1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw

Ximiyalıq quraldı qóllaw tariyxı
Ximiyalıq qurallar nemis armiyası tárepinen 1915-jilda Ikri (Belgiya)dagi jangda qollanılǵan. Keyinirek basqa armiyalar da qollay basladı. Ximiyalıq qurallar Jeneva protokolı (1925) menen ruxsat etilmegen. Biraq bazı-bir basqınshı mámleketler bul protokoldı bir neshe márte buzǵan (mısalı: AQSH Koreya hám Vyetnamda, Izrail Livanda Ximiyalıq qurallardı qollaǵan).
Qrim urısında (1854-jıl) Sevastopol qamalı waqtında ingliz áskerleri arnawlı qolańsa moddala — odorantlardan paydalanǵan (sasıq iyisli qo'zan effekti). Vyetnam urısında bolsa AQSH armiyası defoliant moddaların qollaǵan. Bunda Vyetnam azatlıq armiyası jasırınǵan qalıń toǵatdaǵı japıraqlardı tógiw maqseti bolǵan bolsa itimal.
I jáhán urısında ximiyalıq qurallar qóllaw baslanǵanında, olar sawash noqatı názeriden kem nátiyjeli bolıp shıqtı. Ximiyalıq quraldıń tásir nátiyjesi kóp tárepten hawaǵa — samaldıń baǵdarı hám kúshine baylanıslı edi. Qo'llawshi táreptiń ózi de óz ximiyalıq quralınan saldamlı talofotlar kórerdi hám dástúriy artilleriyadan kem payda keltiretuǵın edi. Keyingi urıslarda bolsa I jáhán urısidagidek úlken miqiyosda ximiyalıq qurallar qollanilmagan bolsa da bari-bir bólek jaǵdaylarda olardan paydalanıw gúzetilgen.

2007-jıldaǵı Ximiyalıq qurallar qollanıwı haqqındaǵı konvensiya
  Ximiyalıq qurallar konvensiyasini qabıl etken mámleketlikler
Ximiyalıq qurallarǵa iye bolǵan yamasa ximiyalıq quralı bar dep tahmin etilgen mámleketler
Mısalı :
•1920-1926 jıllardaǵı Rim urısında Ispaniya hám Fransiya tárepinen;
•1935-1936 jıllardaǵı ekinshi Italiya-Efiopiya urısında italyanlar tárepinen;
•1937-1945 jıllarda ekinshi Yapon-Kitay urısında Yaponiya;
•1938 jıl, Xasan ko'lidagi SSSR hám Yaponiya waqıyasında Burınǵı birlespe tárepinen;
• 1941-1945 jıllar II jáhán urısında fashistlar tárepinen (Adjimushkay tas yomg'iri);
•Tonkin jánjelinde (Vyetnam urısı) 1957-1975, hár eki tárep;
•Emen puqaralar urısında, 1962-1970 jıllar Egipet armiyası ;
•1980-1988 jıllardaǵı Iran — Irak urısında hár eki tárep;
•2003-jıl Irak urısında kóterilisshiler tárepinen ximiyalıq qurallar qollanılǵan.
• 2013-jıl Siriyada háwij alǵan ishki qurallı waqıya sebep, húkimet kúshleri hám qurallanǵan jawıngerler ortasindagi áskeriy soqılısıwlarda, táreplerdiń qay-qaysısı qollaǵanı belgisiz bolsa da, sawashlarda ximiyalıq qural - Zarin gazınan paydalanılǵan.
•Bunnan tısqarı 1995- jılı Tokıyo metrosinda „Aum Senrikyo“ terrorchi toparı Zarin gazı menen qo'poruvshiliq háreketlerin ámelge asırǵan. II jáhán urısında, fashistler, basıp alınǵan aymaq xalqın hám áskeriy tutqınlardı konslagerlaede ǵalabalıq qırńın qılıw ushın Tsiklon-B atlı ximiyalıq quraldan paydalanılǵan.