1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw

Ximiyalıq qurallar — ǵalabalıq qırǵın quralları túrlerinen biri. Ziyanlaw tásiri ximiyalıq uwlı zıyanlawshı úskeneler (ZÚ) dıń uwlı zatlaw ózgesheliklerine tiykarlanǵan. Tiykarǵı strukturalıq bólimleri — jangovar ximiyalıq úskeneler (zarin, Y-gazler hám basqalar) hámde olardı qóllaw quralları - raqstalarning ZÚ toldırılǵan jangovar bólimleri, artilleriya snaryadlari, minalar, aviatsiya bombalari, kassetalar, fugaslar, granatalar hám basqalar. Olar aviatsiya, hár qıylı úskeneler, búrkegish hám aerozol generatorlar járdeminde de tarqalıwı múmkin. Shikastlovshi tásiri qansha waqıt saqlanıwına qaray, Ximiyalıq qurallar turaqlı (bir neshe saat, sutka, hápte, aylap saqlanatuǵın) hám notuwrı (bir neshe minut saqlanatuǵın) túrlerge bólinedi. Ximiyalıq qurallar, tiykarınan, dushpannıń janlı kúshleri (ásker) ge qarsı isletiw ushın qaratıladı, lekin tınısh xalıqqa, haywanot dúnyasıǵa da qáwip tuwdıradı, átirap-ortalıqdı uwlı zatlaydı, egisliklerdi nobud etedi.
Ximiyalıq qural túrleri:
Ximiyalıq qurallar tómendegi qásiyetlerine kóre parıqlanadı:
• zaharlovshi moddanıń adam fiziologiyasina tásiri;
• taktik maqseti;
• ta'sir etiw tezligi;
• zaharllovchi tásirdiń dawam etiw waqti ;
Zahrlovshi moddalardıń tásir túri de keń:
• nabıt etiwshi - dushpan áskeriy kúshlerinde maksimal sandaǵı joytıwlar keltirip shıǵarıwǵa jóneltiriledi. Bunda tiykarınan oraylıq nerv sistemanı isten shıǵarıwshı Zarin, Zoman, Tabun hám V-Gaz sıyaqlılar isletiledi.
• Teri qabatları hám kózge kúshli toksik tásir etiwshi ximiyalıq qurallar bolsa, terida oyıq tsitologik ózgerisler (irińler, jaralar, o'smalar) keltirip shıǵarıw hám kóriw qábiletinen juda etiwge qaratiladi. Bunday ximiyalıq qurallarǵa Iprit, Lyuzit gazları mısal bóla aladı.
• Ulıwma uwlı zatlaytuǵın moddalarǵa tiykarlanǵan ximiyavlıq qurallarda bolsa, olardıń organizmge tásir kórsete baslawı nátiyjesinde, qanda kislorod muǵdarı keskin azayıp ketedi. Bunday statiyalarǵa sinil kislotası hám xlortsian kiredi.
• Buwıwshi ximiyalıq qurallar birinshi náwbette joqarı dem alıw jolları hám ókpeni uwlı zatlaydı. — Fosgen hám difosgen sonday ayrıqshalıqǵa iye.
Sonıń menen birge, taǵı psixokimyalıq qurallar da ámelde bolıp, olar, adamdı ólimge alıp kelmey, bálki, waqtınshalıq psixik ózgerisler, mısalı hushsızlıq, uyquchanlik, esitiw qábiletiniń joǵalıp ketiwi, ǵulǵula, waqtınshalıq kóriw qábiletiniń joǵalıp ketiwi sıyaqlı jaǵdaylardı keltirip shıǵaradı.
Bunday ximiyalıq qurallardan kóbinese batıs mámleketleri politsiyası ishki tártipsizliklerdi tınıshitiwda paydalanadı. Bunday moddalar gruppalarına - 3-benzilat (BZ) hám lizergin kislotası dietilamidi kiredi.