1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw

Bakteriologik qural, biologik qural - adamlar, haywanlar hám ósimliklerde kesellikler qozdırıwshı, jasalma ko'beytirilgen mikroorganizmler, shıbın-shirkeylerden ibarat ǵalabalıq qırǵın quralı. Bakteriologik qural tiykarınan kesellik taratıwshı mikroorganizmler (bakteriya, virus, zamarıq hám b.) juqtirilgan shıbın, shıbın, kemiriwshi haywanlardan yamasa suspenziya hám untaqlardan ibarat. Sırt el áskeriy qánigeleri adamlarǵa shikast jetkizetuǵın bakterial qurallarǵa oba keseli, shın sheshek gúl, kuydirgi, tulyaremiya, manqa, sarı, ısıtpa, brutsellyoz, tırıspa hám b. kesellik qozdırıwshıların; haywanlarǵa shikast jetkizuvshi bakterial qurallarǵa belok keselligi, oba keseli, sho'shqalardıń Afrika chumasi keselligi, brutsellyoz hám b. dıń qozdırıwshıların; ósimliklerdi zálellentiretuǵın bakterial qurallarǵa bıyday tat keselligi, kartoshka fitoftorasi, salı pirikulyariozi hám b. kesellik qozdırıwshıların kiritedi.
Bakteriologik qural mikrobları aviabomba, raketa, snaryad hám b. qurallar arqalı tarqatiladi. Bakteriologik qurallardıń bir toparı adamlarda, geyparaları bolsa haywanlarda juqpalı kesellikler tarqatadı, ósimliklerdi uwlap quritadi. Adamlarda kesellik tarqatıwda tırıspa, sheshek gúl, kuydirgi mikrobları, haywanlarda bolsa manqa melioidoz keselligin taratıwshı mikroblar hám olardıń uwlı zatlı moddaları qollanıladı. Bul mikroblar quyash nurlarına, ximiyalıq statiyalar tásirine shıdamlı bolıp, adamlar hám haywanlar arasında qısqa waqıt ishinde kesellik tarqatadı.
Demde qarsı shara ko'rilmese, epidemiya baslanıp, xalıq hám haywanlardı nobud etiwi múmkin. Zamanagóy medicina Bakteriologik qurallar qozǵatatuǵın keselliklerdiń aldın alıwǵa ılayıq. Hár qanday juqpalı keselliktiń qásiyetlerin úyrenip, olarǵa qarsı dári-darmonlar tayarlanadı. Organizmde juqpalı keselliklerge qarsı immunitet payda etiw ushın pútkil xalıq ishinde, áskeriy bólimlerde hár jılı emlew ilajları ótkeriledi. Juqpalı keselliklerdi emlew ushın antibiotiklar da isletiledi.
Germaniya Birinshi jáhán urısı (1914-1918) de orıs, fransuz frontlarinda túr-túrli kesellik mikrobların tarqatgan edi. Xabarovskdagi sud (1949) dan belgili bolıwınsha, Yaponiya Bakteriologik quraldı Qitay hám Mongoliya xalıqları arasında sınap kórgen. Amerika hám Vyetnamdagi urısı (1966-1968) da bakteriologik quraldıń ayırım túrlerin (mas, salını qaqlaw ushın) isletgen. Bakteriologik qural 1925 y. Jeneva protokolı hám 1972 y. BMT Konvensiyasi menen ta'qiqlangan.