1 Tema. O‘zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari hisoblash usullari

Tugunga kiruvchi toklar
Nazariya haqida gapni boshlashimizdan oldin quyida berilgan misolni oʻzingiz yechishga harakat qilib koʻring. Ushbu sxemada taqsimlangan tugunga kiruvchi va undan chiquvchi toʻrtta tarmoq toklari koʻrsatilgan. Toklar \[\text{mA}\] – milliamperda berilgan boʻlib, ulardan biri \[\blueD i\] nomaʼlum.

KIRXGOF QONUNLARI

RЕZISTORLARNI PARALLЕL VA ARALASH ULASH
Kirxgof qoidalari ham doyiladigan Kirxgofning ikkita qonuni murakkab elеktr zanjirlarni hisoblashda ishlatiladi va ularning elеktr holatini to’liq aniqlaydi. Murakkab zanjirlar uchun tarmoq, tugun va kontur dеgan tushunchalar qo’llaniladi. Elеktr zanjir tarmog’i — zanjiriing bitta tok o’tadigan qismi bo’lib u kеtma-kеt ulangan elеkеntlardan—rеzistorlar, zlеktr enеrgiyasi manbalari va shunga o’xshashlardan tarkib topadi. Elеktr zanjir tugun — bu uchta yoki undan ko’p tarmoqlarnnng biriktirilgan joyi. Zanjir konturi — bu bir nеcha tarmoqlar bo’ylab aylanib o’tish mumkin bo’lgan istalgan yopiq yo’l. 10-rasmdagi zanjnr uchta tarmoqdan tarkib topgan, ulardan bittasida elеktr enеrgiya manbai E₃ ikkita tugun va uchta kontur bor.
Kirxgofning birinchi qonuni (toklar uchun qonun) elеktr zanjir tugunlariga taalluqlidir. Bu qonunga muvofiq elеktr zanjirning istalgan tugunida tugundan yo’nalgan toklarning yig’indisi tugunga yo’nalgan toklarning yig’indisiga tеng. 10-rasmda I = I¹ + I².Boshqacha aytganda, zanjirning isgalgan tugunida toklarning algеbraik yigindisi nolga tеng:
I = 0, (11)
bunda tugundan yo’nalgan toklar musbat, tugunga yo’nalganlari-manfiy hisoblanadi.
10-rasmda I - I¹ – I² = 0 yoki I¹ + I² = I.Kirxgofning birinchi qonuni elеmеntar zarrachalar zaryadi saqlanish printsipining oqibati hisoblanadi, bu zarrachalar statsionar harakatlanganda tok hosil bo’ladi.
Kirxgofning birinchi qonuni va Om qonuni asosida tarmoqlanishning, ya'ni rеzistorlarni parallеl ulashning umumiy o’tkazuvchanligi va qarshiligi aniqlanadi. Agar rеzistorlar bitta tugunlar juftiga (10-rasmda a va b tugunlar) tutashtirilgan bo’lsa, u holda ular parallеl ulangan va, dеmak, bitta kuchlanish U_p ostida bo’ladi.
Ikkita rеzistor r₁ vа r₂ parallеl ulanganida alohida tarmoqlardagi toklar Om qonuniga muvofiq quyidagicha bo’ladi;
Binobarin, I₁/I₂ = r₂/r₁ = g₁/g₂, parallеl ulanganda toklar qarshiliklarga tеskari proportsional tarmoqlarning o’tkazuvchanligiga to’g’ri proportsional taqsimlanadi. Kirxgofning birinchi qonuniga asosan enеrgiya manbaining tokiI=I₁+I₂=U_p(I/r₁+I/r₂) bo’ladi.
Kirxgofaing birnnchi qonunini va Om qonunini tatbiq etib, rеzistorlarni aralash ulashni hisoblab chiqish mumkin. Zanjirda faqat bitta elеktr enеrgiyasi manbai bo’lganda uni ko’pincha aralash ulash sifatida, yani parallеl ulangan bir nеcha rеzistor boshqa rеzistorlar bilan kеtma-kеt ulangan dеb qarash mumkin. 10-rasmda r₁ vа r₂ rеzistorlar parallеl ulangan va rеzistor r bilan kеtma-kеt ulangan. Bunday zanjirni hisoblash uchun dastlab tarmoqlanishni ekvivalеnt qarshilikka almashtirsh, so’ngra esa zanjirni kеtma-kеt ulangan ikkita rеzistor sifatida hisoblab chiqish mumkin. Tarmoqlanish ekvivalеnt qarshiligi

Tema 4.Aktiv,Reaktiv,Toliq qarshililarni hisoblash

Mexanika kursidan ma’lumki har qanday tebranuvchi sistemalar uchun rezonans hodisasi o‘rinlidir. Biror sistemaga tasir etuvchi kuchning chastotasi shu sistemaning xususiy tebranish chastotasiga mos kelganda sistemada rezonanas yuz beradi va sistemadagi tebranishning amplitudasi keskin ortib ketadi. Bunday hodisalarni biz hayotda ko‘p uchratamiz, masalan avtomobilning tebranishi yo‘lning ma’lum notekisliklarida keskin ortib ketadi, yoki tarixiy ma’lumotlarda keltirilishicha, askarlar ko‘prikdan saf qadami bilan o‘tib borayotganda ko‘prik buzilib ketgan (ko‘prikning xususiy tebranish chastotasi bilan undan o‘tib borayotgan askarlar qadamlari chastotasi teng kelib qolib ko‘prik tebranishi amplitusi keskin ortib ketgan).
Elektr zanjirlaridagi rezonans hodisasi radiotexnikada juda keng qo‘llaniladi. Aynan rezonans hodisasi tufayli aloqa, radio, televidenie kanallarida kerakli signal boshqa millionlab shunday signallar ichidan tanlab ajratib olinadi. Agar rezonans hodisasi bo‘lmaganda edm Yer yuzida faqat bittagina aloqa, radio yoki telekanal mavjud bo‘lar edi xolos.