1. Tizim tushunchasi va uning turli ta’riflari

7.Axborotlarni saqlash va izlash tamoyillari.
Axborotlarni saqlash
Axborotlar ustida amalga oshiriladigan asosiy amallardan biri saqlash va jamlash bo„lib, ma‟lum bir vaqt oralig„ida unga kirish mumkinligini ta‟minlashning bosh vositasi hisoblanadi. Hozirgi kunda berilganlar bazalari, berilganlar omborlari (saqlagichlar) bu amalni tadbiq qilish yo„nalishini aniqlovchilar hisoblanadi. Berilganlar ombori bir necha foydalanuvchilar tomonidan ishlatilishi va saqlanishi mumkin bo„lgan o„zaro bog„langan ma‟lumotlar to„plami sifatida qaralishi mumkin. Saqlanayotgan ma‟lumotlar foydalanuvchilar dasturlariga bog„liq emas va o„zgartirishlar uchun umumiy boshqaruv usuli qo„llaniladi.
Har qanday predmet sohasida obyektlar uchun bajariladigan jarayonlar va funksiyalar, obyektlarning xossalari ma‟lumotlar manbai bo„lib xizmat qiladi. Har qanday predmet sohasini uch xil: real, formal va axborot ko„rinishida taqdim etish mumkin.
Shunga ko„ra axborotni olish jarayonini uch qavatli filtrdan o„tkazish deb qarash mumkin. Bunda to„g„ri taqdim etish (sintaktik qiymatlilik), ma‟noviy qiymatliligi (semantik), iste‟molchi qiymatliligi (paragmatik)ni baholash amalga oshiriladi.
Axborotni olishda ma‟lumotlarni tahlil qilishning turli usul va shakllari muhim o„rin egallaydi:
qandaydir voqeaga bog„langan holatlarni qidirish;
vaqt bo„yicha voqealar ketma-ketligini topish;
rivojlanishga vaziyatning muhimlik parametrlarini (ta‟sirini) baholash;
chegaralarini (kriteriy) qidirish yo„li bilan obyektni (voqea, vaziyat, jarayon) u yoki bu toifaga ajratish mumkin bo„lgan toifalash;
obyektlarni qandaydir belgilariga asosan guruhlash;
voqea va vaziyatlarni taxmin qilish (prognozlash).


8. Ma’lumotlarning axborotli modellari . Faktografik, relyasion, ierarxik, tarmoqli
Ma’lumotlarning ierarxik va tarmoq modellari
Mashina muhitidagi ma’lumotlarning murakkabroq modellari - tarmoqli va ierarxik modellar bo‘lib hisoblanadi. Bu modellar ularning o‘zlariga xos turdagi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimida ishlatiladi. MBBTda ma’lumotlarni mantiqiy tashkil etish usuli ma’lumotlarning tarmokli yoki ierarxik modeliga mos holda ko‘rsatiladi. Bunday model o‘zaro bog‘liq ob’ektlarning majmuidir. Ikki ob’ektning aloqasi ularning bir-biriga tobeligini aks ettiradi. Tarmokli yoki ierarxik modelida ob’ekt bo‘lib, MBBT kiritilgan ma’lumotlar tuzilmasining asosiy turlari hisoblanadi. Turli MBBTlarda bu turdagi ma’lumotlarning tuzilmasi turlicha aniqlanishi va nomlanishi mumkin.
Relyasion modelda o„ziga xos atamalar ishlatiladi, biroq bu model moxiyatini o„zgartirmaydi. Masalan, mantiqiy darajada element atribut deb ataladi. Bundan tashqari u uchun “kolonka”, “ustun” va “maydon” atamalari ham ishlatiladi. Atributlar to„plami kortejni (qator, yozuv, satr) xosil qiladi. Kortejlar to„plami munosabatni (MB jadvali yoki faylini) xosil qiladi.
Relyasion modelda fayllar o„rtasidagi bog„lanishlar yaqqol tarzda tavsiflanmasligi ham mumkin. Bu bog„lanishlar ma‟lumotlarni qayta ishlash vaqtida dinamik ravishda mos maydonlarning qiymatlari bo„yicha o„rnatiladi. Relyasion MB da yozuvlar chiziqli strukturaga ega.
Har bir munosabat kalitga, ya‟ni kortejni bir qiymatli identifikatsiyalovchi atributga
(oddiy kalit) yoki atributlar to„plamiga (tarkibiy kalit) ega.
Qaralayotgan munosabatda kalit bo„lmagan atribut yoki atributlar guruxi boshqa munosabatda kalit bo„lsa, bu atribut yoki atributlar guruxi tashqi kalit deb ataladi.