kendi tavsiyesiyle oglu Fazýl Ahmet Paşa sadrazamlýga getirilmiştir. * Ordu ve donanmayý ele aldý. Çanakkale Bogazý’ný ablukaya alan Venedik donanmasýný buradan uzaklaştýrýp, Venedik tarafýndan işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gökçeada’yý geri alarak Akdeniz yolunu açmýş ve Girit Adasý’na yardým göndermiştir. * Erdel Beyi Rakoçi ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nýn isyanlarýný bastýrarak asayişi saglamýştýr. * Týmarlar eskiden oldugu gibi savaşlarda yararlýlýk gösterenlere verilmiştir. Anadolu ve Rumeli’deki týmarlý sipahilerin gerçek mevcudunu ögrenmek için yoklamalar yapýlmýştýr. Haksýzlýk ve zorbalýk yapan devlet memurlarý engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya çalýşýlmýştýr. * Devletin duraklamasýnýn ve kötü gidişatýn durdurulmasý için neler yapýlmasý gerektigine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alýnmýştýr. XVII. yüzyýlýn önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştügü sýkýntýlarý, kurumlarýn nasýl bozuldugunu anlattýgý “Koçi Bey Risalesi” adlý raporunu IV. Murat’a takdim etmiştir. * Iran üzerine iki defa sefer düzenlendi. Bu seferler sýrasýnda Anadolu’daki Celâliler ortadan kaldýrýlmýş, emniyet ve güvenlik saglanmýştýr. * Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanýmý, gece sokaga çýkýlmasý yasaklanmýştýr. Tarhuncu Ahmet Paşa Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ýslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini saglamaya çalýşmýştýr. Tarhuncu Ahmet Paşa; 83 * Bazý illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kýsmýnýn da hazineye aktarýlmasýný saglamýştýr. * Bütçe açýgýnýn saray masraflarýnýn çoklugundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandýgýný görünce bunlarý azaltmaya çalýşmýştýr. * Mali yýlýn bütçesini önceden hazýrlamýştýr. * Divan üyeleri ve diger yöneticilerden hazineye para aktarmýştýr. * Hazineye borcu olan kişilerden bu borçlarý tahsil etmiştir. XVIII. Yüzyýl Islahatlarý ve Özellikleri Lale Devri * Ilk kez Avrupa’nýn önemli merkezlerinde geçici elçilikler açýldý (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan). Osmanlý Devleti, elçilikleri kurmakla; Avrupa’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarýný ögrenmeyi amaçlamýştýr. * Said Efendi ve Ibrahim Müteferrika tarafýndan ilk Türk matbaasý kuruldu (1727). Ibrahim Müteferrika’nýn evinde kurulan bu ilk Osmanlý matbaasýnda dini kitaplar hariç tarih, cografya ve edebiyata ait bazý kitaplar basýlmýştýr. Matbaada basýlan ilk eser Vankulu Lügati adlý sözlüktür. Osmanlý Devleti’nde binlerce insan hattatlýk yaparak geçimlerini saglýyordu. Bu insanlarý magdur etmemek amacýyla devlet önceleri matbaada dini kitaplarýn basýmýný yasaklamýştýr. * Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacýlar). * Yalova’da bir kagýt imalathanesi kurulmuştur. * Istanbul’da bir kumaş ve çini imalathanesi açýlmýştýr. * Ilk defa çiçek hastalýgý için aşý bulunmuştur. * Kütüphaneler açýlmýştýr (En önemlileri Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleridir). * Askeri alanda esaslý bir ýslahat görülmemiş, sýnýrlarda bazý kaleler ve istihkamlar yaptýrýlmýştýr. Ayrýca Istanbul surlarý onarýlmýştýr. * Dogu klâsiklerinden bazý eserler Türkçeye tercüme edilmiştir. 84 * Resim, minyatür, edebiyat ve az da olsa bilim alanýnda gelişmeler gözlenmiştir. * Avrupa’dan Rokoko ve Barok tarzý mimari örnek alýnarak çeşitli eserler yapýlmýştýr. * Osmanlý mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalmasý sonucunda sivil mimari ön plana çýkmýştýr. Osmanlý Devleti bu dönemde sadece Dogu’da Iran’la savaşmýştýr. * Lâle Devri Patrona Halil Isyaný ile sona ermiştir. I. Mahmut * l. Mahmut orduya düzen vermenin ve Avrupa ordularý gibi savaşa hazýrlanmanýn lüzumunu anlamýş ve bu işi Fransýz asýllý Humbaracý Ahmet Paşa’ya (Kont dö Boneval) vermiştir. Ahmet Paşa; * Osmanlý ordusundaki Humbaracý ve Topçu sýnýfýný ýslah etmiştir. * Ordunun ýslahý için raporlar hazýrlamýştýr. * Subay yetiştirmek amacýyla Kara Mühendishanesi’ni kurmuştur (1734). Böylece Avrupa tarzýnda ilk teknik okul açýlmýştýr. * Emrindeki kýtalarý Avrupa ordularýnýn düzenine göre örgütlemiş, bölük, tabur ve alay örgütlerini oluşturmuştur.
Bu dönemin ýslahatlarýný Sadrazam Koca Ragýp Paşa ve Baron dö Tot yapmýştýr: * III. Mustafa lüzumsuz masraflarý keserek maliyede ýslahat yaptý. Ilk defa bu dönemde iç borçlanma sistemi (esham) uygulanmýştýr. * Fransýzca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir. * Fransa’dan getirilen Baron dö Tot topçu ve istihkam askerlerini ýslah etmiştir. * Sürat Topçu Ocagý kuruldu. Bu ocak Avrupa tarzýnda yetiştirilmiştir. * Tophane ýslah edilmiştir. * Deniz subayý yetiştirmek amacýyla Deniz Mühendishanesi kurulmuştur. 85 * Çeşme faciasýndan sonra tersane ýslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur. I. Abdülhamit Devrin ileri gelen ýslahatçý devlet adamlarý Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa’dýr. * Halil Hamit Paşa, Sürat Topçu Ocagý’ný genişleterek mevcudunu artýrmýştýr. * Istihkam Okulu açýldý. Lagýmcý ve Humbaracý ocaklarýnýn gelişmesi saglandý. Kara ve deniz kuvvetlerini ýslah etmek için Avrupa’dan çok sayýda mühendis ve uzman getirilmiştir. * Yeniçerilerin sayýmý yapýldý. Týmar sisteminde düzenlemeye gidildi. Ulufe alým satýmý yasaklandý. Halil Hamit Paşa maliyeyi düzeltmek için çalýşmalar yaptý. Ancak başarýlý olamadý. III. Selim III. Selim döneminde yapýlan ýslahatlara Nizam-ý Cedit adý verilmiştir. Bu dönem ýslahatlarýnýn agýrlýk merkezini askeri ýslahatlar oluşturmuştur. * Nizam-ý Cedit Ordusu kuruldu. Bu ordu yeniçerilerden seçilen ve Anadolu’dan getirilen askerlerden kurulmuştur. Avrupa tarzýnda egitilen bu ordu ilk askeri başarýsýný Akka’da Fransýzlara karşý kazanmýştýr. Ordunun giderleri yeni kurulan Irad-ý Cedit hazinesi tarafýndan karşýlanmýştýr. * III. Selim donanmaya önem vermiş ve tersaneyi ýslah etmiştir. * Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi) adýyla okullar genişletilmiştir. * Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlý Devleti hakkýndaki düşüncelerini ögrenmek amacýyla Avrupa’nýn önemli merkezlerinde sürekli elçilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e elçiler gönderilmiştir. * Ülke parasýnýn degerini korumak için yerli malý özendirilmiştir. * Resmi devlet matbaasý kurulmuştur. * Ilmiye sýnýfýnýn ýslahý için çalýşýldý. Yeni kitaplar tercüme edilmiş ve Fransýzca devletin ilk resmi yabancý dili haline getirilmiştir. 86 III. Selim tarafýndan yapýlmak istenen ýslahatlar; yeniçerilerin tepkisi, devlet adamlarýnýn lüks ve israfa dalmalarý, Irad-ý Cedit hazinesi için konulan vergilerin toplumda meydana getirdigi huzursuzluk ve yabancý elçilerin aleyhte propaganda yapmalarý gibi nedenlerden dolayý başarýlý olamamýştýr. Kabakçý Mustafa Isyaný’yla III. Selim öldürülmüş (1807) ve Nizam-ý Cedit ýslahatlarý ortada kalmýştýr.
* Osmanlý Devleti, Avrupa’nýn gerisinde kaldýgýný anlamýş ve Avrupa’yý örnek alarak yenilikler yapmýştýr. * Islahatlar padişah ve devlet adamlarý tarafýndan yapýlmýş, halkýn ýslahatlar konusunda bir istegi ve destegi olmamýştýr. * Savaşlarýn yenilgiyle sonuçlanmasý ve toprak kayýplarýnýn devam etmesi, ýslahatlarýn askeri alanda yapýlmasýna neden olmuştur. * Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlý olmamýştýr. * XVII. yüzyýl ýslahatlarýna göre daha esaslý ýslahatlar yapýlmýştýr. Ancak, ýslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarýlamamýştýr. 87
Çok uluslu bir yapýya sahip olan Osmanlý Imparatorlugu, Fransýz Ihtilâli’nin getirdigi ulusçuluk akýmýndan en fazla etkilenen devlettir. XVIII. ve XIX. yüzyýllarda Rusya başta olmak üzere Ingiltere ve Fransa Osmanlý Devleti içinde yaşayan uluslarý kýşkýrtmýşlardýr. Bu kýşkýrtmalar sonucunda Balkanlarda Sýrplar ve Yunanlýlar ayaklanmýştýr. Sýrp Isyaný Osmanlý Imparatorlugu’na karşý ilk milliyetçilik isyaný Sýrplar tarafýndan başlatýlmýştýr. Sýrplarýn isyan etmesinde; * Rusya ve Fransa gibi Avrupa devletlerinin kýşkýrtmalarý * Osmanlý merkezi otoritesinin zayýflamasý * Toprak düzeninin bozulmasý * Savaş alaný haline gelen Sýrbistan topraklarýnýn sýk sýk el degiştirmesi * Sýrbistan’da görev yapan memurlarýn ve yeniçerilerin halka karşý sorumsuz davranýşlarý * Milliyetçilik düşüncesinin Sýrplar arasýnda yayýlmasý gibi nedenler etkili olmuştur. 1806 – 1812 Osmanlý – Rus Savaşlarý sonucunda imzalanan Bükreş Antlaşmasý’yla Osmanlý Devleti Sýrplara bazý ayrýcalýklar vermiştir (1812). Bu ayrýcalýklarla yetinmeyen Sýrplar, bagýmsýzlýk yolunu açacak imtiyazlar isteyerek ayaklandýlar. Osmanlý Devleti, Ruslarýn olaya karýşmasýný engellemek için Sýrplara yeni haklar tanýmýştýr (1815). Yunan isyanýnýn başlamasýndan sonra yeniden 88 ayaklanan Sýrplar Edirne Antlaşmasý’yla özerk bir devlet haline gelmiştir (1829). Böylece, iç işlerinde serbest hale gelen Sýrplar, Ruslarýn Osmanlý Devleti’ne baskýlarý sonucunda Berlin Antlaşmasý’yla bagýmsýz olmuşlardýr (1878). Yunan Isyaný Osmanlý Imparatorlugu’nda diger uluslardan daha fazla imtiyaza sahip olan Rumlarýn ayaklanmasýnda; * Milliyetçilik akýmýnýn Rumlar arasýnda yaygýnlaşmasý * Rusya, Ingiltere ve Fransa gibi Avrupa devletlerinin Rumlarý isyana kýşkýrtmalarý * Yunanlýlarýn eski Bizans Imparatorlugu’nu yeniden kurmak istemeleri * gibi nedenler etkili olmuştur. * Ticaret faaliyetleri yapan Rumlarýn zenginleşmeleri * Rumlarýn okullar ve cemiyetler kurarak yapacaklarý isyan hareketlerine ortam hazýrlamalarý (Bu cemiyetlerden en önemlisi Etnik–i Eterya’dýr.) * Rumlarýn Divan–ý Hümayun elçilik tercümanlýgý gibi devletin önemli memurluklarýnda görev almalarý * Rumlarýn Avrupalý devletler tarafýndan desteklenmesi * Osmanlý Devleti’nin Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa’nýn isyan etmesi ve devletin isyaný bastýrmak için ugraşmasý gibi gelişmeler Yunan isyanýnýn çýkmasýna, yaygýnlaşmasýna ve başarýya ulaşmasýna ortam hazýrlamýştýr. Avrupalý devletlerin Rumlarla yakýndan ilgilenmesinde; Rumlarý eski Yunan uygarlýgýný meydana getirenlerin torunlarý olarak görmeleri ve ayný dinden olmalarý etkili olmuştur.Avrupalýlarýn Yunanlýlarý desteklemeleri, XIX yüzyýl Avrupa diplomasisinde din unsurunun etkili oldugunu göstergesidir. Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa’nýn isyanýndan yararlanan Rumlar Mora’da isyan başlattýlar (1821). Osmanlý Devleti kýsa sürede yayýlan isyaný bastýramadý. Padişah II. Mahmut, Girit ve Mora valiliklerinin kendisine verilmesi şartýyla Mýsýr valisi Mehmet Ali Paşa’dan yardým istedi. Ibrahim Paşa komutasýnda Mora’ya gelen 89 Mýsýr kuvvetleri kýsa sürede isyaný bastýrdý. Fakat bu gelişme Rusya, Ingiltere ve Fransa’nýn tepkisini çekmiş ve bu devletler birleşerek Navarin Limaný’nda Osmanlý ve Mýsýr donanmalarýný yakmýşlardýr. (1827). Navarin faciasý sonucunda; * Yunan isyaný yeniden başlamýştýr. * Dogu Akdeniz’de Ruslara karşý deniz gücü kalmamýştýr. * Rusya, Osmanlý Devleti’ne savaş açmýştýr. Imparatorlukla yönetilen Avusturya ,Yunan isyanýnda Osmanlý Devleti,'ni desteklemiştir.Avusturya Avusturya'nýn Yunan isyanýný desteklemesinde ; -Birçok ulustan meydsana gelen bir devlet yapýsýnda olmasý -Ruslarýn Balkanlara yerleşmesini istemesi gibi nedeler etkili olmuştur.
Ruslar Rumeli’den ilerleyerek Edirne’yi, Dogu Anadolu’da ise Erzurum’u ele geçirdiler. Avrupa devletlerinden destek alamayan Osmanlý Devleti zor durumda kalmýş ve Edirne Antlaşmasý’ný imzalayarak savaşa son vermiştir (1829). Osmanlý Devleti açýsýndan önemli sonuçlar doguran Edirne Antlaşmasý’yla; 1. Milliyetçilik isyanlarý başarýya ulaşmýş ve Yunanistan’ýn bagýmsýz olmasý imparatorluk içindeki diger uluslara örnek olmuştur. 2. Osmanlý Devleti geniş toprak kaybýna ugramýştýr. 3. Devlet ekonomik sýkýntý içerisine girmiş ve yapýlacak ýslahatlar aksamýştýr. 4. Yunanistan’ýn bagýmsýz olmasý üzerine Rum isyaný sýrasýnda Mýsýr valisi Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi kararlaştýrýlan Mora Yarýmadasý kaybedilmiştir. 90 Mehmet Ali Paşa’nýn Mora yerine Suriye valiligini istemesi padişah ile Mehmet Ali Paşa arasýnda anlaşmazlýga ve Mýsýr isyanýnýn çýkmasýna neden olmuştur. Mýsýr Sorunu Yunan isyanýnýn bastýrýlmasýnda etkili olan Mehmet Ali Paşa’ya Girit valiligi verildi. Ancak, Yunan isyaný sonrasýnda Mora Osmanlý Devleti’nin elinden çýktýgý için Mehmet Ali Paşa’ya verilemedi. Mehmet Ali Paşa II. Mahmut’tan Mora’ya karşýlýk Suriye valiligini istedi. Bu istegin kabul edilmemesi üzerine Mehmet Ali Paşa Suriye’ye güçlü bir ordu gönderdi (1831). Ibrahim Paşa komutasýndaki Mýsýr kuvvetleri üzerlerine gönderilen Osmanlý ordularýný maglup ederek Kütahya’ya kadar ilerlediler (1833). II. Mahmut Osmanlý Devleti’nin düşmaný Rusya’dan yardým istedi. Rusya’nýn gönderdigi bir filo Istanbul Bogazý’ný geçerek Büyükdere önlerine geldi. Ingiltere ve Fransa, Rusya’nýn Akdeniz’e inmesini istemediklerinden dolayý padişah II. Mahmut ile anlaşmasý için Mehmet Ali Paşa’ya baský yaptýlar. Sonuçta; Mýsýr sorunu iç sorun olmaktan çýkmýş, Avrupa sorunu haline gelmiştir. Avrupalý devletlerin baskýlarýna dayanamayan Mehmet Ali Paşa Osmanlý Devleti’yle Kütahya Antlaşmasý’ný imzalamýştýr (1833). Bu antlaşmaya göre; Mehmet Ali Paşa’ya Mýsýr ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiligi, oglu Ibrahim Paşa’ya da Adana valiligi verilmiştir. Böylece, Kütahya Antlaşmasý’yla Mýsýr sorunu geçici olarak çözümlenmiştir. Kendini güvence altýnda hissetmeyen II. Mahmut Rusya ile arasýnda sekiz yýl sürecek Hünkâr Iskelesi Antlaşmasý imzalamýştýr (1833). Hünkar Iskelesi Antlaşmasý’yla; * Rusya, Karadeniz’de tam güvenlik saglamýştýr. * Osmanlý Devleti, Mehmet Ali Paşa’nýn herhangi bir hareketine karşý Rusya’nýn destegini saglamýştýr. Ingiltere bu antlaşmaya tepki göstermiş ve Bogazlar sorunu ortaya çýkmýştýr. * Osmanlý Devleti, Bogazlar üzerindeki egemenlik hakkýný son defa tek başýna kullanmýştýr. 91 Osmanlý Devleti, Rusya’nýn himayesi altýna girmiştir. Osmanlý Devleti Mehmet Ali Paşa’ya karşý Ingiltere’nin destegini saglamak için Balta Limaný Antlaşmasý’yla ekonomik imtiyazlar vermiştir. Mýsýr sorununu çözümlemek için büyük devletler Londra’da bir konferans düzenlediler. Londra Sözleşmesi’ne göre; * Mýsýr özerk bir eyalet haline gelmiştir. * Mýsýr sorunu çözümlenmiştir. * Mýsýr isyaný, Osmanlý Devleti’nin bir valisine söz geçiremeyecek kadar zayýfladýgýný ortaya koymuştur. Mýsýr sorununun çözümlenmesinden sonra Avrupalý devletler Bogazlar sorununu ele aldýlar. Yapýlan görüşmeler sonucunda Londra Bogazlar sözleşmesi imzalandý (1841).
Bogazlar sözleşmesine göre; * Bogazlar, uluslararasý bir statü kazanmýştýr. * Rusya, Hünkâr Iskelesi Antlaşmasý ile elde ettigi imkânlarý kaybetmiştir. * Ingiltere ve Fransa bu antlaşmadan kârlý çýkmýştýr. * Osmanlý Devleti’nin bogazlar üzerindeki mutlak egemenligi sona ermiştir.
Kýrým Savaşý’nýn Nedenleri * Rusya’nýn tarihi emellerini gerçekleştirerek sýcak denizlere ulaşmak istemesi * Rusya’nýn kutsal yerler sorununu gündeme getirmesi * Istanbul’a gelen Rus elçisinin protokol kurallarýna uymamasý ve devlet adamlarýna baský yapmasý üzerine Osmanlý Devleti’nin elçiyi ülkesine göndermesi 92 * Rusya’nýn Osmanlý Devleti’ne Ortodoks Kilisesi’nin kutsal yerlerle ilgili isteklerini onaylattýktan sonra, Osmanlý sýnýrlarý içindeki bütün Ortodokslarýn Rusya tarafýndan himaye edilmesini istemesi 1853 yýlýnda Rusya’nýn Eflak ve Bogdan’ý işgal etmesi üzerine Kýrým Savaşý başlamýştýr (1853). Rusya kýsa bir süre sonra Sinop’a baskýn yaparak Osmanlý donanmasýný yaktý. Bunun üzerine Ingiltere ve Fransa, Osmanlý Devleti ile bir ittifak antlaşmasý imzalayarak Rusya’ya savaş ilan ettiler (1854). Müttefikler Kýrým’da Sivastopol’u ele geçince Rus çarý barýş istemek zorunda kaldý. Yapýlan görüşmeler sonucunda Paris Antlaşmasý imzalandý (1856). Paris Antlaşmasý ve Önemi 1. Osmanlý Devleti Avrupa devleti sayýlacak, devletler genel hukukundan yararlanacak ve toprak bütünlügü Avrupalý devletlerin garantisi altýnda olacaktýr. * Osmanlý Devleti, Avrupalý devletlerin garantisi altýna girmekle, kendini koruyamayacak kadar zayýf bir devlet oldugunu kabul etmiştir. * Ingiltere ve Fransa, çýkarlarýnýn tehlikeye girmesine seyirci kalmayacaklarýný göstermişlerdir. 2. Karadeniz tarafsýz hale getirilecek, sadece ticaret gemilerine açýk olacak; Osmanlý Devleti ve Rusya, Karadeniz’de savaş gemisi bulunduramayacak ve tersane kuramayacaklardýr. * Osmanlý Devleti savaşta galip gelmesine ragmen, yenik bir devlet durumuna düşürülmüştür. * Rusya’nýn Osmanlý Devleti üzerindeki emelleri bir süre için engellenmiştir. * Ingiltere ve Fransa, Akdeniz’deki güvenliklerini korumuşlardýr. 3. Bogazlar konusunda 1841 tarihli Londra Bogazlar Antlaşmasý geçerli olacaktýr. 93 * Bogazlar üzerinde uluslararasý statü devam etmiştir. 4. Eflak ve Bogdan’ýn sahip olduklarý haklar ve ayrýcalýklar genişletilecek, bu beyliklerin ve Sýrbistan’ýn haklarý antlaşmayý imzalayan devletlerin ortak garantisi altýnda bulunacaktýr. * Avrupalý büyük devletler Osmanlý Devleti’nin içişlerine karýşmýşlardýr. * Osmanlý Devleti’nin egemenlik haklarýna müdahale edilmiştir. * Büyük devletler Balkan uluslarýnýn bagýmsýzlýgýna ortam hazýrlamýşlardýr. 5. Avrupa devletleri Islahat Fermaný’ný memnunlukla karşýlamýşlar ve Osmanlý Devleti’nin içişlerine karýşmamayý kabul etmişlerdir. * Islahat Fermaný’nýn antlaşmada yer almasý Avrupalý devletlerin Osmanlý Devleti’nin içişlerine karýşmalarýna zemin hazýrlamýştýr. * Islahat Fermaný Avrupalý devletlerin baskýsýyla hazýrlanmýştýr.
Slav asýllý topluluklarý (Rus, Sýrp, Hýrvat, Slovak, Bulgar, Ukrayn, Sloven, v.s.) siyasal ve kültürel bakýmdan birleştirmek isteyen harekete Panislavizm denilir. Rusya Panislavizm politikasýyla; Osmanlý Devleti’nin iç işlerine karýşmayý ve bu devleti yýkmayý, Balkanlara egemen olmayý ve Balkanlar üzerinden sýcak denizlere ulaşmayý amaçlamýştýr. Balkanlarda Ayaklanmalar Rusya, tarihi emellerine ulaşabilmek amacýyla Balkan uluslarýný Osmanlý Imparatorlugu’na karşý kýşkýrttý. 1876’da Bulgarlar, arkasýndan Karadaglýlar ve Sýrplar ayaklandýlar. Osmanlý tarihinde bu gelişmelere “Balkan Bunalýmý” denilmiştir. 94
Avrupalý Devletler Istanbul’da konferans düzenleyerek uluslarýna özerklik verilmesini istemişler, bu teklifleri Osmanlý Devleti kabul etmemiştir. Bunun üzerine Osmanlý Devleti’ne savaş açan Ruslar Osmanlý ordularý karşýsýnda büyük başarýlar kazanmýşlar ve Edirne’yi alarak Istanbul yakýnlarýndaki Çatalca’ya kadar ilerlemişlerdir. Istanbul’un Ruslarýn eline geçmesinden çekinen Osmanlý Devleti barýş istedi. Barýş görüşmeleri Ayastefanos’ta (Yeşilköy) yapýldý (Mart 1878). Rusya’nýn çok güçlenmesi menfaatlerine ters düşen Ingiltere’yi harekete geçirdi. Avusturya, Balkanlara yayýlmayý amaçladýgýndan antlaşmaya tepki gösterdi. Almanya da bu devletlere katýlýnca Ayastefanos Antlaşmasý uygulanmamýştýr. Rusya, yeni bir savaşý göze alamadýgýndan Berlin’de bir kongre toplanmasýný kabul etti.
Berlin Kongresi’ne Osmanlý Devleti, Rusya, Ingiltere, Avusturya, Fransa, Italya ve Almanya katýldý. Görüşmeler sonunda Berlin Antlaşmasý yapýldý (1878). Bu antlaşmaya göre; * Osmanlý Devleti’nin tek kârý Dogu Beyazýt olmuş, ancak Kýbrýs’ý Ingilizlere üs olarak vermiştir. * Ermeni sorunu, Berlin Antlaşmasý’yla uluslararasý politika konusu haline gelmiştir. * Bulgaristan’ýn parçalanmasýyla Rusya’nýn Balkan egemenligi ve Ege Denizi’ne inmesi engellenmiştir. * Osmanlý Devleti, Berlin Kongresi’nde Avrupalý devletlerin hedefi haline gelmiştir. Bunun sonucunda kongre Osmanlý Devleti’nin paylaşým pazarlýgý haline gelmiş, Osmanlý Devleti’nin dagýlmasý hýzlanmýştýr. 95 * Bu dönemde Ingiltere de Osmanlý Devleti’nin parçalanmasý girişimlerine katýlmýştýr. Osmanlý Devleti’nin denge politikasýnda Ingiltere’nin yerini Almanya almýştýr. * Osmanlý Devleti Anadolu’da ve Balkanlarda geniş toprak kaybýna ugramýştýr. Rumeli’deki Türkler güvenli yerlere göç etmişler ve Rumeli’de Türk nüfusu azalmýştýr.
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|