1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

1. Frazeoloji (sabit) söz birləşməsi
“Frazeoloji söz birləşməsi” termini “sabit söz birləşməsi” 
adı altında da işlədilir. Buna görə də frazeoloji söz birləş-
məsindən danışarkən sabit və sərbəst söz birləşmələrinin 
oxşar və fərqli cəhətlərini nəzərdən keçirməyə ehtiyac 
duyulur
2
. Frazeoloji söz birləşməsi ilə frazeoloji ifadə və 
ibarələr arasındakı fərqli cəhətləri də aydınlaşdırmaq bu 
dil vahidləri haqqında tam təsəvvür yaranmasına kömək 
göstərir
3
.
Dildə sabit söz birləşmələrini tiplərə ayırmaq üçün 
əsas meyar həmin birləşmələrdəki sözlərin bir-birinə ya-
naşma və qovuşma dərəcəsidir. Bu cəhətdən frazeoloji söz 
birləşmələri üç tipə bölünür: frazeoloji qovuşma, frazeoloji 
birlik, frazeoloji birləşmə.
a) Frazeoloji qovuşma. Tərkibindəki sözlərin müstəqil 
mənalarını tamamilə itirməsi nəticəsində əmələ gələn sabit 
söz birləşməsinə frazeoloji qovuşma deyilir. Məsələn:
Gözüm su içməyir heç Xuramandan,
Onu başqa ruhda böyütmüş zaman. (S.Vurğun)
1
Bax: B.B.Bиноградов. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке. 
А.А.Шахматов. “Сборник статей и материалов”. M.-Л., 1947, c. 343. Н.М.Шанский. 
Лексикология современного русского языка. M., 1972, c. 202 və s.
2
Bax: A.M.Qurbanov. Müasir Azərbaycan ədəbi dili. Bakı, 1985, səh. 326-327.
3
Bax: yenə orada, səh. 326.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
230
Bu parçada “gözüm su içməyir” frazeoloji qovuşmadır. 
Çünki tərkibə daxil olan “göz”, “su” və “içmək” sözlərinin heç 
biri öz həqiqi mənasında işlənməmişdir. Həmin sözlər veril-
miş tərkibdə birləşərək “şübhələnmək” mənasını ifadə edir.
Frazeoloji qovuşmanın əsas əlaməti onun semantik 
cəhətdən bütövlüyüdür. Dilçilikdə bu tip frazeoloji vahid-
lər idiom da adlanır.
Azərbaycan xalq danışığı frazeoloji qovuşmalarla 
zəngindir. Məsələn: “çənə döymək”, “baş aparmaq”, “quyruq 
bulamaq”, “su bulandırmaq”, “pişiyini ağaca dırmaşdırmaq”, 
“əli ətəyindən uzun”, “ağ qızıl”, “qara qızıl” və s.